Czarna Sędziszowska

Czarna Sędziszowska

wieś
Wieża kościoła parafialnego (2020)
Państwo	Polska
Województwo	podkarpackie
Powiat	ropczycko-sędziszowski
Gmina	Sędziszów Małopolski
Liczba ludności (2020)	1607[2]
Strefa numeracyjna	17
Kod pocztowy	39-123[3]
Tablice rejestracyjne	RRS
SIMC	0660647[4]
Położenie na mapie gminy Sędziszów Małopolski Czarna Sędziszowska
Położenie na mapie Polski Czarna Sędziszowska
Położenie na mapie województwa podkarpackiego Czarna Sędziszowska
Położenie na mapie powiatu ropczycko-sędziszowskiego Czarna Sędziszowska
50°07′36″N 21°46′00″E/50,126667 21,766667[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

Czarna Sędziszowska – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie ropczycko-sędziszowskim, w gminie Sędziszów Małopolski^[4].

W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Czarna Sędziszowska. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa rzeszowskiego.

Miejscowość jest siedzibą parafii św. Stanisława Biskupa, należącej do dekanatu Sędziszów Małopolski, diecezji rzeszowskiej.

Części wsi

Integralne części wsi Czarna Sędziszowska^[5][4]

SIMC	Nazwa	Rodzaj
0660653	Bór	część wsi
0660660	Folwark	część wsi
0660676	Jasień	przysiółek
0995661	Koniec	część wsi
0995678	Łysa Góra	część wsi
0660682	Majdan	część wsi
0660699	Mały Jasień	przysiółek
0660707	Nowa Wieś	część wsi
0660720	Ostrów	osada
0995721	Pasieka	część wsi
0660736	Piekło	część wsi
0660742	Podboreczek	przysiółek
0660713	Podkościele	część wsi
0995744	Podleśnictwo	część wsi
0660771	Stara Wieś	przysiółek
0660759	Wólka	część wsi
0660765	Zaleśnictwo	część wsi

Geografia

W północnej części wsi został utworzony Rezerwat przyrody Zabłocie, będący ostoją m.in. orła bielika, bociana czarnego.

Historia

Zakład Eksploatacji Kruszywa Czarna Sędziszowska (2020)

Wieś po raz pierwszy została wymieniona w dokumentach z 1584 roku, pod nazwą Zaczarnie. Należała do uposażenia kasztelanii sandomierskiej.

W roku 1598 stał tu już kościół drewniany, ufundowany przez Stanisława Tarnowskiego. Wkrótce Czarna stała się siedzibą parafii, w latach następnych obejmującej jeszcze Krzywą, Cierpisz, Rudę i Kamionkę. Zachowały się odpisy dokumentów potwierdzających erygowanie parafii w Czarnej w 1606 roku.

W 1846 roku pojawił się we wsi emisariusz, który usiłował namówić mieszkańców do poparcia sprawy powstania narodowego. Wówczas spodziewanego efektu nie osiągnął, lecz już podczas powstania styczniowego ukrywali oni broń dla powstańców, na strychu kościoła parafialnego. Pod koniec XIX wieku w sąsiedztwie kościoła stanęła nowa, murowana szkoła, która przez ponad wiek służyła kolejnym pokoleniom uczniów.

W okresie międzywojennym dał się zauważyć wzrost aktywności gospodarczej mieszkańców wsi. W Czarnej powstało kółko rolnicze, stawiające sobie za cel propagowanie nowoczesnych metod produkcji rolnej. Dysponując własnym sklepem, rozprowadzało wśród rolników nawozy sztuczne. Nieźle radziła sobie Kasa Stefczyka, skupiająca w 1930 roku ok. 200 członków.

Przeprowadzony w 1933 roku spis ludności, dostarcza nam wiadomości o warunkach życia mieszkańców. Było ich wówczas 1357, z czego 24 utrzymywało się z zajęć pozarolniczych. W ciągu poprzednich 14 lat, 67 osób wyemigrowało (18 do Ameryki). We wsi było 297 domów (277 domów jednoizbowych, 262 pokrytych strzechą). Rok 1933 zasłynął również antysanacyjnymi wystąpieniami chłopów, do których przyłączyli się też chłopi z Czarnej.

