Ciżmówka płaska

Ciżmówka płaska
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

grzyby

Typ

podstawczaki

Klasa

pieczarniaki

Rząd

pieczarkowce

Rodzina

ciżmówkowate

Rodzaj

ciżmówka

Gatunek

ciżmówka płaska

Nazwa systematyczna
Crepidotus applanatus (Pers.) P. Kumm.
Schwämme Mitteldeutschl. 25: 71 (1857)
Multimedia w Wikimedia Commons

Ciżmówka płaska (Crepidotus applanatus (Pers.) P. Kumm.) – gatunek grzybów należący do rodzinyciżmówkowatych (Crepidotaceae)[1].

Systematyka i nazewnictwo

[edytuj | edytuj kod]

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Crepidotus, Crepidotaceae, Agaricales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].

Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w 1796 r. Elias Fries nadając mu nazwę Agaricus applanatus. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w 1857 r. P. Kumm., przenosząc go do rodzaju Crepidotus[1].

Synonimy naukowe:

  • Agaricus applanatus Pers. 1796
  • Agaricus globiger Berk. 1872
  • Agaricus putrigenus Berk. & M.A. Curtis 1859
  • Crepidotus applanatus (Pers.) P. Kumm. 1871 var. applanatus
  • Crepidotus applanatus var. diversus Hesler & A.H. Sm. 1965
  • Crepidotus applanatus var. globiger (Berk.) Pilát 1948
  • Crepidotus applanatus var. madagascariensis Henn.
  • Crepidotus applanatus var. phragmocystidiosus Hesler & A.H. Sm. 1965
  • Crepidotus applanatus var. subglobiger Singer8 1973
  • Crepidotus globiger (Berk.) Sacc. 1887
  • Crepidotus putrigenus (Berk. & M.A. Curtis) Sacc. 1887[2].

Nazwę polską podał Władysław Wojewoda w 1999 r. W polskim piśmiennictwie mykologicznym gatunek ten ma też nazwy: skórzak przypłaszczony, ciżmówka spłaszczona[3].

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]
Owocnik

Kapelusz o średnicy 1–3 cm, wachlarzowaty lub półkulisty. Do podłoża przyrasta bokiem. Jest higrofaniczny. Powierzchnia gładka i matowa, u młodych owocników biaława, z czasem staje się coraz ciemniejsza; kremowa, beżowa i na koniec brunatna. Brzeg kapelusza jest ostry, początkowo podwinięty. Na owocnikach w stanie wilgotnym jest nieco prążkowany. Blaszki szerokie, u młodych owocników białawe, później od zarodników stają się kremowe, na koniec ochrowobrązowe. Niewielki trzon występuje tylko u młodych owocników, u starszych zanika, lub jest mało widoczny. Miąższ cienki, początkowo biały, z czasem staje się kremowy. Smak i zapach niewyraźny[4].

Wysyp zarodników

Brązowy. Zarodniki kuliste, bardzo drobno punktowane lub chropowate. Czasami te chropowatości są tak drobne, że trudne do zauważenia. Rozmiar 4–6 μm[5].

Cechy mikroskopowe

Podstawki 18–26 × 6–8 µm, walcowato-maczugowate, 4-zarodnikowe ze sprzążką bazalną i licznymi małymi, oleistymi kroplami. Zarodniki (5,0–) 5,5–6,5 (–7,0) × (5,0–) 5,5–6,0 (7,0) µm, Q = 1,00–1,20, kuliste lub prawie kuliste, w KOH żółtawobrązowe, z różowawą zawartością, drobno brodawkowate z perysporą. Cheilocystydy 45–110 × 5–12 µm, zmienne, typowe są cylindryczne do wąsko butelkowatych, często z główkowatym lub zakrzywionym wierzchołkiem, niektóre rozgałęzione, niektóre z przegrodą, w niektórych przypadkach z dwiema, szkliste, cienkościenne, ale często grubościenne w części przyśrodkowej, do 3 µm grubości. Pleurocystyd brak, ale obficie występują strzępki podobne do pleurocystyd, o wymiarach 14–22 × 5–6 µm, nieregularnie cylindryczne lub maczugowate, często zakrzywione, skręcone lub zwężone, często z bocznym wierzchołkiem lub palcowatą wypukłością. Skórka zbudowana ze strzępek o szerokości 4–8 µm, szklistych lub z bladożółtawych, z rozproszonym, lub nieco ziarnistym, wewnątrzkomórkowym pigmentem, sporadycznie końce strzępek tworzą pileocystydy. Mają wymiar, 30–70 × 6–9 µm, są wąsko butelkowate, cylindryczne lub główkowate, szkliste[6].

Gatunki podobne

Istnieje wiele podobnych gatunków ciżmówek. W pewny i prosty sposób można rozpoznać tylko ciżmówkę miękką (Crepidotus mollis), gdyż ma charakterystyczną galaretowatą warstwę pod skórką. Pewne rozróżnienie pozostałych gatunków zazwyczaj nie jest możliwe bez badań mikroskopowych[7].

Występowanie i siedlisko

[edytuj | edytuj kod]

Poza Antarktydą występuje na wszystkich kontynentach, także na wielu wyspach[8]. W Polsce gatunek rzadki. Znajduje się na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski. Ma status R – potencjalnie zagrożony z powodu ograniczonego zasięgu geograficznego lub rzadkości występowania[9].

Nadrzewny grzyb saprotroficzny. Rośnie na butwiejącym drewnie drzew liściastych, szczególnie na bukach, klonach, jesionach, na drzewach iglastych bardzo rzadko. Zazwyczaj występuje grupami[4].

Znaczenie

[edytuj | edytuj kod]

Nadrzewny grzyb saprotroficzny, niejadalny. W Europie gatunek ten ze względu na marne walory smakowe i niewielki rozmiar nie jest zbierany do celów spożywczych[4]. W Hongkongu jest grzybem jadalnym[10].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b c Index Fungorum [online] [dostęp 2020-09-01] (ang.).
  2. ↑ Species Fungorum [online] [dostęp 2013-09-15] (ang.).
  3. ↑ Władysław Wojewoda, Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, ISBN 83-89648-09-1.
  4. ↑ a b c Ciżmówka płaskaopublikowany=Grzybland [online] [dostęp 2012-12-07].
  5. ↑ Michael Kuo, Crepidotus applanatus [online], MushroomEXpert [dostęp 2012-12-07].
  6. ↑ Zacharoula Gonou, Panagiotis Delivorias, Studies on basidiomycetes in Greece 1: The genus Crepidotus, „Mycotaxon”, 94, październik 2005, s. 5–42 [dostęp 2023-01-19].
  7. ↑ Ciżmówka [online], Atlas grzybów [dostęp 2012-12-07].
  8. ↑ Występowanie Crepidotus applanatus na świecie (mapa) [online], gbif.org [dostęp 2023-01-19].
  9. ↑ Zbigniew Mirek i inni, Czerwona lista roślin i grzybów Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, PAN, 2006, ISBN 83-89648-38-5.
  10. ↑ Eric Boa, Wild edible fungi: A global overview of their use and importance to people, FAO, 2004, ISBN 92-5-105157-7.