Cautleya

Cautleya
Ilustracja
Cautleya spicata
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

liliopodobne (≡ jednoliścienne)

Rząd

imbirowce

Rodzina

imbirowate

Rodzaj

Cautleya

Nazwa systematyczna
Cautleya (Royle ex Benth.) Hook.f.
Bot. Mag. 114: t. 6991 (1888)[3]
Typ nomenklatoryczny

Cautleya gracilis (Sm.) Dandy[4]

Synonimy

Cautlea Royle[3]

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Cautleya (Royle ex Benth.) Hook.f. − rodzaj roślin z rodziny imbirowatych. Należą do niego dwa gatunki występujące w Azji, na obszarze od północnych Indii, przez Nepal, Bhutan, południowe Chiny do Mjanmy, Tajlandii i Wietnamu[5].

Nazwa naukowa rodzaju honoruje sir Proby Thomasa Cautleya, brytyjskiego przyrodnika, odpowiedzialnego za budowę Kanału Górnego Gangesu[6].

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]
Cautleya gracilis
Pokrój
Wieloletnie rośliny zielne, często epifityczne[5].
Pędy
Podziemne kłącze, biegnące lub tworzące kępy, aromatyczne[7]. Nadziemna nibyłodyga nietrwała, obumierająca pod koniec sezonu wegetacyjnego. Ulistnione pędy długości 20–100 cm[5].
Korzenie
Wiązkowe, bulwiaste[7].
Liście
Ulistnienie naprzemianległe[5]. Pochwy liściowe rurkowate[5]. Języczki liściowe podługowate[7], dwuwrębne[5], błoniaste[7]. Blaszki liściowe krótkoogonkowe (C. spicata) lub siedzące (C. gracilis), zwykle eliptyczne[5], podługowate do podługowatolancetowatych[7], zaostrzone[7], niekiedy odosiowo ciemnofioletowoczerwone[5].
Kwiaty
Zebrane wierzchołkowo na pędzie, od 1 do 100, w luźny lub gęsty kłos[7]. Przysadki zielone (C. gracilis) lub czerwone (C. spicata), otulające kwiat[5], podługowate, błoniaste[7]. Listki zewnętrznego okółka okwiatu zrośnięte w rurkę, z jednej strony rozszczepione[7], jasnozielone do ciemnoczerwonych[5]. Listki wewnętrznego okółka zrośnięte w rurkę mniej więcej długości rurki zewnętrznego okółka[5], białą[7]. Łatki żółte[7]. Łatka grzbietowa łódkowata, zakrzywiona, sztyletowata[5]. Boczne łatki lancetowate, wąsko zaostrzone[7], zrośnięte ze sobą oraz nasadą warżki[5]. Warżka żółta, odwrotnie sercowata[7], głęboko dwusieczna[5], o łatkach raczej szerokich i pomarszczonych z ząbkowanymi brzegami[5]. Boczne prątniczki przypominające listki okwiatu, odwrotnielancetowate[5] do odwrotnie jajowatych[7] i wzniesione[5], tworzące razem z łatką grzbietową okwiatu kapturek nad pręcikiem[5]. Pręcik obrotny, z boku w kształcie litery L, z dwiema pomarańczowymi ostrogami u nasady[5]. Nitka pręcika biała[7]. Pylniki pękające wzdłużnie[5], żółte, podługowate[7]. Zalążnia trójkomorowa, podługowata[7], krótka[5]. Szyjka słupka położona między pylnikami[5], nitkowata, naga[7]. Znamię słupka białe, maczugowate[5] (lejkowate[7], orzęsione[5]. Obecne są dwa epigyniczne, szydłowate[5] (równowąskie[7]), białe gruczoły[5].
Owoce
Kuliste lub podługowate, czerwone, nagie lub omszone torebki, otwierające się wieczkiem[7]. Nasiona kanciaste lub eliptyczne, czarne, omszone[7], z białą osnówką[5], całkowicie okrywającą nasiono (C. spicata) lub obecną jedynie wokół znaczka[7].
Gatunki podobne
Gatunki zaliczane do rodzaju roskea o fioletowych lub białych kwiatach i wydłużonych zalążniach[5].

Biologia i ekologia

[edytuj | edytuj kod]
Rozwój
Kwitną i owocują od maja do grudnia[7].
Siedlisko
Na wyższych wysokościach epifity; rosną razem z mchami, na pniach drzew, wilgotnych zboczach i w szczelinach skalnych, obficie spotykane wzdłuż lasów sosnowych[7]. Występują na wysokości do 3 940 m n.p.m.[5]
Cechy fitochemiczne
W kłączach Cautleya spicata obecne są między innymi B-sitosterol, bergapten, A-zerumina, kemferol, kwercetyna i astragalina[8].
Interakcje międzygatunkowe
Cautleya gracilis jest rośliną żywicielską rdzy z gatunku Puccinia roscoeae[9].
Genetyka
Haploidalna liczba chromosomów wynosi n=12 i n=13[5]. Chloroplastowy DNA Cautleya gracilis ma długość 164 001  bp. Genom zawiera 131 genów, w tym 85 genów kodujących białka, 8 genów rybosomalnego RNA i 38 genów transportującego RNA[10].