 Osobny artykuł: Wysiedlenia Polaków podczas II wojny światowej dokonane przez Niemców.

W czasie II wojny światowej wieś, licząca wówczas ok. 2000 mieszkańców została wysiedlona przez Niemców na potrzeby tworzonego poligonu przeznaczonego dla SS. W listopadzie 1940 roku wysiedlono część mieszkańców wsi oraz sąsiedniej Cierpisza, Rudy, Boreczka i przysiółka Borku Wielkiego – Poręby, a także część Wolicy Ługowej, Wolicy Piaskowej^[6]. Część mieszkańców zbiegła i ukrywała się w okolicy, a część ukryła się w piwnicach domów po kryjomu próbując uprawiać ziemię. W 1942 rozpoczęły się obławy na ukrywających się mieszkańców, których zabijano lub wysłano do leżącego w okolicy Obozu Pracy Przymusowej w Pustkowie^[7]. Na miejsce Polaków sprowadzono niemieckich osadników w ramach niemieckiej akcji osiedleńczej Heim ins Reich.

Od 1928 roku, nieprzerwanie do dnia dzisiejszego działa tu Ochotnicza Straż Pożarna. W latach 1961–1967 we wsi stanął nowy dom strażaka. Usytuowany jest w samym centrum, w pobliżu skrzyżowania szosy Sędziszów Małopolski – Kolbuszowa z drogą, prowadzącą przez wieś. W tym budynku znajduje się również ośrodek zdrowia oraz biblioteka publiczna^[8]. Niedaleko stąd także do szkoły.

Zabytki

• Kościół parafialny pw. św. Stanisława – zbudowany w latach 1828–1830, na miejscu poprzedniego, który spłonął kilkanaście lat wcześniej. Jest to budowla murowana, utrzymana w stylu klasycystycznym. Kościół jest trójnawowy, z niższym prezbiterium i prostokątnymi przybudówkami. Wejście prowadzi przez dobudowaną pod koniec XIX wieku wieżę, nakrytą cebulastym hełmem. Do 1928 roku kościół pokryty był gontem, który wtedy wymieniono na blachę. W południowo-zachodnim narożniku placu kościelnego stoi dzwonnica. Większość wyposażenia świątyni pochodzi z II poł. XIX wieku.

Osoby związane z wsią

• prof. dr Stanisław Kot – polski historyk, działacz ruchu ludowego, polityk, wychowawca, uczęszczał do miejscowej szkoły
• bł. ks. Roman Sitko – urodził się w przysiółku Jasień i uczęszczał do miejscowej szkoły
• ks. prof. Władysław Świder – urodził się we wsi; od 2004 patron miejscowej szkoły podstawowej
• Łukasz Różański – polski bokser, zawodowy mistrz świata organizacji WBC w kategorii bridgerweight^[9]
• prof. dr hab. Jan Basara - urodził się we wsi, współautor Ogólnosłowiańskiego atlasu językowego i Atlasu języków europejskich oraz autor innych cennych publikacji naukowych, długoletni członek Komitetu Językoznawstwa PAN, wicedyrektor Instytutu Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk w latach 1973-1992

Zobacz też

• Czarna

Przypisy

1. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 18914
2. Raport o stanie gminy w roku 2020. Stan ludności 31.12.2020 str. 7 [dostęp 2022-01-22].
3. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 174 [zarchiwizowane 2022-10-26] .
4. TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
5. Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części. „Dziennik Ustaw”. Nr 29, poz. 200, s. 1867, 2013-02-15. Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji. [dostęp 2014-03-09]. brak numeru strony
6. Stanisław Zabierowski, „Pustków hitlerowskie obozy wyniszczenia w służbie SS” KAW, Rzeszów 1981, s. 17.
7. Stanisław Zabierowski, „Pustków hitlerowskie obozy wyniszczenia w służbie SS” KAW, Rzeszów 1981, s. 17–21.
8. Strona OSP. [dostęp 2016-06-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-10)].
9. Łukasz Różański mistrzem świata [online], Rzeczpospolita [dostęp 2024-04-26]  (pol.).

Linki zewnętrzne

• Czarna 3(4), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 737 .