Chorąży

Chorąży

Wojska Lądowe

Aktualne oznaczenie stopnia

naramiennik

kurtka nieprzemakalna

Oznaczenie stopnia w latach 1952–1957 (LWP)

naramiennik

Oznaczenie stopnia w latach 1943–1952 (LWP)

naramiennik

Oznaczenie stopnia w latach 1940–1945 (PSZ)

naramiennik

Oznaczenie stopnia w latach 1925–1939

naramiennik

Oznaczenie stopnia w latach 1919–1925

naramiennik

Oznaczenie stopnia w lotnictwie od 1936

naramiennik

Sebastian Sobieski, chorąży wielki koronny w 1605 r. (ilustracja z tzw. rolki sztokholmskiej)

Polski chorąży z epoki napoleońskiej (mal. Léon Cogniet, 1831)

Konny chorąży podczas powstania styczniowego (rycina współczesna)

Chorąży – nazwa stopnia w korpusie osobowym podoficerskim (do 2004 roku w osobnym korpusie chorążych). Do korpusu podoficerów należy młodszy chorąży, a do podoficerów starszych należą: chorąży, starszy chorąży i starszy chorąży sztabowy.

Historia

W średniowiecznej Polsce rycerz noszący chorągiew swojego oddziału, księcia lub ziemi.

Później był to urzędnik (łac. vexillifer) podporządkowany kasztelanowi. W jego kompetencji leżało przygotowanie rycerstwa podczas pospolitego ruszenia i przyprowadzenie go do kasztelana. Po zjednoczeniu państwa stał się wyższym urzędem ziemskim. Dodatkową funkcją chorążego (jedynie w Wielkopolsce i tylko do przełomu XV/XVI w.) był udział w sądzie ziemskim.

Chociaż funkcja „chorążego” pojawia się bardzo wcześnie, to w oddziałach wojskowych stopień chorążego występuje po raz pierwszy w regestrach z roku 1589. Początkowo nie miał on rangi oficerskiej i nadawano go towarzyszowi przeznaczonemu do noszenia chorągwi.

W wieku XVIII oraz w ludowym Wojsku Polskim w latach 1943–1957 stopień chorążego był najniższym stopniem oficerskim. W Wojsku Polskim II RP został wprowadzony w 1919 roku jako stopień pomiędzy starszym sierżantem a podporucznikiem^[1]. Początkowo nadawano go doświadczonym podoficerom, którzy z powodu braków kadrowych byli powoływani na stanowiska oficerskie, lecz z racji nielegitymowania się wymaganym wykształceniem nie mogli zostać oficerami^[2]. Chorąży pełnił służbę oficerską, podlegał karom dyscyplinarnym i służbowym tak jak oficer i posiadał pewne przywileje stanu oficerskiego, jak np. korzystanie z kasyna, ale nie miał praw do sądu honorowego i towarzyskich w Wojsku Polskim^[3]. Demobilizacja przyniosła likwidację „korpusu” chorążych. W połowie 1922 roku wstrzymano mianowanie podoficerów na ten stopień^[1]. Od roku 1923 stopień w likwidacji, chorążowie zostali zaliczeni do korpusu podoficerskiego i zrównani w prawach z podoficerami, zgodnie z zasadą ścisłego odseparowania oficerów i szeregowych; od 1935 roku stopień w ponownym zastosowaniu. W 1957 roku został zniesiony, a w 1963 pojawił się ponownie, w związku z utworzeniem korpusu chorążych^[4]. Został wówczas umiejscowiony pomiędzy starszym sierżantem a starszym chorążym. W 1967 roku poniżej chorążego utworzono w hierarchii stopnień młodszego chorążego^[5]. W 2004 roku zlikwidowano korpus chorążych, a stopnie wchodzące w jego skład przeniesiono do korpusu podoficerów.

 Osobny artykuł: Korpus chorążych.

Tytuły rodzinne

W przeszłości dzieciom chorążego przysługiwały tytuły odojcowskie. Dla synów tytułem takim był chorążyc^[6], a dla córek chorążanka^[7]. Żony miały prawo do tytułu odmężowskiego – chorążyna^[8]. Także wnukowie, o ile nie posiadali własnych godności, używali według zwyczaju (co jednak nie było prawnie usankcjonowane) tytułu chorążowic, zgodnie z popularną maksymą: „Szlachcic bez tytułu jak lis bez ogona” (znanego z Pana Tadeusza Mickiewicza w wersji: „Chart bez ogona jest jak szlachcic bez urzędu” (księga pierwsza).

