Dipterostemon capitatus

*Dipterostemon capitatus*
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	szparagowce
Rodzina	szparagowate
Rodzaj	Dipterostemon
Gatunek	Dipterostemon capitatus
	Nazwa systematyczna
	Dipterostemon capitatus (Benth.) Rydb.; Bull. Torrey Bot. Club 39: 111 (1912)
Synonimy
	Brodiaea capitata Benth.; Dichelostemma pulchellum var. capitatum (Benth.) Reveal; Hookera capitata (Benth.) Kuntze; Milla capitata (Benth.) Baker; Dichelostemma capitatum (Benth.) Alph.Wood;
	Brodiaea capitata Benth.; Dichelostemma pulchellum var. capitatum (Benth.) Reveal; Hookera capitata (Benth.) Kuntze; Milla capitata (Benth.) Baker; Dichelostemma capitatum (Benth.) Alph.Wood;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Dipterostemon capitatus (Benth.) Rydb. – gatunek roślin z monotypowego rodzaju Dipterostemon Rydb., z rodziny szparagowatych, występujący w południowo-zachodniej Ameryce Północnej, na terenie północno-zachodniego Meksyku oraz Arizony, Kalifornii, Newady, Nowego Meksyku, Oregonu i Utah w Stanach Zjednoczonych^[3].

Morfologia

Pokrój: Wieloletnie rośliny zielne o wysokości do 65–70 cm^[5].

Pęd: Podziemna bulwocebula, pokryta włóknistą okrywą^[5].

Liście: Od dwóch do pięciu liści odziomkowych, wąskolancetowatych, całobrzegich, kanalikowatych, o długości 10–70 cm, z ledwo widoczną wypustką grzbietową^[5].

Kwiaty: Zebrane od 2 do 15 w gęsty, baldachowaty kwiatostan, który wyrasta na gładkim, okrągłym na przekroju głąbiku, o wysokości do 65 cm. Kwiatostan wsparty jest 2–4 białawymi do ciemnofioletowych, papierzastymi, jajowatymi do lancetowatych podsadkami, długości 7–20 mm. Szypułki kwiatowe o długości 1–35 mm. Okwiat sześciolistkowy, niebieski, niebieskofioletowy, różowofioletowy lub biały. Listki okwiatu proksymalnie zrośnięte w wąskocylindryczną do krótkodzwonkowatej rurkę, o długości 3–12 mm, powyżej wolne, podniesione lub rozpostarte. W miejscu przejścia rurki w wolne listki okwiatu obecne są białe, lancetowate przydatki, o długości 4–6 mm i karbowanych wierzchołkach, nieco odgięte dystalnie, pochylone w kierunku pręcikowia, tworzące twór przypominający koronę. Sześć pręcików położonych jest w dwóch okółkach, trzy mniejsze są nadległe zewnętrznym listkom okwiatu i naprzemianległe z trzema większymi, nadległymi wewnętrznym listkom. Nitki od nasady główek wnikają między pylniki w postaci łącznika. Pylniki zewnętrznych pręcików mają długość 2–3 mm, a wewnętrznych 3–4 mm. Zalążnia górna, zbudowana z trzech owocolistków, siedząca, jajowata, trójkomorowa, o długości 4–8 mm. Szyjka słupka pojedyncza, o długości 4–8 mm, zakończona słabo trójklapowanym znamieniem^[5].

Owoce: Zwykle jajowata, trójkanciasta, pękająca torebka, zawierające czarne, ostrokanciaste nasiona o skorupiastej łupinie^[5].

Biologia

Rozwój: Geofity pędowobulwiaste. Kwitną masowo po pożarach, ale nie są aktywnymi pirofitami, lecz wykorzystują otwarcie przestrzeni i zwiększenie zawartości składników odżywczych w glebie^[6].

Siedlisko: Zasiedla różnorodne zbiorowiska roślinne, w okresowo zalewane mokradła, pas przybrzeżny, zimozielony las mieszany, chaparral, trawiaste doliny, zarośla pustynne, bory iglaste, lasy dębowe, piargi górskie i obrzeża przybrzeżnych słonych bagien i lasów sekwojowych^[6]. Występują razem z trawami, trójednikiem, Artemisia californica, Adenostoma fasciculatum, jukką, klonem, Dudleya i kaktusowatymi^[7].

Interakcje z innymi gatunkami: Bulwocebule D. capitatum są zjadane przez małe i duże ssaki, między innymi przez gofferowate, niedźwiedzie czarne, mulaki czarnoogonowe i pekariowate^[6].

Systematyka

Pozycja systematyczna: Gatunek należący do monotypowego rodzaju Dipterostemon z podrodziny Brodiaeoideae z rodziny szparagowatych Asparagaceae^[8]. Przed 2017 r. był zaliczany do rodzaju Dichelostemma^[4].

