Chroberz

Chroberz

wieś
Pałac Wielopolskich w Chrobrzu
Państwo	Polska
Województwo	świętokrzyskie
Powiat	pińczowski
Gmina	Złota
Liczba ludności (2020)	835[2]
Strefa numeracyjna	41
Kod pocztowy	28-425[3]
Tablice rejestracyjne	TPI
SIMC	0280258[4]
Położenie na mapie gminy Złota Chroberz
Położenie na mapie Polski Chroberz
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego Chroberz
Położenie na mapie powiatu pińczowskiego Chroberz
50°25′21″N 20°33′22″E/50,422500 20,556111[1]
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Tablica pamiątkowa poświęcona urodzonemu w Chrobrzu Józefowi Mortonowi umieszczona na głazie przed szkołą

Kościół pw. Wniebowzięcia NMP

Nagrobek Stanisława Tarnowskiego w nawie chroberskiego kościoła

Chroberz – wieś w Polsce, położona w województwie świętokrzyskim, w powiecie pińczowskim, w gminie Złota^[5][4].

Do 1954 roku siedziba gminy Chroberz. W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Chroberz. W latach 1975–1998 wieś administracyjnie należała do województwa kieleckiego.

Nazwa

Miejscowość ma metrykę średniowieczną i notowana jest od XII wieku. Po raz pierwszy wymieniona została w 1153 jako Chrober, 1244 Hrober, 1250 Chrober, 1317 in Chroberz, 1371 Chrobesz, 1470-80 Chroberz, 1508 Chroberz, 1787 Chroberz, 1880 Chroberz. Nazwa wsi pochodzi od nazwy osobowej Chrobry, która w staropolszczyźnie (chrobry, chabry, chrabry) oznacza dzielny^[6].

Części wsi

Integralne części wsi Chroberz^[5][4]

SIMC	Nazwa	Rodzaj
0280264	Bobrowa	część wsi
0280270	Gliniki	część wsi
0280287	Olszyk	część wsi
0280293	Pod Cmentarzem	część wsi
0280301	Pod Markiem	część wsi
0280318	Podkościół	część wsi
0280324	Ulica	część wsi
0280330	Zamczysko	część wsi

Historia

Według tradycji nazwa miejscowości pochodzi od Bolesława Chrobrego, który wracając z wyprawy kijowskiej wzniósł tu obronny zamek i założył parafię. W 1290 r. na zamku w Chrobrzu przebywał królewicz węgierski Andrzej. W Chrobrzu zatrzymał się też król Kazimierz Wielki, który leczył się po wypadku, odniesionym w czasie polowania, w lasach przedborskich. W XIII-XIV wieku odbywały się tu wiece^[7]. Wieś była własnością kolejno rodów Tęczyńskich i Tarnowskich. W XVII w. należała do ordynacji pińczowskiej Myszkowskich. Gdy na początku XIX w., ostatni ordynaci, Wielopolscy, by spłacić długi, sprzedali Pińczów wraz z częścią dóbr ziemskich Ordynacji, głównym jej ośrodkiem stał się Chroberz.

W okresie powstania styczniowego w pałacu Wielopolskich stacjonowały oddziały Mariana Langiewicza. 17 marca 1863 r. powstańcy stoczyli tu bitwę z Rosjanami.

W latach I wojny światowej w dworze stacjonowało m.in. dowództwo 46 Dywizji Piechoty armii austro-węgierskiej^[8].

W latach 1943–1944 znajdował się tu hitlerowski posterunek policji. Stacjonujący w Chrobrzu policjanci zamordowali w tym czasie przeszło 100 osób.

Jesienią 1944 r. do Chrobrza przeniósł się pluton SS von Eupena z Młodzaw i urządził sobie własny „Stützpunkt w gospodarstwie Edmunda Wojtasika [...] Głównym zadaniem tego oddziału SS było nadzorowanie i mobilizowanie do kopania rowów wszystkich zdolnych do pracy mieszkańców wsi nadnidziańskich, włącznie z kobietami i młodzieżą od wczesnych godzin rannych aż do wieczora. SS-mani egzekwowali te czynności z niezwykłą brutalnością, nie cofając się przed strzelaniem do ludzi w domach i na wykopach (ze wspomnień Gerarda Labudy). Oddział SS z komendantem obozu w Treblince SS-Hauptsturmführerem Theodore’em van Eupenem zjawił się w pałacu w Chrobrzu około 15 sierpnia 1944 roku i składał się z około 50 żołnierzy. Podlegał im niemiecki obóz pracy założony w Młodzawach Dużych. Żołnierze oddziału von Eupena maltretowali ludność polską przez bicie i szczucie psami, zwłaszcza tych, którzy ociągali się przy pracach ziemnych (z zeznań G Labudy złożonych w 1970)^[9].

W roku 2000 w Pałacu Wielopolskich w Chrobrzu, a także na terenie parku dworskiego, ekipa filmowa Filipa Bajona kręciła sceny do filmu „Przedwiośnie”^[10].

Urodzeni w Chrobrzu

• Michał Majda – żołnierz II Brygady Legionów Polskich. Uczestnik szarży pod Rokitną.
• Józef Morton, pisarz i działacz ruchu ludowego autor m.in. powieści Spowiedź.
• Jan Wójcik – poseł na Sejm IV i V kadencji w II RP.

