Cyanea

Cyanea
Ilustracja
Cyanea angustifolia
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

astrowce

Rodzina

dzwonkowate

Rodzaj

Cyanea

Nazwa systematyczna
Cyanea Gaudich.
Voy. Uranie: t. 75 (1828)[3]
Typ nomenklatoryczny

C. grimesiana Gaudichaud-Beaupré[4]

Multimedia w Wikimedia Commons
Cyanea superba
Cyanea hamatiflora

Cyanea – rodzaj roślin z rodziny dzwonkowatych. Obejmuje co najmniej 81[3]–85[5] gatunków. Wszystkie są endemitami Hawajów, przy czym 79 gatunków jest endemitami pojedynczych wysp hawajskich[5], nierzadko pojedynczych szczytów wulkanicznych[6]. Rośliny te związane są z górskimi, świeżymi i wilgotnymi siedliskami leśnymi[5][7] oraz z hawajkami Drepanidini – ptakami o długich, zakrzywionych dziobach żywiącymi się nektarem i zapylającymi okazałe, łukowato wygięte kwiaty Cyanea, także rozprzestrzeniającymi mięsiste owoce tych roślin[5].

Cyanea jest najbardziej zróżnicowanym z 6 występujących na Hawajach rodzajów lobeliowych, o których sądzono, że ze względu na ich różnorodność, powstały od kilku różnych przodków. Badania genetyczne wykazały, że wszystkie te rośliny są wynikiem jednorazowej introdukcji, która miała miejsce 13 milionów lat temu (wówczas żadna z współczesnych wielkich wysp hawajskich jeszcze nie istniała, a największymi wyspami były te, których resztki stanowią współcześnie Gardner Pinnacles i French Frigate Shoals)[5]. Wspólnym przodkiem tych roślin był prawdopodobnie przedstawiciel rodzaju lobelia Lobelia z sekcji Tupa[8], której współczesne gatunki występują w Chile[9].

Aż 14 gatunków z tego rodzaju wymarło od lat 40. XIX wieku[10], a 34 jest krytycznie zagrożonych z mniej niż 50 okazami rosnącymi w naturze[5]. Cały czas, także już w XXI wieku odnajdowane są nowe gatunki, zwykle w trudno dostępnych dotąd miejscach[6][7].

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]
Cyanea duvalliorum
Cyanea pilosa
Pokrój
Krzewy i drzewa, rzadko liany i epifity. O pędach pojedynczych, nierozgałęzionych lub słabo rozgałęzionych[11], często rośliny pachykauliczne, podobne do palm (z nierozgałęzionym pniem zwieńczonym pióropuszem liści)[8]. Często rośliny mocno kolczaste, zwłaszcza za młodu[11], co interpretowane jest jako mechanizm obronny przed roślinożernymi berniklami, w tym wymarłą, nielotną Branta hylobadistes[8]. Pędy zawierają żółty lub pomarańczowy sok mleczny[11].
Liście
Skrętoległe, skupione w szczytowej części pędów[8]. Blaszka często skórzasta, sztywna[7], różnego kształtu od równowąskiej[5] po szeroką, często klapowaną lub podzieloną, silnie zwłaszcza w przypadku młodych roślin[11].
Kwiaty
Średnich i dużych rozmiarów zebrane w kilku do kilkudziesięciokwiatowe grona wyrastające w kątach liści, czasem parasolowato skupione pod pióropuszem liści[11]. Korona grzbiecista, jedno- lub dwuwargowa, biała, fioletowa, różowa, zielonawa lub żółtawa, czasem wzdłużnie kreskowana albo szorstko kolczasta. Rurka korony grzbietowo rozcięta do połowy, końce płatków jednakowe. Rurka ze zrośniętych nitek pręcików wolna lub grzbietowo przyległa do rurki korony. W szczytowej części nitek często obecne są kępki włosków[11].
Owoce
Jagody żółte, pomarańczowe i fioletowe[11], stosunkowo niewielkie i z cienką skórką, zawierających drobne, ciemne, gładkie, drobno brodawkowane[7] lub siateczkowane nasiona[11].

Systematyka

[edytuj | edytuj kod]
Pozycja systematyczna

Rodzaj z rodziny dzwonkowatych Campanulaceae klasyfikowany w jej obrębie do podrodziny Lobelioideae[12][11].

Wykaz gatunków[3]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-12-31] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-12-31] (ang.).
  3. ↑ a b c Cyanea Gaudich.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-12-31].
  4. ↑ Cyanea. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2022-01-01].
  5. ↑ a b c d e f g Nina Rønsted, Kenneth R. Wood: Cyanea kuhihewa: Rediscovering one of Hawai’i’s rarest trees. National Tropical Botanical Garden. [dostęp 2021-12-31].
  6. ↑ a b Hank Oppenheimer. A new species of Cyanea Gaud. (Lobelioideae, Campanulaceae) from Maui, Hawai`i. „PhotoKeys”. 167, s. 1-11, 2020. 
  7. ↑ a b c d Thomas G. Lammers. Five New Species of the Endemic Hawaiian Genus Cyanea (Campanulaceae: Lobelioideae). „Novon”. 14, 1, s. 84-101, 2004. 
  8. ↑ a b c d David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 260, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  9. ↑ Thomas G. Lammers. Revision of Lobelia sect. Tupa (Campanulaceae: Lobelioideae). „Journal of the Botanical Research Institute of Texas”. 19, 1, s. 87-110, 2000. 
  10. ↑ Cyanea. [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [on-line]. IUCN. [dostęp 2021-12-31].
  11. ↑ a b c d e f g h i K. Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. VIII. Flowering Plants. Eudicots. Berlin, Heidelberg, New York: Springer-Verlag, 2007, s. 53. ISBN 978-3-540-31050-1.
  12. ↑ Genus Cyanea Gaudich.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2021-12-31].