Choryń

Choryń

wieś
Dwór w Choryni
Państwo	Polska
Województwo	wielkopolskie
Powiat	kościański
Gmina	Kościan
Liczba ludności (2009)	417[2]
Strefa numeracyjna	65
Kod pocztowy	64-000[3]
Tablice rejestracyjne	PKS
SIMC	0371512
Położenie na mapie gminy wiejskiej Kościan Choryń
Położenie na mapie Polski Choryń
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego Choryń
Położenie na mapie powiatu kościańskiego Choryń
52°02′23″N 16°46′01″E/52,039722 16,766944[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Choryń

Choryń – wieś w Polsce położona w województwie wielkopolskim, w powiecie kościańskim, w gminie Kościan^[4].

Położenie

Choryń leży na Równinie Kościańskiej, przy drodze wojewódzkiej nr 308, na południowy wschód od Kościana^[5]. Na północ od miejscowości przebiega linia kolejowa z Kościana do Miejskiej Górki (przystanek kolejowy Choryń) oraz przepływa Rów Wyskoć^[5]. Wieś leży na terenie Parku Krajobrazowego im. gen. Dezyderego Chłapowskiego^[5].

Historia

Wieś historycznie należała do Wielkopolski. Ma metrykę średniowieczną i jest notowana od połowy XVI wieku. Po raz pierwszy wymieniona została w łacińskojęzycznym dokumencie z 1366 pod nazwą Chorina, 1387 Chorin, 1391 Chorinia, 1391 Chorzina, 1400 Chorinna, 1419 Korina^[6].

Miejscowość była wsią szlachecką należącą do lokalnej szlachty wielkopolskiej z rodu Łódzkich i Choryńskich herbu Abdank, którzy od nazwy wsi przyjęli odmiejscowe nazwisko, a później także do Brodnickich, Bojanowskich, Śliwnickich i Taczanowskich. W 1463 leżała w powiecie kościańskim Korony Królestwa Polskiego. Od 1395 była siedzibą własnej parafii, a w 1510 należała do dekanatu Kościan^[6][7].

Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi ze źródeł kościelnych. W 1366 biskup poznański Jan z Lutogniewa uposażył nową kanonię w katedrze poznańskiej w dochody z parafii Wyskoć, a w tym m.in. w czynsze i dziesięciny z Chorynia^[6].

W latach 1387–1394 jako właściciel we wsi odnotowany został Wincenty Łódzki z Chorynia, który czasem używał też odmiejscowego nazwiska Choryński. W 1387 prowadził on spór sądowy z Jadwigą Czelminka o 20 grzywien i konie. W 1397 odnotowano wdowę po Wincentym panią Choryńską, która wraz z dziećmi nie uznała roszczeń Ochny, wdowy po Wincentym Ksiąskim, do swego wiana na Choryniu. Wiano to na połowie wsi posiadał Jan Łódzki i będzie trzymał, dopóki nie otrzyma 200 grzywien. W 1400 jako właściciele we wsi odnotowani zostali Marcin, Jan, Wincenty i in. dzieci zmarłego Wincentego z Chorynia. W 1459 odnotowani zostali dziedzice niedzielni z Chorynia Jan, Andrzej i Wincenty Choryńscy. W 1463 wicewojewoda w Kościanie Andrzej Choryński sprzedał za 190 złotych węgierskich, z prawem odkupu, Piotrowi z Popowa karczmę w Choryniu oraz sołectwo, w którym gospodarowało 3 kmieci i dwóch zagrodników.^[6].

W 1432 Wincenty z Chorynia wymieniony został wśród osób zobowiązujących się w imieniu szlachty wielkopolskiej do elekcji jednego z synów króla polskiego Warneńczyka po jego śmierci. W XV wieku odnotowano studentów Uniwersytetu Jagiellońskiego pochodzący ze wsi: w 1422 Mikołaja syna Michała, a w 1454 Wincentego syna Wincentego^[6].

W średniowiecznych dokumentach odnotowani zostali także zwykli mieszkańcy wsi. W 1391 Mikołaj kmieć z Chorynia, który prowadził spór sądowy z Katarzyną żoną Pawła z Bielejewa o część dziedziny w Bielejewie. W 1418 odnotowano Marcina zranionego kmiecia. W 1420 Mikołaja z Choryni i Wawrzyńca z Rogaczewa, którzy zeznali przed sądem, że chcieli kupić sołectwo od Macieja, ale pan im nie pozwolił. W 1425 odnotowany został spór sądowy szlachcica Wincentego Choryńskiego z 5 kmieciami z Wławia, którym nie chciał przyznać pastwisk za wykonaną w Choryniu robociznę. Chłopi pozywali go do sądu - każdy o 15 grzywien, które według nich nieprawnie im zabrano. W 1466 Pietrzyk kmieć z Chorynia kupił sołectwo we Wławiu za 40 grzywien. W 1470 odnotowano Andrzeja włodarza w Choryniu^[6].

