Brzeźno (kaszub.Brzézno lub Brzezno, niem.Brösen, ang. Brazensland)[2] – nadmorska dzielnica administracyjna w Gdańsku, położona w północnej części miasta, z dwoma letnimi kąpieliskami morskimi.
Od północy Brzeźno oblewają wody Zatoki Gdańskiej. Od wschodu graniczy z dzielnicami Nowy Port i Letnica, od południa z dzielnicą Wrzeszcz Dolny a od zachodu z Zaspą-Rozstajami i Przymorzem Wielkim. Przez dzielnicę przechodzą dwa pasy wydm zaliczane do zachodnich krańców Mierzei Wiślanej – młodszy wzdłuż deptaku nadmorskiego i starszy po północnej stronie ul. Uczniowskiej. W tym drugim znajduje się najwyższy naturalny punkt dzielnicy, bezimienna wydma o wysokości 5,3 m n.p.m.[3]
Istnieje kilka hipotez dotyczących pochodzenia nazwy.
Według jednej "Brzeźno" pierwotnie było nazwą jeziora, która została utworzona z formantem -no od podstawy roślinnej brzoza i oznaczała jezioro, nad którym rosną brzozy. Leżąca nad nim osada nazywała się Prusęcino (od zamieszkującej ją ludności pochodzenia pruskiego). Wiele wskazuje na to, że właśnie Prusęcino zmieniło później nazwę na Bresno (pierwszy zapis na ten temat pochodzi z 1323). Z uwagi na dwuznaczność nazwy odnoszącej się do jeziora i osady, jezioro przemianowano na "Zaspa".
Druga hipoteza mówi o powstaniu nazwy osady od słowa brzeg odnoszącego się do nadmorskiego położenia.
Dawne zapisy nazwy: Prusicino, Prusęcino (1278), Bresno, Bresin (1480), Brieszno (1570), Bresen (1618). Obecna nazwa została administracyjnie zatwierdzona 12 listopada 1946[4].
1804 – major Ernst von Zieten rozpoczął wynajmowanie kwater oraz oferowanie kąpieli w łazienkach z podgrzaną wodą morską[6].
1810 – rozbudowa kąpieliska, zniszczonego przez sztorm w roku 1813.
1820 – wybudowanie przez francuskiego mistrza murarskiego Fryderyka Bladau zakładu kąpielowego. Zakład spłonął w pożarze w 1829.
1826 – wydanie przez Karla Eduarda Ertela lokalnego pisma pt. "Kallisto".
1830 – wybrukowanie pierwszej drogi łączącej Brzeźno z Gdańskiem (Nowym Portem).
1833 – powstanie kolejnego zakładu kąpielowego i wybudowanie przez Wilhelma Pastoriusa domu zdrojowego z 40 pokojami oraz łazienkami z wodą morską.
1838 – rozpoczęcie budowy drogi łączącej Brzeźno z Gdańskiem przez Nowe Szkoty. Budowę zakończono w 1848.
1843 – wybudowanie żelaznej latarni morskiej, zastępującej jedną z już istniejących.
1850 – budowa Fortu Brzeźno, mającego za zadanie zabezpieczenie dostępu do Nowego Portu. W latach 1908–1910 system fortyfikacji nadbrzeżnych przebudowano. Na północnym stoku Fortu Brzeźno wybudowano cztery stanowiska artylerii dalekosiężnej z pięcioma bunkrami dla artylerzystów. Do dziś przetrwało pięć schronów, cztery działobitnie i fosy.
1867 – oddanie do użytku linii kolejowej z Gdańska do Nowego Portu, wiodącej przez peryferie Brzeźna.
1892 – pożar[7] i odbudowa (w 1893) eklektycznego domu zdrojowego z restauracją. Wewnątrz możliwe były ciepłe kąpiele w podgrzanej wodzie morskiej.
1899-1900 – budowa drewnianej Hali Brzegowej, z galeriami i 2 wieżami widokowymi. W hali znajdowały się restauracje, galerie spacerowe i miejsca do odpoczynku[8].
koniec XIX wieku – wybudowanie linii tramwaju elektrycznego z Gdańska do Nowego Portu i z Nowego Portu przez Brzeźno do Wrzeszcza.
1900 – budowa stumetrowego molo (przedłużonego w latach międzywojennych do 250 metrów przy 6 m szerokości), do którego zawijały statki wycieczkowe.
1923 – powstanie cmentarza rzymskokatolickiego przy obecnej Al. Hallera (zamkniętego w 1948, zlikwidowanego decyzją wojewody w 1961, ekshumacji szczątków dokonano w grudniu 2014; pochowanych tu było około 800 osób)[10][11].
Na plaży zorganizowano 2 letnie kąpieliska morskie[15]:
Dom Zdrojowy Gdańsk Brzeźno – obejmujące 100 m linii brzegowej na wysokości wejścia na plażę nr 41.
Molo Gdańsk Brzeźno – obejmujące 500 m linii brzegowej na wysokości wejść na plażę od nr 49 do 52.
Budynek Domu Zdrojowego (ul. Zdrojowa 2) został wybudowany w 1893 w stylu eklektycznym, z klasycystyczną fasadą[16]. W 2016 podjęto decyzję o remoncie obiektu przez miasto. Odnowiony i oddany do użytku w końcu 2021 Dom Zdrojowy jest zarządzany przez Centrum Hewelianum i pełni funkcję Centrum Edukacji Ekologicznej z możliwością noclegów dla 60 osób, posiada także salę konferencyjną i kawiarnię[17]. Przewidywany pierwotnie termin rozpoczęcia prac przypadał na sierpień 2018[18], jednak uległ on rocznemu opóźnieniu, co w połączeniu z opóźnieniem prac budowlanych spowodowało opóźnienie otwarcia z października 2019 i potem końca 2020 na 18 grudnia 2021[19]. Szacowany pierwotnie koszt prac wynoszący 16,5 mln zł[20] wzrósł ostatecznie do 23 mln zł[21].
2 topole białe – pomniki przyrody – na skwerze ulic Południowej i Pułaskiego[22]
teren rekreacyjny w miejscu dawnej Hali Brzegowej (od 2020)[23]
W południowo-wschodniej części dzielnicy znajduje się torfowisko Czerwone Błoto, zajmujące wyrobisko piasku, w którym zaprzestano eksploatacji przed 1908 r.[24]
↑Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262)
↑Mapy województwa pomorskiego w drugiej połowie XVI w. : rozmieszczenie własności ziemskiej, sieć parafialna / Marian Biskup, Andrzej Tomczak. Toruń 1955, s. 91.