Czarny Staw pod Rysami
 Czarny Staw, widok ze szlaku na Rysy | |
| Położenie | |
| Państwo | |
|---|---|
| Wysokość lustra |
1583 m n.p.m. |
| Morfometria | |
| Powierzchnia |
20,64 ha |
| Wymiary • max długość • max szerokość |
|
| Głębokość • maksymalna |
|
| Objętość |
7 761 700 m³ |
| Hydrologia | |
| Rodzaj jeziora | |
Położenie na mapie Tatr  | |
Położenie na mapie Karpat  | |
 49°11′20″N 20°04′37″E/49,188889 20,076944
| |
Czarny Staw pod Rysami[1] lub Czarny Staw nad Morskim Okiem[2] (słow. Čierne pleso nad Morským okom, niem. Meerauge, węg. Tengerszem[1]) – tatrzańskie jezioro[2] położone w kotle polodowcowym w Dolinie Rybiego Potoku.
Cienie rzucane przez szczyty oraz występująca w wodzie sinica Pleurocapsa polonica i Pleurocapsa minor nadają jezioru ciemny, nieomal czarny kolor, co ma odzwierciedlenie w jego nazwie[1]. Jest to najdalej wysunięte na południe jezioro w Polsce[3].
Topografia
[edytuj | edytuj kod]Zbliżone kształtem do koła jezioro położone jest na wysokości 1583 m, czyli 188 m wyżej niż lustro Morskiego Oka. Powierzchnia Czarnego Stawu wynosi ok. 20,64 ha, głębokość maksymalna – 76,4 m (drugie miejsce w Tatrach, czwarte w Polsce), pojemność – 7 761 700 m³ wody. Jezioro jest zamknięte wyraźnym progiem skalnym, budowanym przez mocno wygładzone przez egzarację skały. Jest to efekt działań lodowca, który utworzył w tym miejscu tzw. mutony (ta forma skalna nazywana jest też barańcem). Przez próg spadają niewielkimi kaskadami wody Czarnego Stawu, tworząc wodospad nazywany Czarnostawiańską Siklawą[4].
Bezpośrednio nad jeziorem wznoszą się ściany Kazalnicy (wysokość ściany wynosi 576 m). Kocioł Czarnego Stawu otacza grań od Mięguszowieckiego Szczytu Czarnego przez Wołowy Grzbiet, Rysy, Niżnie Rysy i Żabią Grań z Żabim Szczytem Wyżnim, Żabim Mnichem aż po Owcze Turniczki[3].
-
Kar Czarnego Stawu otoczony ścianami Niżnich Rysów i Kazalnicy (dokładniejszy opis) -
Widok z Mięguszowieckiego Szczytu -
Czarny Staw i Morskie Oko -
Morskie Oko i Czarny Staw
.jpg)
Przyroda
[edytuj | edytuj kod]Już od 1883 próbowano zarybiać jezioro pstrągami z Morskiego Oka, jednak bezskutecznie. Jest to jezioro wybitnie oligotroficzne: surowe warunki życiowe i przede wszystkim brak pożywienia uniemożliwiają pstrągom życie. Jezioro to zamarza przeważnie w październiku – listopadzie, a taje w miesiącach maj – lipiec. W miesiącach letnich temperatura wody waha się w granicach 7–11,5 °C[5]. Nad brzegami zacienionymi potężnymi ścianami grani głównej panuje chłód nawet w czasie największych upałów. Wincenty Pol pisał: „Nie darmo tak go nazwano, jest to kraina śmierci”. Eugeniusz Janota w swym Przewodniku w wycieczkach na Babią Górę, do Tatr i Pienin (1860) stwierdził, iż jest to „najposępniejszy ze wszystkich stawów Tatr polskich”[6]. W podobnym tonie wyraził się Bogusz Stęczyński w swoim poemacie „Tatry w dwudziestu czterech obrazach” (1860): „O tysiąc stóp wyżéj Morskiego-oka, tego El-dorada Galicyi, leży Czarny-staw, daleko mniejszy, ale więcéj głębszy, zupełnie ponury, pustemi otoczony skałami”[7].
