Bronisława Rychter-Janowska
 Stanisław Janowski, Portret siostry artysty, akwarela, ok. 1895 | |
| Imię i nazwisko |
Bronisława Anna Waleria Rychter-Janowska |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia |
13 lipca 1868 |
| Data i miejsce śmierci |
29 września 1953 |
| Narodowość |
polska |
| Dziedzina sztuki |
malarstwo |
| Odznaczenia | |
| |
Bronisława Anna Waleria Rychter-Janowska h. Ślepowron (ur. 13 lipca 1868 w Krakowie, zm. 29 września 1953 tamże) – polska malarka oraz publicystka.
Edukacja
[edytuj | edytuj kod]Pierwsze lata życia spędziła w Starym Sączu u boku matki, nauczycielki w jednej ze starosądeckich szkół. Tam rozpoczęła naukę na pensji u ss. Klarysek, którą kontynuowała w seminarium nauczycielskim w Krakowie. Pierwszym nauczycielem rysunku i malarstwa był jej starszy brat Stanisław Janowski, student Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. W 1896, po kilku latach pracy w wiejskiej szkole w Siołkowej k. Grybowa, dzięki uzyskanemu stypendium i wsparciu brata, wyjechała do Monachium, gdzie studiowała malarstwo w prywatnych szkołach Antona Ažbe i Simona Hollósy[1]. Pobierała również lekcje u mistrza portretu Franza von Lenbacha. W późniejszym okresie, już jako mężatka, kontynuowała studia we Florencji i Rzymie.
Twórczość
[edytuj | edytuj kod]Twórczość Bronisławy Rychter-Janowskiej wyróżnia subtelność i nastrojowość, mistrzowska gra świateł i cieni. Ulubionym tematem jej prac był polski dwór i jego wnętrza, kościółki i wiejskie chaty oraz pejzaże. Tytuły obrazów mówią same za siebie: Dworek babuni, Wnętrze salonu, Chata w śniegu, Powrót z kościoła. Również dała się poznać jako portrecistka, w czym niewątpliwą zasługę miały lekcje u „księcia malarzy” von Lenbacha. Wykorzystywała wszystkie techniki malarskie – olej, pastele, akwarele, znane są jej rysunki węglem, tworzyła również makaty i aplikacje. Współpracowała z kabaretem Zielony Balonik w Jamie Michalikowej w Krakowie oraz kabaretami lwowskimi, dla których tworzyła projekty kukiełek. Swoje prace wystawiała w Krakowie, Lwowie, Warszawie, Pradze, Wiedniu, Rzymie, Wenecji i Florencji.
W latach 1906–1915 wróciła do matki do Starego Sącza, jednak często wyjeżdżała „w poszukiwaniu piękna”, podróżując po niemal całej Europie i północnej Afryce, dokumentując wrażenia w szkicowniku i na płótnach (Fontanna w Alhambrze, Monte Palegrino, Ogrody w Tivoli, Koloseum, Ruiny greckie, Kartagina). Szczególnie ukochała Włochy: w Rzymie, Neapolu i na Sycylii spędziła prawie trzy lata. Odbyła również podróż do Turcji, przy czym podróż ta miała z jednej strony cel artystyczny, z drugiej była próbą nawiązania rodzinnych kontaktów z dalszymi krewnymi, potomkami Konstantego Borzęckiego[2].
W 1909 otworzyła w Starym Sączu szkołę malarską, jednak szybko zrezygnowała z jej prowadzenia ze względu na nieprzychylność drobnomieszczańskiej społeczności[3].
Mniej znaną stroną twórczości Rychter-Janowskiej jest publicystyka i literatura. Drukowała m.in. w „Gazecie Lwowskiej”, Reformie i innych wydawnictwach krakowskich, lwowskich i wiedeńskich. Była autorką kilku dramatów i obszernych pamiętników, obejmujących całe jej długie i bogate życie artystyczne.
W 1917 osiadła na stałe w Krakowie, a jej mieszkanie stało się jednym z najbardziej znanych salonów artystycznych miasta. Tworzyła do ostatnich chwil życia. Swój dorobek sama artystka oszacowała na kilkanaście tysięcy prac. Obrazy Rychter-Janowskiej znajdują się w wielu muzeach polskich i zagranicznych, m.in. w Muzeum Historycznym Miasta Krakowa, Muzeum Szlachty Mazowieckiej w Ciechanowie i Muzeum Watykańskim oraz zbiorach prywatnych. Ze względu na ich również niezaprzeczalną secesyjną dekoratywność cieszą się do dziś dużym powodzeniem na aukcjach antykwarycznych. Spuścizna rękopiśmienna artystki znajduje się w Zbiorach Specjalnych Biblioteki Naukowej PAU i PAN w Krakowie.
