Cyklantera

Cyklantera
	; Owoc Cyclanthera pedata
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	dyniowce
Rodzina	dyniowate
Rodzaj	cyklantera
	Nazwa systematyczna
	Cyclanthera H.A. Schrader; Index Sem. Hort. Gött. 1831: 2. 1831
	Typ nomenklatoryczny
	C. pedata H.A. Schrader
Synonimy
	Cremastopus Paul G. Wilson;
	Cremastopus Paul G. Wilson;
	Multimedia w Wikimedia Commons

Eksplodujący owoc C. brachystachya (=C. explodens)

Cyklantera (Cyclanthera H.A. Schrader) – rodzaj jednorocznych i wieloletnich pnączy z rodziny dyniowatych. Obejmuje 33 gatunki^[5] występujące w tropikach kontynentów amerykańskich^[6]. Niektóre gatunki uprawiane są dla jadalnych owoców i pędów, zwłaszcza cyklantera strzelająca C. brachystachya i cyklantera stopowata C. pedata. Rośliny te uprawiane są na kontynentach amerykańskich i w południowo-wschodniej Azji. Pierwszy z wymienionych gatunków znany jest ze swych eksplodujących owoców^[7] (stąd też nazwa zwyczajowa i dawna nazwa naukowa, obecnie synonim – C. explodens^[5]).

Morfologia

Pokrój: Rośliny jednoroczne i byliny o pędach płożących lub wspinających się. Pędy nagie lub owłosione^[4]. Wąsy czepne pojedyncze, dwu- lub wielokrotnie podzielone^[4]^[6]. Korzenie cienkie^[4].
Liście: O blaszce pojedynczej, klapowanej lub silnie podzielonej, o ogólnym zarysie lancetowatym do okrągławego. Blaszka z 3–9 klapami lub liście głębiej 3–5-dzielne, dłoniasto złożone. Brzeg blaszki nierówno piłkowany lub ząbkowany. Powierzchnia blaszki szorstko owłosiona^[4]^[6].
Kwiaty: Rośliny są jednopienne – na tych samych roślinach wyrastają w różnych węzłach kwiaty rozdzielnopłciowe – żeńskie i męskie. Kwiaty męskie skupione są w gronach lub wąskich wiechach o wyraźnej osi głównej. Hypancjum jest dzwonkowate lub kubeczkowate. Korona kwiatu i kielich składają się z 5 elementów każdy. Płatki korony są białe, rzadziej żółtawe lub zielonkawe. Płatki drobne, zwykle do 1,5 mm długości, rzadziej do 5 mm^[4]. Kwiaty męskie zawierają pięć pręcików o zrośniętych nitkach i łącznikach tworzących na górze tarczkę. Komory pyłkowe zrośnięte są w pierścień. Brak szczątkowej choćby zalążni. Kwiaty żeńskie wyrastają pojedynczo, okwiat mają podobny jak w przypadku kwiatów męskich. Zalążnia jest zwykle jednokomorowa, jajowata do kulistej, zawiera do 6 zalążków w komorze. Szyjka słupka krótka, zwieńczona pojedynczym, spłaszczonym nieco znamieniem. Prątniczków brak^[4].
Owoce: Jajowate do nerkowatych, mięsiste jagody o zaostrzonych końcach. Na ogół pokryte kolcami, rzadziej nagie^[4]. Nasion jest od 4 do 12, są jajowate do owalnych, spłaszczone^[4].

Systematyka

Jeden z rodzajów rodziny dyniowatych z podrodziny Cucurbitoideae Eaton i plemienia Sicyoeae^[8]. W niektórych źródłach rośliny z północnego Meksyku wyodrębniane są jako osobny rodzaj Cremastopus^[4].

