Dawalia

Dawalia
Ilustracja
Davallia trichomanoides
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

telomowe

Gromada

naczyniowe

Klasa

paprocie

Podklasa

paprotkowe

Rząd

paprotkowce

Rodzina

dawaliowate

Rodzaj

dawalia

Nazwa systematyczna
Davallia Smith
Mém. Acad. Sci. Turin 5: 414. t. 9(6). 1793[3]
Typ nomenklatoryczny

D. canariensis (Linnaeus) Smith[3]

Synonimy
  • Parasorus Alderw.
  • Parestia C. Presl
  • Scyphularia Fée
  • Stenolobus C. Presl
  • Trogostolon Copel.[4]
Multimedia w Wikimedia Commons

Dawalia[5] (Davallia Sm.) – rodzaj roślin należący do rodziny dawaliowatych (Davalliaceae). W różnych ujęciach systematycznych był jednym z dwóch do pięciu rodzajów wyróżnianych w tej rodzinie[6], obejmującym około 30[7]–40[4] gatunków. W 2016 roku zaproponowano włączenie do tego rodzaju wszystkich 61 gatunków wyróżnianych w rodzinie dawaliowatych[6]. Rośliny te występują w strefie tropikalnej i subtropikalnej Starego Świata – od Afryki z Madagaskarem, poprzez rejon Himalajów i Azji Południowo-Wschodniej, po Koreę i Japonię na północy oraz Australię i Nową Zelandię na południu, na wschodzie po wyspy na Oceanie Spokojnym, włącznie z Tahiti[8][9]. Izolowany geograficznie jest gatunek bazalny w obrębie rodzaju[6], stanowiący relikt mioceński[7] na Wyspach Kanaryjskich, Półwyspie Iberyjskim, Maroku i Maderze – dawalia kanaryjska D. canariensis[10].

Są to zarówno rośliny naziemne jak i (najczęściej) epifity[11][4]. Wyrastają na pniach drzew i klifach nadmorskich, mszystych rumowiskach skalnych, na brzegach strumieni i w lasach deszczowych[5]. Wyróżniają się płożącymi się na powierzchni podłoża i pokrytymi łuskami kłączami oraz zwykle mocno podzieloną blaszką liścia[10].

Wiele gatunków jest uprawianych jako rośliny ozdobne. Uprawiane są w ogrodach, często w koszach, wiszących doniczkach (amplach) na zewnątrz w strefie klimatu łagodnego, wolnego od mrozu[9]. W strefie klimatu chłodniejszego uprawiane są jako rośliny doniczkowe w pomieszczeniach. Jako rośliny wilgociolubne – wymagają dość obfitego podlewania i zraszania[5], choć opisywane są także jako względnie odporne na różne warunki, także w zakresie ekspozycji na światło[9]. Do gatunków uprawianych najczęściej należą: dawalia kanaryjska i Mariesa[7], a poza tym: dawalia wydęta, nitkowata, mocna, tasmańska i in.[5]

Nazwa rodzajowa upamiętnia szwajcarskiego botanika Edmonda Davalla (1763–1798)[9].

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]
Pokrój
Średnich rozmiarów paprocie[4], których liście osiągają zwykle do ok. 45 cm wysokości (najdłuższe ma dawalia rozłożysta o liściach ponad 1 m długości)[10]. Kłącza długie[4] rozmaicie wykształcone – czasem cienkie (poniżej 3 mm średnicy – sekcja Humata) lub grube (do 20 mm średnicy – sekcja Davallodes), czasem pokryte białym woskiem (w efekcie szarawozielone), zawsze natomiast okryte łuskami, zwykle od nasady podzielonymi, na brzegu ząbkowanymi lub zakończonymi włoskami[6].
Liście
Jednakowe na całej roślinie (niezróżnicowane) lub dimorficzne – ze zmodyfikowanymi liśćmi płodnymi[4]. Długoogonkowe, zwykle o blaszce podwójnie do poczwórnie pierzasto podzielonej (rzadziej pojedynczo – sekcje Humata i Scyphularia[6]), w ogólnym zarysie trójkątnej lub pięciokątnej, skórzastej do cienkiej, zawsze nagiej[4] (choć czasem oś liścia z wielokomórkowymi włoskami u roślin z sekcji Davallodes[6]). Końcowe odcinki liścia karbowane lub klapowane[4]. Wiązki przewodzące otwarte, zwykle rozwidlające się[4]. U niektórych gatunków liście zamierają w porze suchej[10].
Zarodnie
Zebrane w wydłużone kupki[11][4] z zawijką zwykle okrągławą lub wydłużoną[6], tworzące się na końcach żyłek na brzegu blaszki liściowej, zwykle na szczytach klapek lub w wycięciach karbów brzegów liścia[4]. Zarodniki są eliptyczne, na powierzchni gładkie[4].