Życie prywatne
[edytuj | edytuj kod]
Rodzicami Bronisławy[4] byli Władysław Janowski (1837–1895), uczestnik powstania styczniowego, urzędnik prywatny oraz Malwina z Borzęckich h. Półkozic (1842–1926)[5]. Brat Bronisławy – Stanisław Janowski (1866–1942) – również artysta malarz, był drugim mężem Gabrieli Zapolskiej. 26 października 1900 we Lwowie zawarła związek małżeński z Tadeuszem Rychterem[6], artystą malarzem, pochodzącym ze znanej lwowskiej rodziny profesorskiej. Małżeństwo było bezdzietne i zakończone po kilku latach separacją. Miała adoptowaną córkę: Matyldę Janowską (1904–1988).
Artystkę pochowano w grobowcu rodzinnym na cmentarzu Rakowickim w Krakowie (kwatera VI-wsch-po praw. Lillingów)[7].
Ordery i odznaczenia
[edytuj | edytuj kod]- Złoty Krzyż Zasługi – 10 listopada 1938 „za zasługi na polu sztuki”[8]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Jej "kolegami przy sztalugach" w szkole Ažbego byli m.in. Wassily Kandinsky i Alexej von Jawlensky.
- ↑ Konstanty Borzęcki (Mustafa Dżelaleddina Pasza) (1826–1876), powstaniec wielkopolski, emigrant, generał wojsk osmańskich, prekursor ideologii nowoczesnego narodu tureckiego, był bratem stryjecznym matki artystki.
- ↑ Sprawa stała się kanwą jednego z kabaretów w Jamie Michalikowej, wyśmiewającego głupotę i fałszywą moralność.
- ↑ Metryka urodzenia w kościele św. Józefa w Krakowie na Podgórzu.
- ↑ Malwina z Borzęckich Janowska (1842–1926), córka Antoniego i Hortensji z Jaxa-Rożnów (siostry Bolesława Augusta Hilarego Jaxa-Rożna), nauczycielka w Starym Sączu, później dyrektorka Szkoły im. Czackiego na Wolnicy w żydowskiej dzielnicy Krakowa. Pisywała drobne powieści, drukując je pod pseudonimem „Zośka z Wojnarowy” w lwowskim dwutygodniku ludowym „Wieniec i Pszczółka”. Pod własnym nazwiskiem pisała wierszem odezwy do Teofila Lenartowicza, wzywające go do powrotu do kraju, które nigdy nie pozostawały bez odpowiedzi.
- ↑ Małżeństwo z Rychterem nastąpiło wkrótce po odrzuceniu przez Bronisławę oświadczyn Ludwika Solskiego, już wówczas znanego aktora scen polskich. Ich bliska przyjaźń pozostała jednak do końca życia.
- ↑ Lokalizator Grobów - Zarząd Cmentarzy Komunalnych [online], zck-krakow.pl [dostęp 2021-09-25].
- ↑ M.P. z 1938 r. nr 259, poz. 611.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Bazielich, Wiktor, Z pamiętnika Bronisławy Rychter-Janowskiej, [w:] Ze skarbca kultury, Ossolineum, Wrocław, z. 1 (9), s. 120–130, 1956.
- Bieniasz, Józef, Bronisława Rychter-Janowska (wspomnienie pośmiertne), [w:] Dziennik Polski, nr 279 (3054), 22–23.09.1953, Dodatek „Od A do Z”, nr 48, s.2.
- Gass, Izabela, Bronisława Rychter-Janowska, [w:] Rocznik Sądecki, Nowy Sącz, t. XXXIII, s. 468–473, 2005, ISSN 0080-3561.
- Linowska, Stefania (red.), Listy Gabrieli Zapolskiej, PIW, Warszawa, t. I i II, 1970.
- Nekrologi Malwiny Janowskiej [w:] Głos Narodu, Czas (Kraków), Wiek Nowy (Lwów), 1926.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Bronisława Rychter-Janowski, Internetowy Polski Słownik Biograficzny [dostęp 2022-01-02].