Wykaz podgatunków^[3]^[9]

Dipterostemon capitatus subsp. capitatus – głąbik powyżej 23 cm, kwiatostan 2–16-kwiatowy, podsadki ciemnofioletowe
Dipterostemon capitatus subsp. lacuna-vernalis (L.W.Lenz) R.E.Preston – głąbik do 23 cm, kwiatostan 1–3-kwiatowy
Dipterostemon capitatus subsp. pauciflorus (Torr.) R.E.Preston – głąbik powyżej 23 cm, kwiatostan 2–5-kwiatowy, podsadki białawe

Nazewnictwo

Etymologia nazwy naukowej: Nazwa naukowa rodzaju pochodzi od greckich słów δίπτερός (dipteros – dwuskrzydły) i στημόνας (stimonas – pręcik). Epitet gatunkowy po łacinie oznacza główkowaty^[10].

Nazwy zwyczajowe: W języku angielskim roślina ta nazywana jest blue dicks^[6]^[7].

Zastosowanie

Rośliny spożywcze: Bulwocebule D. capitatus były spożywane przez około jedną trzecią plemion rdzennej ludności Kalifornii (plemiona Chumaszów, Cahuilla, Pajutów, Jokutów, Pomo i Hupa)^[11], a ich duże ilości były zbierane w ponad połowie Kalifornii. Stanowiły one ważne źródło skrobi w diecie indian kalifornijskich. Bulwocebule były zbierane przed kwitnieniem, w trakcie kwitnienia lub po owocowaniu, w zależności od plemienia i indywidualnej rodziny. Miejsca zbiorów były odwiedzane corocznie, przez długi czas, a poszczególne miejsca stanowiły "własność" danej rodziny indian i były przez nie uprawiane: zbiór nie obejmował całej populacji, po zbiorze sadzono bulwki potomne, wysiewano nasiona, powodowano pożary w celu ograniczenia konkurencji oraz nawadniano rośliny^[6].

Rośliny ozdobne: Bywa uprawiana jako roślina ogrodowa. Wymaga pełnego słońca i braku podlewania, toleruje mróz do -29 °C^[7].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-05] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-03-05] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2021-03-07]. (ang.).
↑ ^a ^b Robert E. Preston. New nomenclatural combinations for blue dicks (Dipterostemon capitatus; Asparagaceae: Brodiaeoideae). „Phytoneuron”. 15, s. 1-11, 2017.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Dichelostemma in Flora of North America @ efloras.org. www.efloras.org. [dostęp 2021-03-08].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e M Kat Anderson, Warren Roberts: USDA: Blue dicks. USDA, NRCS, National Plant Data Center & University of California-Davis Arboretum. [dostęp 2021-03-08].
↑ ^a ^b ^c Blue Dicks, Dipterostemon capitatus. California Native Plant Society. [dostęp 2021-03-08].
↑ USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. 2020. Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy). National Germplasm Resources Laboratory, Beltsville, Maryland. [dostęp 2021-03-07]. (ang.).
↑ Dipterostemon in Jepson Flora Project. The Jepson Herbarium, University of California. [dostęp 2021-03-08].
↑ Plants of San Diego: Dipterostemon capitatus. San Diego State University. [dostęp 2021-03-08].
↑ M. Kat Anderson, David L. Rowney. The Edible Plant Dichelostemma capitatum : Its Vegetative Reproduction Response to Different Indigenous Harvesting Regimes in California. „Restoration Ecology”. 7 (3), s. 231–240, 1999. Wiley. DOI: 10.1046/j.1526-100x.1999.72016.x. ISSN 1061-2971. (ang.).

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-05] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-03-05] (ang.).

[kew-3] Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2021-03-07]. (ang.).

[rev-4] Robert E. Preston. New nomenclatural combinations for blue dicks (Dipterostemon capitatus; Asparagaceae: Brodiaeoideae). „Phytoneuron”. 15, s. 1-11, 2017.

[fna-5] Dichelostemma in Flora of North America @ efloras.org. www.efloras.org. [dostęp 2021-03-08].

[usda-6] M Kat Anderson, Warren Roberts: USDA: Blue dicks. USDA, NRCS, National Plant Data Center & University of California-Davis Arboretum. [dostęp 2021-03-08].

[ogr-7] Blue Dicks, Dipterostemon capitatus. California Native Plant Society. [dostęp 2021-03-08].

[grin-8] USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. 2020. Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy). National Germplasm Resources Laboratory, Beltsville, Maryland. [dostęp 2021-03-07]. (ang.).

[podg-9] Dipterostemon in Jepson Flora Project. The Jepson Herbarium, University of California. [dostęp 2021-03-08].

[nazwa-10] Plants of San Diego: Dipterostemon capitatus. San Diego State University. [dostęp 2021-03-08].

[eat-11] M. Kat Anderson, David L. Rowney. The Edible Plant Dichelostemma capitatum : Its Vegetative Reproduction Response to Different Indigenous Harvesting Regimes in California. „Restoration Ecology”. 7 (3), s. 231–240, 1999. Wiley. DOI: 10.1046/j.1526-100x.1999.72016.x. ISSN 1061-2971. (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]