Systematyka

[edytuj | edytuj kod]
Davallia canariensis w doniczce z charakterystycznymi kłączami
Davallia bullata
Davallia repens
Davallia solida
Dentaria pentaphylla

Klasyfikacja paproci w obrębie rodziny dawaliowatych (Davalliaceae) nigdy nie była ustalona w sposób trwały i podział na rodzaje podlegał częstym zmianom nie dając zadowalających rezultatów[6][8]. Ponieważ szeroko zakrojone analizy molekularne i morfologiczne ujawniły występowanie 7 kladów w obrębie rodziny, które jednak trudno było wyodrębnić w randze rodzajów, w 2016 roku zaproponowano włączenie do rodzaju dawalia Davallia wszystkich 61 gatunków z rodziny, a wspomniane klady wyróżnić w randze sekcji. Rzeczą znamienną jest pozycja gatunku typowego w obrębie rodzaju – dawalii kanaryjskiej D. canariensis – która stanowi monotypowy klad bazalny (sect. Davallia). Pozostałe sekcje wyróżniane w obrębie rodzaju to: sect. Araiostegiella, sect. Davallodes (obejmuje Araiostegia p.p. i Paradavallodes), sect. Humata (obejmuje Pachypleuria i Parasorus), sect. Scyphularia, sect. Trogostolon i sect. Cordisquama[6].

Wykaz gatunków[12][6][5]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-02-28] (ang.).
  2. ↑ The Pteridophyte Phylogeny Group. A community-derived classification for extant lycophytes and ferns. „Journal of Systematics and Evolution”. 54 (6), s. 563–603, 2016. DOI: 10.1111/jse.12229. 
  3. ↑ a b Davallia. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2019-11-09].
  4. ↑ a b c d e f g h i j k l Davallia Smith. [w:] Flora of China [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2019-11-09].
  5. ↑ a b c d e Elżbieta Zenkteler: Paprocie. Poznań: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1994, s. 110-111. ISBN 83-09-01604-2.
  6. ↑ a b c d e f g h i j Tsutsumi, C., Chen, C.-W., Larsson, A., Hirayama, Y. & Kato, M.. Phylogeny and classification of Davalliaceae on the basis of chloroplast and nuclear markers. „Taxon”. 65, 6, s. 1236-1248, 2016. DOI: 10.12705/656.2. 
  7. ↑ a b c David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 279, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  8. ↑ a b Tom A. Ranker, Christopher H. Haufler: Biology and Evolution of Ferns and Lycophytes. Cambridge, Nwe York, Melbourne, Madrid, Cape Town, Singapore, Sao Paulo, Delhi: Cambridge University Press, 2008, s. 443-444. ISBN 978-0-521-69689-0.
  9. ↑ a b c d Sue Olsen: Encyclopedia of Garden Ferns. Portland: Timber Press, 2007, s. 197-198. ISBN 978-0-88192-819-8.
  10. ↑ a b c d Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 23. ISBN 0-333-74890-5.
  11. ↑ a b Patrick J. Brownsey, John C. Smith-Dodsworth: New Zealand Ferns and Allied Plants. Auckland: David Bateman Ltd, 2000, s. 136-137. ISBN 1-86953-003-9.
  12. ↑ Davallia Sm.. [w:] Plants of the World Online [on-line]. [dostęp 2019-11-09].