Zabytki

• Kościół pw. Wniebowzięcia NMP, wybudowany w 1550 r. Ufundował go wojewoda sandomierski Stanisław Tarnowski. Jest to budowla jednonawowa z wielobocznie zamkniętym prezbiterium, do którego od strony północnej dobudowana jest zakrystia. Nad zakrystią znajduje się niewielki skarbiec. Do nawy od strony północnej przylega kaplica św. Jana Kantego wzniesiona w XVII w. W 1899 r. do nawy od strony południowej dobudowano kaplicę pw. Matki Boskiej Różańcowej. Sklepienie kościoła kolebkowe z lunetami. W nawie nałożono na nie żebra o układzie sieciowym, natomiast w prezbiterium o układzie krzyżowym. Na zwornikach umieszczone są płaskorzeźbione herby fundatorów. Wewnątrz świątyni znajdują się dwa monumentalne renesansowe nagrobki wykonane przez Jana Michałowicza z Urzędowa. W nawie kościoła znajduje się nagrobek fundatora Stanisława Tarnowskiego przedstawiający „śpiącą” postać zmarłego. Nagrobek zwieńczony jest płaskorzeźbą przedstawiającą Zmartwychwstanie oraz dmącym w trąbę aniołem. W prezbiterium znajduje się nagrobek proboszcza Zbigniewa Ziółkowskiego, z płaskorzeźbą przedstawiającą postać zmarłego. W zakrystii kościoła umieszczony jest manierystyczny lawaterz. Obok kościoła usytuowana jest drewniana dzwonnica z dachem krytym gontem.

Kościół wraz z dzwonnicą i kościelnym cmentarzem został wpisany do rejestru zabytków nieruchomych (nr rej.: A.664/1-3 z 10.11.1947 i z 21.06.1967)^[11].

• Zespół pałacowo-parkowy Wielopolskich z lat 1857–1860 z późnoklasycystycznym pałacem oraz parkiem i kaplicą (nr rej.: A.665/1-3 z 19.12.1957, z 29.01.1958 i z 21.06.1967)^[11]. Jego fundatorem był XIII ordynat pińczowski, hrabia Aleksander Wielopolski. Pałac wzniesiono wg projektu Henryka Marconiego. Był wykorzystywany m.in. jako biblioteka, w której właściciel przechowywał zbiór książek własnych, jak i księgozbiór przejęty po Konstantym Świdzińskim (w latach 1855-1860)^[12]. Współcześnie obiekt zajmowany jest przez Ośrodek Dziedzictwa Kulturowego Ponidzia i Tradycji Rolnej^[13].

• Pozostałości zamku rycerskiego z XIV w. Zamek wzniesiony na miejscu grodu z XII w. był własnością kolejno Tęczyńskich i Tarnowskich; został zniszczony w XVI w. Zachowały się ślady murów na wzgórzu Zamczysko nad Nidą.

Sport

• Gminny Klub Sportowy Strzelec Chroberz (piłka nożna, siatkówka, kolarstwo, badminton)^[14].

Zobacz też

• Chroberz (przystanek kolejowy)

Przypisy

1. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 16490
2. Raport o stanie gminy w roku 2020. Stan ludności 31.12.2020 str. 7 [dostęp 2022-05-16]
3. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 154 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .
4. GUS. Rejestr TERYT
5. Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
6. Rymut 1997 ↓, s. 82.
7. Paweł Jasienica: Myśli o dawnej Polsce. Warszawa: Czytelnik, 1990, s. 41. ISBN 83-07-01957-5.
8. TadeuszT. Rozwadowski TadeuszT., Wspomnienia wielkiej wojny, MariuszM. Patelski (red.), Warszawa: Wydawnictwo DiG, 2015, ISBN 978-83-7181-899-8 . Brak numerów stron w książce
9. Karina Berkowicz. Ucieczka z fortyfikacyjnego obozu pracy w Młodzawach Dużych [kierowanego przez zbrodniarza niemieckiego Theo van Eupena (1907-1944)] w relacji Stanisławy Popek. „Świętokrzyskie”. 28(32), s. 53-54, 2021. Kielce. [dostęp 2022-03-27]. 
10. Przedwiośnie w bazie filmpolski.pl
11. Rejestr zabytków nieruchomych – województwo świętokrzyskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024, s. 50 [dostęp 2016-01-05] .
12. B.B. Szyndler B.B., Biblioteka Ordynacji Myszkowskiej w Chrobrzu, Rocznik Biblioteki Narodowej, s. 161-180, 1975 . Brak numerów stron w książce
13. Ośrodek Dziedzictwa Kulturowego Ponidzia. palac.chroberz.info. [dostęp 2019-02-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-02-08)].
14. GKS Strzelec Chroberz. strzelec.chroberz.info. [dostęp 2016-01-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)].

Bibliografia

• Kazimierz Rymut: Nazwy miejscowe Polski, t. II, C-D, hasło "Chroberz". Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN, 1997, s. 82. ISBN 978-83-64007-04-0.
• BohdanB. Guerquin BohdanB., Zamki w Polsce, KrzysztofK. Racinowski (ilustr.), Warszawa: „Arkady”, 1984, ISBN 83-213-3239-0, OCLC 835911338 . Brak numerów stron w książce
• MichałM. Jurecki MichałM., GrzegorzG. Matyja GrzegorzG., Ponidzie. W świętokrzyskim stepie, Kraków: „Bezdroża”, 2004, ISBN 83-89676-16-8, OCLC 830623047 . Brak numerów stron w książce
• Maria i Przemysław Plichowie, Ponidzie. Szlaki turystyczne, Warszawa 1985
• Chroberz. gminazlota.tbu.pl. [dostęp 2016-01-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-09-17)].

Linki zewnętrzne

• Chroberz, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 644 .
• Chroberz, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 1: Abablewo – Januszowo, Warszawa 1900, s. 327 .
• chroberz.info – Internetowy Serwis Chrobrza i Gminy Złota
• Pałac Wielopolskich w Chrobrzu