Convolosaurus

Convolosaurus
Andrzejewski et al., 2019
Okres istnienia: apt PreꞒ Ꞓ O S D C P T J K Pg N Q 121.4/113 121.4/113
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	zauropsydy
Podgromada	diapsydy
Nadrząd	dinozaury
Rząd	dinozaury ptasiomiedniczne
Podrząd	cerapody
Infrarząd	ornitopody
Rodzaj	Convolosaurus
Gatunki
Convolosaurus marri

Convolosaurus – wymarły rodzaj dinozaura, bazalnego ornitopoda^[1].

Skamieniałości nieznanych nauce dinozaurów znaleziono w 1985 w północno-środkowym Teksasie, w hrabstwie Comanche, w okolicy Proctor Lake. Spoczywały wśród skał formacji Twin Mountains. Jej skały datuje się na apt. Znalezione szczątki liczyły pozostałości dwudziestu dziewięciu osobników na różnym etapie rozwoju ontogenetycznego, mniejsze i większe, te ostatnie niekiedy z zachowanymi połączeniami stawowymi. W efekcie Proctor Lake stanowi najzasobniejsze źródło wczesnokredowych skamieniałości dinozaurów w Teksasie^[1].

Analiza znalezionych kości wskazała, że chodzi o bazalnego przedstawiciela ornitopodów, niezaliczającego się do kladu Iguanodontia. Skamieniałości przedstawiały nieznany wcześniej zbiór cech, zarówno pierwotnych, jak i zaawansowanych ewolucyjnie, które pozwoliły na opisanie nowego rodzaju. Szczególną uwagę autorzy zwracają na obecność czterech zębów przedszczękowych, których u bardziej zaawansowanych ewolucyjnie ornitopodów nie było w ogóle. Również zęby kości zębowej prezentują się bazalnie. Inną cechą pierwotną jest pozycja skrzydła kości skrzydłowej. Dla odmiany zakrzywione korzenie zębów kości szczękowej oraz budowa kręgów wydają się ewolucyjnie zaawansowane^[1].

Przeprowadzona analiza filogenetyczna wskazała, że Convolosaurus marri tworzy klad z Iguanodontia, którego grupę siostrzaną stanowi z kolei gatunek Hypsilophodon foxii^[1]. Zwierzę niegdyś zaliczano do rodziny hipsylofodonów^[2]. Obecnie jednak takiej grupy nie wyróżnia się, byłaby ona bowiem parafiletyczna^{[3][4][5][6][7][8]}.

Wyjaśnienia domaga się obecność tak licznych osobników. Była to sucha, stepowa równina zalewowa położona w dolinie. Być może chodziło o miejsce gniazdowania. Wydaje się, że zwierzęta zajmowały je dłuższy czas^[2]. W każdym razie widać pozostałości życia w stadzie. Odwołuje się do tego nazwa rodzajowa Convolosaurus, oznaczająca stadny jaszczur. Epitet gatunkowy marri upamiętnia doktora Raya H. Marra, autora filmów Society of Vertebrate Paleontology i obrońcy praw studentów na Southern Methodist University^[1].

Historia

Skamieniałości nieznanych nauce dinozaurów znaleziono w maju 1985 w północno-środkowym Teksasie, w hrabstwie Comanche, w okolicy Proctor Lake. Należały do jakichś niewielkich dinozaurów, były bardzo liczne. Nigdy wcześniej w Teksasie nie znaleziono tak licznego znaleziska wczesnokredowych dinozaurów, znalezisko liczyło przynajmniej 29 osobników^[1].

Znalezisko weszło w skład zbiorów Shuler Museum of Paleontology należącego do Southern Methodist University w Dallas, pojedyncze okazy wystawiano również w Proctor Lake US Army Corps of Engineers Office w Proctor, Perot Museum of Nature and Science w Dallas i Fort Worth Museum of Science and History w Fort Worth. Kolejne znaleziska powiększyły zebrany materiał do 488 okazów^[1].

