Dichelostemma

Dichelostemma
Ilustracja
Dichelostemma ściśnięta
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

liliopodobne (≡ jednoliścienne)

Rząd

szparagowce

Rodzina

szparagowate

Rodzaj

dichelostemma

Nazwa systematyczna
Dichelostemma Kunth
Enum. Pl. 4: 469 (1843)[3]
Typ nomenklatoryczny

Dichelostemma congestum (Sm.) Kunth[4]

Synonimy
  • Macroscapa Kellogg ex Curran
  • Brevoortia Alph.Wood
  • Rhytidea Lindl.
  • Rupalleya Morière
  • Stropholirion Torr.[3]
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Dichelostemma[5] (Dichelostemma Kunth) – rodzaj roślin z rodziny szparagowatych, obejmujący cztery gatunki, występujące w południowo-zachodniej Ameryce Północnej, na terenie Meksyku i Stanów Zjednoczonych[3].

Nazwa naukowa rodzaju pochodzi od greckich słów δίχηλος (dichelos – rozszczepione kopyto) i στέμμα (stemma – korona). Odnosi się do dwudzielnych wyrostków obecnych na listkach okwiatu, przypominających koronę[6].

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]
Skręcony głąbik Dichelostemma volubile
Kwiaty Dichelostemma ida-maia
Pokrój
Wieloletnie rośliny zielne[6].
Pęd
Podziemna bulwocebula, pokryta włóknistą okrywą[6].
Liście
Od jednego do pięciu liści odziomkowych, wąskolancetowatych, całobrzegich, kanalikowatych, zwykle grzbietowo z podłużnym wyrostkiem[6].
Kwiaty
Zebrane od 2 do 20 w gęsty, baldachowaty lub groniasty kwiatostan, który wyrasta na słabym, wygiętym do skręconego (D. volubile), okrągłym na przekroju głąbiku. Kwiatostan wsparty jest 2–4 papierzastymi podsadkami. Szypułki wzniesione lub pogięte, zagięte poniżej okwiatu, zwykle krótsze od niego. Okwiat sześciolistkowy, wyraźnie zrośnięty proksymalnie w cylindryczną, jajowatą lub dzwonkowatą, rzadziej kulistą lub urnowatą rurkę, o długości poniżej 1 cm (jedynie u D. ida-maia powyżej 2 cm), dystalnie wolne. U D. ida-maia rurka jest koloru czerwonego, w wolny brzeg okwiatu jest żółto-zielony. U pozostałych gatunków okwiat jest jednobarwny, różowy do niebieskawofioletowego, rzadziej biały. W miejscu przejścia rurki w wolne listki okwiatu obecne są przydatki, pochylone w kierunku pręcikowia lub odchylone od niego, tworzące twór przypominający koronę. U D. congestum przydatki są silnie dwudzielne. Trzy pręciki są nadległe listkom okwiatu, a ich nitki są całkowicie do nich przylegające. Nitki od nasady główek wnikają między pylniki w postaci łącznika. Pylniki położone są blisko słupka. U D. volubile obecne są prątniczki. Zalążnia górna, zbudowana z trzech owocolistków, siedząca lub krótkoszypułkowa, trójkomorowa. Szyjka słupka pojedyncza, zakończona słabo trójklapowanym znamieniem[6].
Owoce
Zwykle jajowata, trójkanciasta, pękająca torebka, zawierające czarne, ostrokanciaste nasiona o skorupiastej łupinie[6].

Systematyka

[edytuj | edytuj kod]
Kwiaty Dichelostemma multiflorum
Pozycja systematyczna
Rodzaj z podrodziny Brodiaeoideae z rodziny szparagowatych Asparagaceae[7].
Ujęcie historyczne
W systemie Takhtajana z 1997 r. zaliczany do plemienia Brodieae w podrodzinie czosnkowych w rodzinie czosnkowatych (Alliaceeae)[8]. W systemie Kubitzkiego zaliczony do rodziny Themidaceae[9].
Wykaz gatunków[3]

Zastosowanie

[edytuj | edytuj kod]
Rośliny lecznicze
Bulwocebule D. multiflorum zawierają pięć saponin sterydowych o działaniu inhibującym fosfodiestarazy, o potencjalnym wykorzystaniu lecznicznym[10].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-05] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-03-05] (ang.).
  3. ↑ a b c d Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2021-03-07]. (ang.).
  4. ↑ Farr E. R., Zijlstra G. (ed.): Index Nominum Genericorum (Plantarum). Smithsonian Institution, 1996–. [dostęp 2021-03-07]. (ang.).
  5. ↑ a b Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 70. ISBN 978-83-925110-5-2.
  6. ↑ a b c d e f Dichelostemma in Flora of North America @ efloras.org. www.efloras.org. [dostęp 2021-03-08].
  7. ↑ USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. 2020. Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy). National Germplasm Resources Laboratory, Beltsville, Maryland. [dostęp 2021-03-07]. (ang.).
  8. ↑ Brands, S.J. (ed.): The Taxonomicon. 1989–. [dostęp 2021-03-07]. (ang.).
  9. ↑ K. Rahn: Themidaceae. W: Klaus Kubitzki: The Families and Genera of Vascular Plants. T. 3: Flowering Plants. Monocotyledons: Lilianae (except Orchidaceae). Berlin Heidelberg: Springer-Verlag, 1998, s. 440. DOI: 10.1007/978-3-662-03533-7. ISBN 978-3-662-03533-7. (ang.).
  10. ↑ T Inoue. Steroidal saponins from the tubers of Dichelostemma multiflorum and their inhibitory activity on cyclic-amp phosphodiesterase. „Phytochemistry”. 39 (5), s. 1103–1110, 1995-07. DOI: 10.1016/0031-9422(95)00117-p.