Systematyka

[edytuj | edytuj kod]
Pozycja systematyczna
Według Angiosperm Phylogeny Website rodzaj zaliczany do plemienia Zingibereae, podrodziny Zingiberoideae w rodzinie imbirowatych (Zingiberaceae) z rzędu imbirowców (Zingiberales)[2]. W obrębie plemienia stanowi klad siostrzany dla rodzaju Roscoea[5].
W systemie Takhtajana z 1997 roku zaliczony do plemienia Hedychieae w rodzinie imbirowatych[11].
Historycznie wyodrębniony jako sekcja Cautleya w ramach rodzaju roskea[5].
Wykaz gatunków

Zastosowanie użytkowe

[edytuj | edytuj kod]
Rośliny lecznicze
Napar z kłącza Cautleya gracilis przyjmowany jest w Indiach, Chinach i przez ludy himalajskie na wzdęcia, kolki, bóle brzucha i hepatomegalię. Kłącze spożywane jest też na surowo w celu złagodzenia kolki i bólu brzucha[6]. Sok z kłączy C. spicata stosowany jest do leczenia problemów żołądkowych[12], a także na rany wewnętrzne[13].
Ekstrakty z C. gracilis wykazały działanie przeciwnowotworowe na ludzkie komórki raka rdzeniastego. Ekstrakty z C. gracilis miały silne działanie hamujące wzrost komórek nowotworowych, rozrywając sferoidy nowotworowe i indukując apoptozę komórek nowotworowych[10].
Rośliny spożywcze
Rdzeń pędów nadziemnych Cautleya spicata spożywany jest jako warzywo[14].
Rośliny ozdobne
Oba gatunki Cautleya, a także ich kultywary, uprawiane są jako rośliny ozdobne. Szczególnie atrakcyjna jest C. spicata o czerwonych przysadkach otaczających żółte kwiaty[15]. Gatunek ten znosi temperatury do -18 °C[16].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2024-07-07] (ang.).
  3. ↑ a b Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2024-07-25]. (ang.).
  4. ↑ Farr E. R., Zijlstra G. (ed.): Index Nominum Genericorum (Plantarum). Smithsonian Institution, 1996–. [dostęp 2024-07-25]. (ang.).
  5. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af G. Auvray, M. F. Newman. A REVISION OF CAUTLEYA (ZINGIBERACEAE). „Edinburgh Journal of Botany”. 67 (3), s. 451–465, 2010-10-12. DOI: 10.1017/S0960428610000193. 
  6. ↑ a b Umberto Quattrocchi: CRC World Dictionary of Medicinal and Poisonous Plants. CRC Press, 2016, s. 857. ISBN 978-1-4822-5064-0.
  7. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y Kizhakkethil Aishwarya, Mamiyil Sabu. Taxonomic revision of the genus Cautleya (Zingiberaceae) in India with a description of a new variety. „Taiwania”. 66 (1), s. 79-88, 2021-03-01. DOI: 10.6165/tai.2021.66.79. 
  8. ↑ Sushma Semwal, Pankaj Sharma, Manoj Kumar, Rajni Kant Sharma. Chemical constituents from rhizomes of Cautleya spicata (Sm.) Baker (Zingiberaceae). „Natural Product Research”. 29 (21), s. 2030–2032, 2015-11-02. DOI: 10.1080/14786419.2015.1017723. 
  9. ↑ Jorrit H. Poelen, James D. Simons, Chris J. Mungall. Global biotic interactions: An open infrastructure to share and analyze species-interaction datasets. „Ecological Informatics”. 24, s. 148–159, 2014-11. DOI: 10.1016/j.ecoinf.2014.08.005. 
  10. ↑ a b Yunqing Li, Yi Wang. The complete chloroplast genome sequence of Cautleya gracilis. „Mitochondrial DNA Part B”. 4 (2), s. 3961–3962, 2019-07-03. DOI: 10.1080/23802359.2019.1688713. 
  11. ↑ Brands, S.J. (ed.): The Taxonomicon. 1989–. [dostęp 2024-07-24]. (ang.).
  12. ↑ Karuppusamy Arunachalam, Xuefei Yang, Sreeja Puthanpura Sasidharan: Bioprospecting of tropical medicinal plants. Volume 2: An integrated approach to frug discovery. Springer Nature, 2023, s. 208. ISBN 978-3-031-28780-0.
  13. ↑ T. Pullaiah, K.V. Krishnamurthy, Bir Bahadur: Ethnobotany of India. CRC Press, 2021, s. 338. ISBN 978-1-351-73766-1.
  14. ↑ Cautleya spicata. PFAF Plant Database. [dostęp 2024-07-26].
  15. ↑ Peter Clough, Philip McMillan Browse: Gardening on the Edge: Drawing on the Cornwall Experience. Alison Hodge Publishers, 2004, s. 164-165. ISBN 978-0-906720-33-2.
  16. ↑ Marianne Wilburn: Tropical Plants and How to Love Them. Cool Springs Press, 2021, s. 193. ISBN 978-0-7603-6895-4.