Wykaz gatunków^[5]

Cyclanthera brachybotrys (Poepp. & Endl.) Cogn.
Cyclanthera brachystachya (DC.) Cogn. – cyklantera strzelająca^[9], c. krótkokłosowa^[10]
Cyclanthera cogniauxii C.E.Jones & Kearns
Cyclanthera cordifolia Cogn.
Cyclanthera dieterleana C.E.Jones & Kearns
Cyclanthera dioscoreoides C.E.Jones & Kearns
Cyclanthera dissecta (Torr. & A.Gray) Arn.
Cyclanthera dressleri Wunderlin
Cyclanthera entata C.E.Jones & Kearns
Cyclanthera heiseri C.E.Jones & Kearns
Cyclanthera hystrix (Gillies) Arn.
Cyclanthera integrifoliola Cogn.
Cyclanthera jeffreyi Lira & I.Rodr.-Arévalo
Cyclanthera jonesii McVaugh
Cyclanthera lalajuela Hammel & J.A.González
Cyclanthera langaei Cogn.
Cyclanthera leptostachya Benth.
Cyclanthera leptostachyoid es C.Jeffrey
Cyclanthera mathewsii Arn. ex A.Gray
Cyclanthera minima (S.Watson) Kearns & C.E.Jones
Cyclanthera monticola Gentry
Cyclanthera multifoliola Cogn.
Cyclanthera oligoechinata L.F.P.Lima & Pozner
Cyclanthera pedata (L.) Schrad. – cyklantera stopowata^[10]
Cyclanthera phyllantha Harms
Cyclanthera quinquelobata (Vell.) Cogn.
Cyclanthera ribiflora (Schltdl.) Cogn.
Cyclanthera rostrata (Paul G. Wilson) Kearns & C.E.Jones
Cyclanthera steyermarkii Standl.
Cyclanthera tamnifolia Griseb.
Cyclanthera tamnoides (Willd.) Cogn.
Cyclanthera tenuifolia Cogn.
Cyclanthera tenuisepala Cogn.

Zastosowanie

Uprawiane jako rośliny jadalne są dwa gatunki cyklantera strzelająca C. brachystachya i cyklantera stopowata C. pedata. W przypadku tego drugiego spożywa się wierzchołki pędów i liście w postaci zup. Jadalne są także owoce, zwłaszcza rozpowszechnionej w uprawie odmiany var. edulis^[7]. Jej owoce są większe niż u dzikich krewnych i mają mniej kolców na powierzchni. Ponieważ owoce te są wewnątrz puste, bywają przyrządzane jak owoce papryki – nadziewane i pieczone^[4]. W przypadku C. brachystachya spożywane są owoce^[7].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2018-07-03] (ang.).
↑ ^a ^b Cyclanthera. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2018-07-03].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k Cyclanthera Schrader. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2018-07-03].
↑ ^a ^b ^c Cyclanthera. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2018-07-03].
↑ ^a ^b ^c Anmin Lu, Charles Jeffrey: Cyclanthera Schrader. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2018-07-03].
↑ ^a ^b ^c Wielka encyklopedia przyrody. Rośliny kwiatowe 2. Warszawa: Muza S.A., 1998, s. 92-93. ISBN 83-7079-779-2.
↑ List of Genera in CUCURBITACEAE, [w:] Vascular plant families and genera, Kew Gardens & Missouri Botanical Garden [dostęp 2018-07-03] (ang.).
↑ Ludmiła Karpowiczowa (red.): Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973, s. 32.
↑ ^a ^b Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 64. ISBN 978-83-925110-5-2.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2018-07-03] (ang.).

[ing-3] Cyclanthera. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2018-07-03].

[america-4] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k Cyclanthera Schrader. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2018-07-03].

[tpl-5] Cyclanthera. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2018-07-03].

[china-6] Anmin Lu, Charles Jeffrey: Cyclanthera Schrader. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2018-07-03].

[encyk-7] Wielka encyklopedia przyrody. Rośliny kwiatowe 2. Warszawa: Muza S.A., 1998, s. 92-93. ISBN 83-7079-779-2.

[kew-8] List of Genera in CUCURBITACEAE, [w:] Vascular plant families and genera, Kew Gardens & Missouri Botanical Garden [dostęp 2018-07-03] (ang.).

[ludmila-9] Ludmiła Karpowiczowa (red.): Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973, s. 32.

[gawrys-10] Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 64. ISBN 978-83-925110-5-2.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]