Dane Zajc

Dane Zajc (ur. 26 października 1929 w Zgornjej Javoršicy, zm. 20 października 2005 w Golniku) – słoweński poeta, dramaturg i eseista.

Życiorys

Boleśnie został doświadczony wydarzeniami z okresu II wojny światowej. W okresie wojny przerwał naukę, w 1947 roku rozpoczął naukę w Poljanskim Gimnazjum w Lublanie. W 1951 roku z powodu politycznych poglądớw trafił do więzienia i został wyrzucony z gimnazjum, które w 1958 ukończył prywatnie. Jednakże nie mớgł ubiegać się o przyjęcie na studia. Wrażliwość Dane Zajca miała wpływ na nieprzyjemne doświadczenia z okresu służby wojskowej, które go utwierdziły w niechęci do systemu socjalistycznego. Od roku 1953 przez dwa lata pracował na poczcie, potem otrzymał posadę bibliotekarza w bibliotece pionierskiej w Lublanie, w której pracował do przejścia na emeryturę w 1989 roku. Zmarł 20 października 2005 roku na raka.

Poezja

Dane Zajc jest jednym z najważniejszych słoweńskich literatớw drugiej połowy XX wieku. Jego twórczość obejmuje poezję i dramaty, a jego eseje i wywiady osiągają szczyt słoweńskiej literackiej eseistyki. Zarazem jest istotnym twórcą literatury dla dzieci i młodzieży, bowiem jego wiersze, sztuki kukiełkowe i bajki wzbudzają radość i często się pojawiają w lekturach szkoły podstawowej. Rozpoczął pomyślną współpracę z piosenkarzem i aktorem Janezem Škofem.

Miejsca publikacji

Dane Zajc zaczął publikować wiersze w czasopiśmie „Mladinska revija” w latach 1948-1949, a zarazem współpracował w „Mi Mladi”. Drukował również w „Naši sodobnosti”, „Sodobnosti”, „Ljudski pravici”, „Ljubljanskim dnevniku”, „Pionirskem listu”, „Pioniru”, „Kurirčku”, „Cicibanu”, „Odru 57” itd. Był członkiem rady redaktorskiej „Revij 57”, czasopism „Beseda” i „Perspektive”.

Styl i motywy

Jego wcześniejszy okres, w którym pisał wiersze, do 1971 roku, cechuje oryginalność, nowa metaforyka i głęboka uczuciowość.

Później badał dźwiękowe, znaczeniowe i estetyczne następstwa, które otwierają się wraz z rozbiciem formalnie połączonej składni i wpływają na magiczną, rytualną błagalność. Wiersze z tego okresu są przepełnione groteskowym humorem. Odzywają się w nich zarówno przeżycia wojenne, śmierć, kruchość, jak i bezcelowa egzystencja jednostki i społeczeństwa. Za symbol ludzkiego zagrożenia często służyły mu zwierzęta. Krytycy umieścili go na granicy między egzystencjalizmem i nadrealizmem. Podobnie jak poezja, tak też i dramaturgia przedstawia człowieka zarówno jako ofiarę, jak i kata swojego życia.

Według Nika Grafenauera w poezji Zajca przeznaczonej dla dzieci odnajdziemy cały szereg motywớw, które są, biorąc pod uwagę nasze wyobrażenie o wymiarze dziecięcego odczuwania i wiedzy, całkowicie poza jego pojmowaniem i wyobrażeniowym zasięgiem (np.: Erevan, Fijakarji, Jaki, Numizmatika, Smrt, Šamani), jednakże przepełnione tą dziecinnością, którą świat przedstawiony otwiera i tak przybliża dziecku, ze stają mu się własne. Okazuje się bowiem, że jeszcze tak codzienne rzeczy, jakimi są np.: dom, drzwi, pies, papierowe samoloty, dynie, usta, żarớwka, piłka, łyżka itd. mogą ponadto być skrywane i wyobrażeniowo podniecające, jak tylko zostaną oderwane od swojej zwykłej, oczywiście znaczeniowej określoności. Sam autor mớwi, że pisze wiersze dla dzieci wcielając się w rolę dziecka. Lubi dziwne, długie, skomplikowane śmieszne słowa, które symbolizują coś innego niż to, co znaczą, i których nie trzeba rozumieć. Wszystko przyjmujemy oczami, uszami, poprzez skórę, smakiem.

Nagrody i wyrớżnienia

Nagroda miasta Lublana
Nagroda fundacji im. France Prešerna
Nagroda im. Frana Levstika za dzieło życia z zakresu literatury dla dzieci i młodzieży
Nagroda im. Simona Jenka

Dzieła

Zbiory wierszy

Požgana trava (1958)
Jezik iz zemlje (1961)
Ubijavci kač (1968)
Glava sejavka (1971)
Hiša sanja (1990)
Živali na dvorišču (1975)
Ta roža je zate (1981)
Rožengruntar (1974)
Si videl (1979)
Kepa pepela(1984)
Zarotitve (1985)
Znaki (1987)
Krokar (1997)
Dol dol (1998)

Dramaty

Otroka reke (1963)
Potohodec (1971)
Voranc (1978)
Mlada breda (1981)
Kalevala (1986)
Medeja (1988)
Grmače (1994)

Zbiory wierszy dla dzieci

Bela mačica
Abecedarija (1975)
Živali na dvorišču (1975)
V Cirkusu (1976)
Na papirnatih letalih (1978)
Ta roža je zate (1981)
Mlada Breda (1978)
Leteča hišica (1981)
Bridka Ludvikova bitka (1985)
Hiša (1990)
Argonavti (1999)

Sztuki kukiełkowe

Kralj Matjaž in Alenčica (1978)
Petelin se sestavi (1978)
Zgodba o fantu, ki ni poznal strahu (1983/1984)
Zakaj in Vprašaj (1991)

Eseje

Igra besed in tišin (1972)
Eseji, spomini in polemike (1990)

Przekłady dzieł

Liczne przekłady dzieł ukazały się w zagranicznych czasopismach, w formie książkowej natomiast w języku serbskim, macedońskim, angielskim, niemieckim, szwedzkim, francuskim i polskim.

Das fliegente Haus (język niemiecki), Leteča hiša (1985)
Mladá Breda (język słowacki), Mlada Breda (1978)
Il gattino bianco (język włoski), Bela mačica (1970)
La chatte blanche (język francuski), Bela mačica (1971)
Petelin se sestavi (język serbski), Petelin se sestavi (1981)
Voranc. #Akt #1 : (fragment), 1978; przełożyła Agnieszka Będkowska-Kopczyk. – Tematska št. Słowenia.

V: Opcje. – ISSN 1230-9982. – #Nr. #1/2 = 54/55 (maj 2004)

Wpływy i powiązania

Razem z Lojzetem Kovačičem, Viktorem Blažičem i Janezem Menartem wspớłpracował w organie Mi Mladi. Opublikował książkę z wierszami w 1978 roku razem z Kajetanem Kovičem, Edvardem Kocbekiem, Gregorem Strnišo, Venom Tauferem i Tomažem Šalamunem. Od połowy lat 50. związał się z awangardowymi dramaturgami (Dominik Smole i Primož Kozak) i teoretykami (Taras Kermauner, Veljko Rus i Janko Kos).