pułkownik artylerii | |
Data i miejsce urodzenia | |
---|---|
Data i miejsce śmierci | |
Przebieg służby | |
Siły zbrojne | |
Jednostki | |
Stanowiska |
komendant PKU |
Główne wojny i bitwy |
I wojna światowa, |
Odznaczenia | |
|
Data urodzenia | |
---|---|
Data śmierci | |
Poseł na Sejm I kadencji (II Rzeczpospolita) | |
Okres |
od 1922 |
Przynależność polityczna | |
Czesław Jan Mączyński (ur. 9 lipca 1881 w Kaszycach, zm. 15 lipca 1935 we Lwowie) – polski nauczyciel, historyk, pułkownik artylerii Wojska Polskiego, naczelny dowódca obrony Lwowa w listopadzie 1918, członek Naczelnej Komendy Obrony Lwowa[1], polityk II Rzeczypospolitej, poseł na Sejm RP (1922–1927).
Był synem Pawła, nauczyciela ludowego i Julii[2]. Edukację rozpoczął w szkole ludowej w Kaszycach. Po przeprowadzce do Ostrowa pod Jarosławiem w 1892, rozpoczął naukę w jarosławskim C.K. Gimnazjum (1893–1902), gdzie zdał maturę. Aby mieć możliwość późniejszego nieprzerywanego studiowania, zgłosił się na jednoroczną ochotniczą służbę w 29 pułku artylerii polowej Cesarskiej i Królewskiej Armii, w garnizonie Jarosław. 21 września 1903 zdał egzamin oficerski i otrzymał stopień podporucznika rezerwy. 16 grudnia 1905 został wybrany członkiem wydziału Czytelni Akademickiej we Lwowie (prócz niego także m.in. Stefan Pasławski, Tadeusz Wolfenburg)[3]. W 1908 roku ukończył studia na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Lwowskiego, po którym studiował przez dwa lata prawo, równolegle uzyskał tytuł egzaminowany zastępca nauczyciela. Podczas studiów należał do lwowskich Drużynach Bartoszowych[4]. W roku 1910 rozpoczął pracę w C.K. Gimnazjum w Przemyślu, gdzie uczył języka polskiego, łaciny i grecki. Na parę tygodni przed zamachem w Sarajewie zdał państwowy egzamin na stopień nauczyciela.
Po wybuchu I wojny światowej został zmobilizowany do 29 pułku artylerii polowej, w którym został dowódcą baterii. W październiku przeniesiony do 1 pułku artylerii polowej, gdzie awansuje na porucznika. Ranny, przebywał w szpitalu do sierpnia 1915. Od tego czasu do grudnia 1917 służył w 2 pułku artylerii polowej jako komendant baterii. W tym też roku został kapitanem w rezerwie z dniem 1 listopada 1917[5]. Był członkiem Ligi Narodowej[6]. Od grudnia 1917 do końca października 1918 pełnił służbę najpierw w grupie artylerii Komendy 4 Armii, później w 4 Komendzie Generalnej.
U schyłku wojny, jako gimnazjalny nauczyciel filozofii z Jarosławia i kapitan rezerwy[7], był komendantem Polskich Kadr Wojskowych we Lwowie, wszedł w skład Naczelnej Komendy Obrony Lwowa[8]. W czasie wojny polsko-ukraińskiej, od 1 do 22 listopada 1918 pełnił funkcję naczelnego komendanta obrony Lwowa, podczas walk w mieście z Ukraińcami. Początkowy opór zorganizowano w szkole im. Henryka Sienkiewicza i w Domu Technika. W ciągu trzech tygodni Polacy odzyskali kontrolę nad większą częścią Lwowa, który 22 listopada był wolny po przybyciu jednostek wojskowych z Przemyśla[9]. Był działaczem silnej we Lwowie endecji. Dowodził walką Orląt Lwowskich z przeważającymi siłami zbrojnymi Ukraińskiej Republiki Ludowej do czasu przybycia odsieczy Wojska Polskiego. Od 22 listopada do 12 grudnia 1918 komendantem miasta i powiatu Lwowa wraz z oddziałami bojowymi, od 12 grudnia 1918 był dowódcą Brygady Strzelców Lwowskich. Jego antysemickie podejście było jedną z przyczyn pogromu lwowskiego w listopadzie tego roku; historycy w dużej mierze właśnie jego obarczają odpowiedzialnością za to zdarzenie. Lecz zdaniem Przemysława Różańskiego „taka interpretacja wydarzeń jest mocno uproszczona”[10][11].