Miejscowość odnotowana została także w dokumentach podatkowych. W 1530 miał miejsce pobór z 4 łanów oraz karczmy. W 1563 Maciej oraz Feliks Brodniccy zapłacili pobór z 2 części: każdy od 5 łanów, karczmy oraz wiatraka. W 1566 Feliks Brodnicki zapłacił pobór od 4,5 łana, 3 zagrodników oraz karczmy, a Barbara Brodnicka od 4 i 1/4 łana, 3 zagrodników oraz karczmy. W 1581 Katarzyna z Rydzyny Brodnicka zapłaciła pobór od 5 łanów, 4 zagrodników, dwóch komorników, jednego kolonisty od pługa, 1/4 łana młynarskiego oraz od wiatraka. Natomiast Maciej Brodnicki zapłacił pobór od 3,5 łana, 4 zagrodników, dwóch komorników, jednego kolonisty od pługa, 30 owiec oraz wiatraka^[6].

W wyniku II rozbioru Rzeczypospolitej w 1793 miejscowość przeszła w posiadanie Prus i jak cała Wielkopolska znalazła się w zaborze pruskim. W okresie Wielkiego Księstwa Poznańskiego (1815-1848) miejscowość wzmiankowana jako Chorynia należała do wsi większych w ówczesnym pruskim powiecie Kosten rejencji poznańskiej^[8]. Choryń należała do okręgu krzywińskiego tego powiatu i stanowiła siedzibę odrębnego majątku, którego właścicielem był wówczas (1846) Taczanowski^[8]. Według spisu urzędowego z 1837 roku Choryń liczyła 264 mieszkańców, którzy zamieszkiwali 19 dymów (domostw)^[8].

21 września 1831 w chrzcie Zofii Taczanowskiej jako chrzestny uczestniczył Adam Mickiewicz^[9][10]. Poeta gościł tu jeszcze w okresie od stycznia do marca 1832, w towarzystwie m.in. swego brata Franciszka^[9][10]. Zainspirowany rozmowami z powstańcami listopadowymi napisał w Choryni Redutę Ordona^[9][10].

Pod koniec XIX wieku wieś liczyła 385 mieszkańców^[7]. Kościół podlegał parafii w Wyskoci^[7]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa leszczyńskiego^[5].

Do 1938 w Choryni był pochowany gen. Edmund Taczanowski^[11].

Gospodarka

W Choryni ma swoją siedzibę państwowa Stacja Selekcji Roślin, zajmująca się badaniami nad nowymi odmianami zbóż i ich hodowlą^[12][13]. Wyhodowano w niej m.in. popularne odmiany pszenicy ozimej i żyta^[12]. Biura ulokowały się w zabudowaniach dworskich^[12]. Od 1991 przedsiębiorstwo używa nazwy „Danko”^[9][13].

Zabytki i turystyka

We wsi znajdują się zabytkowe^[14]:

• neogotycki kościół św. Katarzyny Sieneńskiej z 1851 roku^[5]. Obok kościoła stoi neogotycka dzwonnica z 1850^[9][14] oraz kaplica grobowa rodziny Taczanowskich, z lat 1669-1670^[5][10].
• klasycystyczny dwór Taczanowskich z 1759 z zabudowaniami towarzyszącymi: dworem-oficyną (nowy dwór), spichrzem z I poł. wieku i wozownią z II poł. XVIII wieku albo I poł. XIX wieku oraz parkiem krajobrazowymi o pow. 2,8 ha^[5][9][10].

Przez wieś przebiega zielony szlak pieszy łączący miejscowości na terenie parku krajobrazowego^[5].

Przypisy

1. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 16295
2. woj. wielkopolskie >> pow. kościański >> gmina Kościan. Wszystkie dane dla miejscowości Choryń. [w:] Bank Danych Lokalnych [on-line]. Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2014-10-20].
3. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 152 [zarchiwizowane 2022-10-26] .
4. Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części. „Dziennik Ustaw”. Nr 29, poz. 200, s. 83, 13 lutego 2013. Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji. [dostęp 2014-10-20]. brak numeru strony
5. Alicja Dziewulska, Jan Maj: Kościan: mapa topograficzna Polski. Wydanie turystyczne. Warszawa: Państwowe Przedsiębiorstwo Geodezyjno-Kartograficzne, 1997. ISBN 83-7135-149-6. Brak numerów stron w książce
6. Chmielewski 1982 ↓, s. 210–212.
7. Choryń, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 634 .
8. Leon Plater: Opisanie historyczno-statystyczne Wielkiego Ksie̜ztwa Poznańskiego. Lipsk: Ksie̜garnia Zagraniczna (Librairie Étrangère), 1846, s. 214.
9. Włodzimierz Łęcki: Wielkopolska. Warszawa: Sport i Turystyka, 1996, s. 347. ISBN 83-7079-589-7.
10. Kazimierz Szalewski: Leszno i okolice. Sport i Turystyka, 1981, s. 75-76. ISBN 83-217-2348-9.
11. Sprowadzenie do Poznania zwłok gen. E. Taczanowskiego. „Gazeta Lwowska”, s. 2, Nr 250 z 3 listopada 1938. 
12. Bogdan Zgodziński: Województwo leszczyńskie. Poznań: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1981, s. 56.
13. Historia. Danko. [dostęp 2014-10-21]. (pol.).
14. Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków na terenie województwa wielkopolskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 88. [dostęp 2014-10-20].

Bibliografia

• Stefan Chmielewski: Słownik historyczno-geograficzny województwa poznańskiego w średniowieczu, cz. I (A – H), zeszyt 2, hasło „Choryń”. Wrocław: Ossolineum, 1982, s. 210–212.

Linki zewnętrzne

• Choryń w „Słowniku historyczno-geograficznym województwa poznańskiego w średniowieczu”
• Dwór w Choryni. staff.amu.edu.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-08-22)].