Mimo to na brzegach stawu występuje interesująca flora. M.in. stwierdzono tutaj występowanie skalnicy odgiętolistnej, mietlicy alpejskiej, sita trójłuskowego, turzycy Lachenala i wiechliny tatrzańskiej – gatunków roślin w Polsce występujących tylko w Tatrach i to w niewielu miejscach, a także turzycy skąpokwiatowej w Polsce z rzadka występującej tylko w Karpatach i Sudetach[8].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Wody Czarnego Stawu w 1804 r. były badane przez Stanisława Staszica (mierzył głębokość jeziora i temperaturę wody). Dokładniejsze pomiary wykonał Eugeniusz Klemens Dziewulski w 1879 r.[4]
Jak pisał Eugeniusz Janota „W zachodniej stronie tego stawu postawiono żelazny krzyż na pamiątkę bytności tamże Grzegorza Zieglera, biskupa tynieckiego i tarnowskiego (zm. w Lincu 1852)[1]. Na żelaznej płycie znajdował się napis: »Hic non plus ultra, non supra nisi in cruce D. N. J. Christi. 1823«”[6]. Wielka Encyklopedia Tatrzańska podaje, że na krzyżu figurowała data „1835”. Krzyż ten, odlany z tatrzańskiego żelaza w zakopiańskich Kuźnicach, ustawiono w 1836 r. staraniem ówczesnego proboszcza z Poronina. Janusz Chmielowski w „Przewodniku po Tatrach” pisze na ten temat tak: „Krzyż ten ufundowany przez biskupa tynieckiego Grzegorza Zieglera na pamiątkę jego bytności w r. 1823 nad Morskim Okiem, znajdował się pierwotnie nad brzegiem Morskiego Oka i dopiero w r. 1836 przeniesiony został nad Czarny Staw”[9].
Zimą nad Czarny Staw jako pierwsi dotarli ks. Walenty Gadowski, Bolesław Łazarski i Jakub Gąsienica Wawrytko starszy (31 grudnia 1910). Staw i widoki znad niego były od dawna podziwiane przez turystów. Węgierski alpinista Mór Déchy pisał: „jest to najpiękniejsza sceneria jeziorna w całych Tatrach”[4].
Szlaki turystyczne
[edytuj | edytuj kod]
– szosą do schroniska PTTK przy Morskim Oku, dalej wschodnim brzegiem Morskiego Oka na próg Czarnego Stawu i na wierzchołek Rysów.
- Czas przejścia ze schroniska nad Morskim Okiem nad Czarny Staw: 50 min (↓ 40 min)
- Czas przejścia z rozstaju szlaków nad Czarnym Stawem na Rysy: 3 h (↓ 2:30 h)
– znad Czarnego Stawu na Kazalnicę i Mięguszowiecką Przełęcz pod Chłopkiem (2:30 h, ↓ 2 h)[3]
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d Zofia Radwańska-Paryska, Witold Henryk Paryski, Wielka encyklopedia tatrzańska, Poronin: Wydawnictwo Górskie, 2004, ISBN 83-7104-009-1.
- ↑ a b Nazewnictwo geograficzne Polski. Tom 1. Hydronimy. Część 2. Wody stojące, Ewa Wolnicz-Pawłowska, Jerzy Duma, Janusz Rieger, Halina Czarnecka (oprac.), Warszawa: Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 2006 (seria Nazewnictwo Geograficzne Polski), s. 49, ISBN 83-239-9607-5.
- ↑ a b c Tatry. Zakopane i okolice. Mapa w skali 1:27 000, Warszawa: ExpressMap Polska, 2005, ISBN 83-88112-35-X.
- ↑ a b c Józef Nyka, Tatry Polskie. Przewodnik, wyd. 13, Latchorzew: Wydawnictwo Trawers, 2003, ISBN 83-915859-1-3.
- ↑ Władysław Szafer, Tatrzański Park Narodowy, Zakład Ochrony Przyrody PAN, 1962.
- ↑ a b Eugeniusz Janota, Przewodnik w wycieczkach na Babią Górę, do Tatr i Pienin, Kraków 1860, s. 86.
- ↑ Stęczyński Bogusz Zygmunt, Tatry w dwudziestu czterech obrazach skreślone piórem i rylcem, Kraków: Księgarnia i Wydawnictwa Dzieł Katolickich, Naukowych i Rolniczych, 1860, s. 97.
- ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirek, Czerwona księga Karpat Polskich, Warszawa: Instytut Botaniki PAN, 2008, ISBN 978-83-89648-71-6.
- ↑ Janusz Chmielowski, Przewodnik po Tatrach. Tatry Wysokie, t. 2, Lwów 1908, s. 12.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]Czarny Staw 2) nad Rybiem, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 769.
- Archiwalne zdjęcia stawu w bibliotece Polona