Po oswobodzeniu Lwowa, na czele Brygady Lwowskiej, pełni funkcję komendanta miasta. We Lwowie dochodzi w tym czasie do pogromu Żydów, za którego przebieg historycy czynią go odpowiedzialnym[12][13]. Uczestniczy w ofensywie wojsk polskich na wschód, do osiągnięcia rubieży rzeki Zbrucz stanowiącej ostateczną granicę wschodnią RP. W walkach tych (pod wodzą gen. Iwaszkiewicza i gen. Jędrzejewskiego) trwa na froncie aż do ich ukończenia jesienią 1919, pełniąc też czasowo obowiązki dowódcy 5 Dywizji Piechoty. Następnie bierze udział w walkach na Froncie Litewsko-Białoruskim, dowodząc 2 Brygadą 1 Dywizji Litewsko-Białoruskiej do 16 czerwca 1920. Urlopowany z wojska celem uczestniczenia w misji zagranicznej, która ostatecznie nie doszła do skutku. Wobec zagrożenia w lipcu 1920 inwazją bolszewicką, mianowany Okręgowym Inspektorem Armii Ochotniczej we Lwowie. Obowiązki na tym stanowisku pełnił do 1 marca 1921. 11 czerwca 1920 zatwierdzony został w stopniu pułkownika z dniem 1 kwietnia 1920, a 3 maja 1922 zweryfikowany w tej samej randze, ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919 w korpusie oficerów artylerii. Wyraźnie szykanowany przez legionistów, nie mógł odbyć stosownego przeszkolenia dla uzyskania wyższego stanowiska. Był jedynie zastępcą dowódcy dywizji – dowódcą piechoty dywizyjnej 27 Dywizji Piechoty w Kowlu. Do 1 listopada 1921 służył w Sztabie 6 Armii oraz Dowództwie Okręgu Korpusu Nr VI na stanowisku zastępcy dowódcy. Następnie, do wyborów parlamentarnych w 1922 pełnił służbę w Dowództwie 27 Dywizji Piechoty. W latach 20. był przewodniczącym kapituły Krzyża Obrony Lwowa.
5 listopada 1922 wybrany posłem na Sejm I kadencji (1922–1927) z ramienia Chrześcijańskiego Związku Jedności Narodowej (lista nr 8). Na czas sprawowania mandatu poselskiego przeniesiony został w stan nieczynny, pozostając na ewidencji 5 pułku artylerii polowej. W Sejmie należał do Klubu Chrześcijańsko-Narodowego i przewodniczył Komisji Wojskowej. Był jednym z założycieli Straży Narodowej i jej komendantem głównym. Po zakończeniu kadencji wrócił do wojska.
29 listopada 1927 został przeniesiony służbowo do Powiatowej Komendy Uzupełnień Włodzimierz Wołyński celem odbycia praktyki poborowej[14][15]. W kwietniu 1928 został przeniesiony do Powiatowej Komendy Uzupełnień Wołkowysk na stanowisko komendanta[16]. W lutym 1929 został zwolniony z zajmowanego stanowiska i oddany do dyspozycji dowódcy Okręgu Korpusu Nr III[17], a z dniem 31 sierpnia tego roku został przeniesiony w stan spoczynku[18].
Wrócił do cywila i do końca życia zajmował się gospodarowaniem na przyznanej mu działce w Kalinówce pod Narajowem. Korporacja Akademicka Obotritia uhonorowała go tytułem filistra honoris causa. Przez wiele lat – poza opublikowaniem dwóch tomów pierwszej części Bojów Lwowskich – rzadko udzielał się publicznie.
Działał w Straży Mogił Polskich Bohaterów we Lwowie[19], organizacji, która zainicjowała budowę Cmentarza Obrońców Lwowa. Był członkiem honorowym Kasyna i Koła Literacko-Artystycznego we Lwowie[20].
Pod koniec życia zamieszkiwał w majątku Wierzbów. Zmarł 15 lipca 1935 w szpitalu wojskowym we Lwowie (według różnych źródeł z powodu choroby serca lub raka żołądka). Został pochowany z honorami na Cmentarzu Obrońców Lwowa. Podczas choroby opiekował się nim jego kolega ze studiów, a następnie współpracownik z okresu działalności w PKW i walk obrony Lwowa, mjr dr Lesław Węgrzynowski[21]. W okresie Ukraińskiej SRR w trakcie profanacji i zrównywania z ziemią Cmentarza Obrońców Lwowa Maria Tereszczakówna (polska działaczka społeczna) wraz z grupą kilku innych osób, w celu ratowania szczątków polskich bohaterów pochowanych na tym cmentarzu przeniosła kilka ciał zasłużonych Polaków (obok Czesława Mączyńskiego m.in. gen. Tadeusza Jordan-Rozwadowskiego, gen. Wacława Iwaszkiewicza-Rudoszańskiego, arcybiskupa lwowskiego Józefa Teodorowicza, ks. Gerarda Szmyda, twórców polskiego lotnictwa: Stefana Bastyra, Stefana Steca i Władysława Torunia) w inne miejsce pochówków, które w wyniku śmierci bezpośrednich świadków i wcześniejszego braku zainteresowania polskich instytucji do dnia dzisiejszego pozostają nieznane (z wyjątkiem miejsca pochówku biskupa Teodorowicza i ks. Szmyda)[potrzebny przypis].
W 1933 został wybity medal upamiętniający Czesława Mączyńskiego, wydany we lwowskiej pracowni Eugeniusz Mariana Ungera[22].
W 1937 imię Czesława Męczyńskiego przyjęto do nazwy Koła Zarząd Miejskiego Związku Rezerwistów we Lwowie[23].
W 2007 roku imię pułkownika Czesława Mączyńskiego nadano Szkole Podstawowej w Kaszycach[24].
austro-węgierskie