Oznaczenie

Zgodnie z przepisami ubiorczymi żołnierzy Wojska Polskiego z 1972 roku, chorąży nosił na środku taśmy otokowej czapki garnizonowej podoficera umieszczoną w linii równoległej do krawędzi taśmy jedną gwiazdkę. Naramienniki obszyte wokół (z wyjątkiem miejsca wszycia rękawa) jednolitą taśmą szerokości 5 mm. Ponadto jedna gwiazdka umieszczona wzdłuż linii prostej biegnącej przez środek naramiennika w odległości 3 cm od wszycia rękawa^[9].

Przepisy ubiorcze z 1952 roku stanowiły, że na naramienniku nosił jedną gwiazdkę. Naramiennik nie był obszyty i nie miał tasiemki przez środek^[10]

Przepisy ubioru polowego z r. 1919 przewidywały: naramienniki kurtki i płaszcza oszyte dokoła wzdłuż wolnej krawędzi taśmą karmazynową wełnianą o szerokości 1 cm. Na środku naramiennika wzdłuż, jedna gwiazdka haftowana oksydowanymi nićmi lub wytłaczana pięciopromienna, o ostrych promieniach^[a]. Na czapce na szwach tasiemka wełniana karmazynowa szerokości 0,5 cm. Na górnej krawędzi otoka dookoła taka sama tasiemka. Pod orzełkiem jedna gwiazdka^[11].

W wojsku polskim w okresie Sejmu Wielkiego i w wojsku Kościuszki oznaką stopnia była jedna gwiazdka^[12].

Zobacz też

Zobacz hasło chorąży w Wikisłowniku

• chorąży wielki koronny
• chorąży wielki litewski
• urzędy ziemskie
• stopień wojskowy, podchorąży, kadet

Uwagi

1. długość promienia od środka – 1 cm.

Przypisy

1. Laprus 1971 ↓, s. 67-68.
2. Rangi szeregowych. wp39.struktury.net. [dostęp 2021-02-16].
3. Słownik wojskowy. bliskopolski.pl. [dostęp 2021-02-16].
4. Podręcznik dowódcy drużyny. s. 66.
5. Dz.U. z 1967 r. nr 44, poz. 220
6. Witold Doroszewski (red.): chorążyc. [w:] Słownik języka polskiego [on-line]. PWN. [dostęp 2015-09-18].
7. Witold Doroszewski (red.): chorążanka. [w:] Słownik języka polskiego [on-line]. PWN. [dostęp 2015-09-18].
8. Witold Doroszewski (red.): chorążyna. [w:] Słownik języka polskiego [on-line]. PWN. [dostęp 2015-09-18].
9. Przepisy ubiorcze WP 1972 ↓, s. 49-55.
10. Żołnierz polski. Ubiór, uzbrojenie i oporządzenie od wieku XI do roku 1965. T. 5 od 1939 do 1965 roku. s. 294.
11. Przepisy Ubioru Polowego WP 1919 ↓, s. 19.
12. Linder 1960 ↓, s. oznaki stopni oficerów.

Bibliografia

• Żołnierz polski. Ubiór, uzbrojenie i oporządzenie od wieku XI do roku 1965. T.5 od 1939 do 1965 roku. Warszawa: Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie, 1965. Brak numerów stron w książce
• Karol Linder: Dawne wojsko polskie. Ubiór i uzbrojenie. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1960.
• Wojsko, wojna, broń. Leksykon PWN (red. Marcin Kamler). Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001, ISBN 83-01-13506-9
• Leksykon wiedzy wojskowej. Marian Laprus (red.). Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1979. ISBN 83-11-06229-3.
• Podręcznik dowódcy drużyny; Szkol. 378/69. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1971.
• Przepis Ubioru Polowego Wojsk Polskich. Warszawa: Zakłady Graficzno-Wydawnicze "Książka", 1919.
• Przepisy ubiorcze żołnierzy Sił Zbrojnych w czasie pokoju; sygn. Mund.–Tab. 3/52. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1952.
• Przepisy ubiorcze żołnierzy Wojska Polskiego; sygn. Mund. 45/71/III. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1972.

Encyklopedie internetowe (stopień wojskowy):

• БРЭ: 4697281