Contrapasso

Piekło, pieśń XXVIII. Wergiliusz i Dante obserwują, jak schizmatycy i wprowadzający niezgodę są mieczem rozdzielani od części swojego ciała, ponieważ sami niegdyś rozdzielali ludzi. Odcinane są im przede wszystkim te części ciała, które łączą się z ich grzechem[1].

Contrapasso – zasada sprawiedliwości, rządząca życiem po śmierci w Boskiej komedii Dantego Alighieri. Według tej zasady cierpienie grzesznika w piekle lub czyśćcu przybierało formę odwetu, było logicznie związane z grzechami, jakich się on dopuścił. W przypadku zbawionych w raju, odpowiednim zasługom odpowiadały właściwe nagrody. Tym samym we wszystkich sferach realizowała się boska sprawiedliwość, a rodzaj cierpienia i nagrody po śmierci było niejako wybrany już przez jednostkę za życia, poprzez dokonywane przez nią czyny[2].

Zasadę contrapasso wyjaśnia i ilustruje w utworze poeta Bertran de Born (krąg ósmy piekła przeznaczony dla schizmatyków i wprowadzających niezgodę): ponieważ za życia miał rozdzierać jedność ojca z synem (poprzez działanie na rzecz skłócenia Henryka II Plantageneta z Henrykiem III), więc po śmierci sam jest rozdarty – poddawany cyklicznej dekapitacji, nosi głowę w ręce, niczym latarnię[3][4]. Swoje cierpienie komentuje: Słuszność odwetu widzisz w mojej męce (org. Così s'osserva in me lo contrapasso)[5][6]. Tam też termin ten pojawia się po raz pierwszy[7].

Contrapasso realizuje się zazwyczaj albo w analogii albo w opozycji do danej jednostki i jej czynu[8]. Np. zmysłowi (Piekło, pieśń V, krąg drugi) miotani są silnym wichrem, ponieważ za życia pozwalali, aby miotała nimi namiętność; wróżbici (Piekło, pieśń XX, krąg ósmy) chodzą tyłem, gdyż ich głowy umieszczone są odwrotnie, ponieważ gdy żyli, próbowali spoglądać w niewłaściwą stronę, w przyszłość[8].

Termin contrapasso, tłumaczony jako "odwet", Dante zaczerpnął od Tomasza z Akwinu, który w swojej Sumie teologicznej przetłumaczył jako contrapassum użyty przez Arystotelesa w Etyce nikomachejskiej zwrot, określający osobę, która cierpi coś w zamian, w odwecie[7]. Tomasz z Akwinu wiązał to pojęcie ze starotestamentowym prawem talionu, sankcjonującym związek pomiędzy srogością kary a ciężarem czynu, jednak Tomasz z Akwinu używał pojęcia contrapassum nie tak dosłownie, jak Dante[9].

Poza Starym Testamentem idea odpowiedniości kary i przewinienia pojawiała się także w innych pismach (m.in. w Eneidzie Wergiliusza, anonimowej Wizji Tundala i in.). Nowatorstwo Dantego polegało na potraktowaniu tego motywu nie jako sposobu na odpłatę czy zemstę, ale na powiązanie go z wolną wolą – jednostka, wybierając swoją drogę życiową, wybiera też formę istnienia po śmierci[8].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Kaliks Morawski: Komentarze. W: Dante Alighieri: Boska komedia. Ossolineum, 1977, s. 126, seria: Biblioteka Narodowa. Seria II.
  2. ↑ Peter Brand: The Cambridge history of Italian literature. Cambridge University Press, 1999, s. 64. ISBN 978-0-521-66622-0. (ang.). dostęp on-line
  3. ↑ Kaliks Morawski: Komentarze. W: Dante Alighieri: Boska komedia. Ossolineum, 1977, s. 126, 132, seria: Biblioteka Narodowa. Seria II.
  4. ↑ Rachel Jacoff: The Cambridge companion to Dante. Cambridge University Press, 2007, s. 77. ISBN 978-0-521-84430-7. (ang.). dostęp on-line
  5. ↑ Dante Alighieri: Boska komedia. przeł. Edward Porębowicz. Ossolineum, 1977, s. 132, seria: Biblioteka Narodowa. Seria II.
  6. ↑ cyt. za: Wallace Fowlie: A reading of Dante's Inferno. University of Chicago Press, 1981, s. 180. ISBN 978-0-226-25888-1. (ang.). dostęp on-line
  7. ↑ a b Harold Bloom: Dante Alighieri. Infobase Publishing, 2004, s. 120. ISBN 978-0-7910-7658-3. (ang.). dostęp on-line
  8. ↑ a b c Rachel Jacoff: The Cambridge companion to Dante. Cambridge University Press, 2007, s. 78. ISBN 978-0-521-84430-7. (ang.). dostęp on-line
  9. ↑ Harold Bloom: Dante Alighieri. Infobase Publishing, 2004, s. 121. ISBN 978-0-7910-7658-3. (ang.). dostęp on-line