Chaber barwny
| |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Nadklasa | |
| Klasa | |
| Nadrząd | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Podrodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
chaber barwny |
| Nazwa systematyczna | |
| Centaurea triumfettii All. Auctarium synops. meth. stirp. horti reg. Taurine 16. 1773 (Mélanges Philos. Math. Soc. Roy. Turin 5:68. 1774) "triumfetti"[3] | |
Chaber barwny (Centaurea triumfettii All.) – gatunek rośliny z rodziny astrowatych (Asteraceae).
Rozmieszczenie geograficzne
[edytuj | edytuj kod]Rodzimy zasięg występowania to środkowa i południowa Europa, Afryka Północna (Egipt, Maroko), Azja Zachodnia i Kaukaz[3]. W Polsce jest rzadki i występuje wyłącznie w Pieninach i to tylko w Pieninach Centralnych. Występuje również na Bystrzyku, który w podziale geograficznym zwykle włączany jest do Małych Pienin, jednakże pod względem geobotanicznym należy on również do Pienin Centralnych. Niektórzy autorzy czescy podają, że występuje również poza Pieninami[4].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]
- Łodyga
- Wzniesiona o wysokości od 80 cm, cała białowełnista lub pajęczynowata. Występująca w Polsce odmiana pienińska osiągają wysokość do 40 cm. Posiada krótkie i pełzające kłącze bez rozłogów, z którego wyrasta po kilka łodyg[5].
- Liście
- Podługowate, wąskolancetowate lub szerokolancetowate. U występującej w Polsce odmiany są gęstosrebrzyście owłosione i krótko, lecz bardzo szeroko zbiegające po łodydze[5].
- Kwiaty
- Zebrane w koszyczek. Zewnętrzne kwiaty w koszyczku to kwiaty języczkowe, obupłciowe, purpurowoniebieskie o koronie podzielonej na równowąskie łatki. Wewnątrz koszyczka kwiaty rurkowate, purpurowe, o długości 20–40 mm. U odmiany pienińskiej listki okrywy z frędzlami na brzegu, górą białawe i lśniące[5][4].
- Owoc
- Drobno omszone eliptyczne niełupki o długości 4–5 mm z puchem kielichowym o długości 1–1,5 mm[4].
Biologia i ekologia
[edytuj | edytuj kod]Bylina, hemikryptofit. W Pieninach rośnie w murawach naskalnych w szczelinach skał i na półkach, głównie na dobrze naświetlonych stanowiskach[4]. Kwitnie od czerwca do sierpnia. Gatunek charakterystyczny dla Ass. Dendranthemo-Seslerietum[6]. Liczba chromosomów 2n = 22, 44 Ga 2, 4, 5, 6[7].
Zmienność
[edytuj | edytuj kod]Gatunek bardzo zmienny morfologicznie. W Polsce występuje tylko odmiana pienińska (var. pieninica), która przez polskich botaników jest uważana za endemit pieniński[4]. Wyróżniono w jego obrębie wiele podgatunków i odmian, jednakże według nowszych ujęć taksonomicznych obecnie wszystkie one uznane zostały za synonim formy typowej[8].
Zagrożenia i ochrona
[edytuj | edytuj kod]Według klasyfikacji IUCN z 2001 gatunek narażony na wyginięcie[4]. Roślina umieszczona na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski pośród gatunków rzadkich, potencjalnie zagrożonych (kategoria zagrożenia: R)[9]. Znajduje się także w Polskiej Czerwonej Księdze Roślin w kategorii VU (narażony)[10]. W Polsce występuje wyłącznie na obszarze Pienińskiego Parku Narodowego. Nie jest specjalnie zagrożony naturalną sukcesją ekologiczną, gdyż występuje na murawach o dużej stabilności. Jedynie okazy rosnące przy szlakach turystycznych mogą być niszczone przez turystów. Jest również uprawiany w ogródkach przy Pawilonie Pienińskiego Parku Narodowego w Sromowcach Niżnych[4].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
- ↑ a b Centaurea triumfettii All.. [w:] Germplasm Resources Information Network [on-line]. Departament Rolnictwa USA, 2007-12-06. [dostęp 2009-11-01].
- ↑ a b c d e f g Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.
- ↑ a b c Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
- ↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
- ↑ Flora Francji. [dostęp 2011-02-12].
- ↑ Search results — The Plant List. [dostęp 2011-01-25].
- ↑ Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
- ↑ Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.