Czaszka Convolosaurus, zdjęcie autorstwa Carpentera

Ekologia

Znaleziska dokonano wśród skał formacji Twin Mountains, należącej do grupy Trinity. Jej podstawę datuje się na jakieś 125 milionów lat, a więc na apt, podczas gdy podstawa zachodzącej nań formacji Glen Rose uformowała się mniej więcej na przełomie aptu i albu, około 113 milionów lat temu. Skały Twin Mountains powstały z osadów lądowych i morskich za najwcześniejszej transgresji kredowej Morza Środkowego Zachodu na obszarze kratonu teksańskiego. Dolna część formacji tworzona jest przez piaskowce i zlepieńce, podczas gdy górną budują piaskowce i mułowce. Piaskowce i mułowce o czerwonawej barwie tworzą też warstwę, w której znaleziono skamieniałości^[1].

Wyjaśnienia domaga się obecność tak licznych osobników. Była to sucha, stepowa rzeczna równina zalewowa położona w dolinie. Być może chodziło o miejsce gniazdowania, aczkolwiek nie znaleziono skorupek jaj. Wydaje się, że zwierzęta zajmowały to miejsce dłuższy czas^[2]. W każdym razie widać pozostałości życia w stadzie^[1].

Poza tym w skałach formacji Twin Mountains znaleziono także inne skamieniałości kręgowców. Z dinozaurów wymienić należy dromeozaurzy ząb^[1]. Crocodyliformes reprezentuje Wannchampsus kirpachi^[9].

Przypisy

1. Kate A.K.A. Andrzejewski Kate A.K.A., Dale A. Winkler i Louis L.D.A.W.L.L. Jacobs Dale A. Winkler i Louis L.D.A.W.L.L., A new basal ornithopod (Dinosauria: Ornithischia) from the Early Cretaceous of Texas, „PLoS ONE”, 14 (3), 2019, e0207935, DOI: 10.1371/jonal.pone.0207935, PMID: 30860999, PMCID: PMC6413910  (ang.).
2. Dale A.D.A. Winkler Dale A.D.A., Phillip A.P.A. Murry Phillip A.P.A., Paleoecology and hypsilophodontid behavior at the Proctor Lake dinosaur locality (Early Cretaceous), Texas, „Paleobiology of the Dinosaurs. Geological Society of America Special Paper”, 238, Geological Society of America, 1989, s. 55–62, DOI: 10.1130/spe238-p55, ISBN 978-0-8137-2238-2  (ang.).???
3. Rodney D.R.D. Scheetz Rodney D.R.D., Phylogeny of basal ornithopod dinosaurs and the dissolution of the Hypsilophodontidae, „Journal of Vertebrate Paleontology”, 18 (3, Suppl.), 1998, 75A .
4. Dale A.D.A. Winkler Dale A.D.A., Phillip A.P.A. Murry Phillip A.P.A., Louis L.L.L. Jacobs Louis L.L.L., The new ornithopod dinosaur from Proctor Lake, Texas, and the deconstruction of the family Hypsilophodontidae, „Journal of Vertebrate Paleontology”, 18 (3, Suppl.), 1998, 87A .
5. Peter W.P.W. Buchholz Peter W.P.W., Phylogeny and biogeography of basal Ornithischia ''The Mesozoic in Wyoming'', Casper, Wyoming: The Geological Museum, Casper College: Tate, 2002, s. 18–34 .
6. David B.D.B. Weishampel David B.D.B. i inni, Osteology and phylogeny of ''Zalmoxes'' (n.g.), an unusual euornithopod dinosaur from the latest Cretaceous of Romania, „Journal of Systematic Palaeontology”, 1 (2), 2003, s. 1–56, DOI: 10.1017/S1477201903001032 .
7. Norman, David B.; Sues, Hans-Dieter; Witmer, Larry M.; and Coria, Rodolfo A. (2004). "Basal Ornithopoda". w Weishampel, David B.; Dodson, Peter; and Osmólska, Halszka (eds.). The Dinosauria (2nd ed.). Berkeley: University of California Press. pp. 393–412. ISBN 0-520-24209-2.
8. David J.D.J. Varricchio David J.D.J., Anthony J.A.J. Martin Anthony J.A.J., YoshihiroY. Katsura YoshihiroY., First trace and body fossil evidence of a burrowing, denning dinosaur, „Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences”, 274, 2007, s. 1361–1368, DOI: 10.1098/rspb.2006.0443 .
9. Thomas L.T.L. Adams Thomas L.T.L., Small crocodyliform from the Lower Cretaceous (late Aptian) of central Texas and its systematic relationship to the evolution of Eusuchia, „Journal of Paleontology”, 88 (5), 2014, s. 1031–1049, DOI: 10.1666/12-089 [dostęp 2023-01-25]  (ang.).