Disporopsis

Disporopsis
Ilustracja
Disporopsis longifolia
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

liliopodobne (≡ jednoliścienne)

Rząd

szparagowce

Rodzina

szparagowate

Rodzaj

Disporopsis

Nazwa systematyczna
Disporopsis H.F. Hance
J. Bot. 21: 278 (1883)[3]
Typ nomenklatoryczny

Disporopsis fuscopicta Hance[4]

Synonimy
  • Aulisconema Hua[3]
Homonimy

Disporopsis Korshikov [≡ Planochloris Komarek][3]

Multimedia w Wikimedia Commons
Disporopsis aspersa
Disporopsis longifolia
Disporopsis pernyi

Disporopsis Hance – rodzaj roślin z rodziny szparagowatych (Asparagaceae). Należy do niego 10 gatunków, występujących w Azji, na obszarze od południowych Chin przez Tajwan, Laos, Mjanmę, Tajlandię i Wietnam do północnych Filipin[3]. Rośliny z tego rodzaju są wykorzystywane jako rośliny lecznicze oraz rośliny ozdobne.

Nazwa naukowa rodzaju oznacza „podobny do Disporum”[5].

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]
Pokrój
Wieloletnie rośliny zielne o wysokości 6–100 cm[6].
Pędy
Poziomo pełzające, sympodialne kłącze, cylindryczne lub paciorkowate (D. fuscopicta), mięsiste[6]. Łodyga zwykle łukowato wygięta, rzadko wzniesiona, prosta, naga[6].
Liście
Łodygowe, boczne i nibywierzchołkowe, zwykle naprzemianległe, rzadko niemal naprzeciwległe, krótkoogonkowe, nagie, całobrzegie lub pofalowane (D. undulata)[6], jajowato-lancetowate[7].
Kwiaty
Wyrastające z kątów liści, pojedynczo lub zebrane po kilka w pęczki[6]. Szypułki członowane wierzchołkowo[6], ułożone prostopadle, rzadziej wzniesione lub zwisłe[7]. Kwiaty obupłciowe, sześciokrotne[6]. Okwiat dzwonkowaty, długości 0,8–2,2 cm, o listkach mięsistych, zachodzących na siebie, proksymalnie zrośniętych i tworzących rurkę do połowy swojej długości[6], białych lub żółtawych, rzadko brązowo kropkowanych wewnątrz[7]. U gardzieli rurki okwiatu osadzony jest przykoronek, który składa się z sześciu mięsistych lub błoniastych łatek, położonych naprzemianlegle lub naprzeciwlegle listkom okwiatu (niektórzy autorzy uważają, że tworzą go rozszerzone nitki pręcików)[6]. Łatki przykoronka często są wierzchołkowo rozszczepione, niekiedy wycięte, rzadko całobrzegie[6]. Pręciki osadzone są na łatkach przykoronka lub jego wierzchołku[6]. Pylniki osadzone grzbietowo, skierowane do wewnątrz[6]. Zalążnia górna, trójkomorowa, z 4–6 zalążkami w każdej komorze[7]. Szyjka słupka krótka, zwieńczona znamieniem główkowatym do nieco trójklapowanego[6].
Owoce
Białe (D. longifolia) lub fioletowe jagody[6]. Nasiona bladobrązowe[7].
Gatunki podobne
Rośliny przypominają z wyglądu kokoryczkę i Heteropolygonatum, od których różnią się obecnością przykoronka w kwiatach[8].

Biologia i ekologia

[edytuj | edytuj kod]
Genetyka
Podstawowa liczba chromosomów x wynosi 20[7].
Siedlisko
Wilgotne lasy strefy subtropikalnej oraz umiarkowanej[9].
Interakcje międzygatunkowe
Na Disporopsis pasożytuje rdza z gatunku Puccinia dispori[10]. Rośliny te stanowią istotny składnik diety bażantów królewskich[7].

Systematyka

[edytuj | edytuj kod]
Pozycja systematyczna
Rodzaj z plemienia Polygonateae w podrodzinie Nolinoideae w rodzinie szparagowatych Asparagaceae[11][2].
Historycznie zaliczany do plemienia Streptopeae w rodzinie Uvalariaceae (system Takhtajana z 1997 roku)[12] lub plemienia Polygonateae w rodzinie konwaliowatych Convallariaceae (system Kubitzkiego z 1998)[7].
Wykaz gatunków[3]

Znaczenie użytkowe

[edytuj | edytuj kod]
Rośliny lecznicze
Kłącze Disporopsis pernyi wykorzystywane jest w Chinach do leczenia reumatyzmu, kaszlu, anginy i zapalenia spojówek[5]. Surowiec leczniczy zawiera saponiny sterydowe (disporozydy), w tym spirostanole i furostanole[13], a także polifenole (rutyna, luteolina, kwercetyna i kwas betulinowy) o właściwościach przeciwbakteryjnych i przeciwutleniających[14].
W Chinach wykorzystywane leczniczo jest również kłącze D. fuscopicta i D. jinfushanensis. Stosowane jest w suchym kaszlu, nawilżająco na gardło, w zmęczeniu poporodowym, a zewnętrznie w opuchliznach i złamaniach[15].
Wywar z kłącza D. aspersa jest stosowany w Wietnamie w osłabieniu, gorączce, potach nocnych, nasieniotoku, suchym kaszlu, wielomoczu oraz w leczeniu raka. Surowiec zawiera izoflawanony disporopsynę, tyraminę i adeninę, furfural, β-sitosterol i glukopiranozyd β-sitosterolu. Stwierdzono, że cztery związki czynne zawarte w kłączu tej rośliny są cytotoksyczne w stosunku do ludzkich linii komórkowych raka (takich jak rak jelita grubego, rak pęcherza moczowego, rak sutka, rak płuca i przewlekła białaczka szpikowa)[16].
W Laosie kłącze D. longifolia stosowane są wzmacniająco[17].
Rośliny spożywcze
Kłącza Disporopsis aspersa są gotowane w środkowych Chinach z wieprzowiną. Kłącza D. pernyi gotowane z kurczakiem są podawane w Kuejczou matkom w połogu[18].
Rośliny ozdobne
Disporopsis pernyi o wysokości 20–40 cm i białych kwiatach, a także D. aspersa o kwiatach zielonkawożółtych i D. fuscopicta o kwiatach biało-fioletowych są uprawiane jako rośliny ozdobne w ogrodach zacienionych, leśnych[19]. Dobrze rosną w miejscach zacienionych i wilgotnych, w glebie o pH od 5,5 do 6,5[9]. W Polsce niektóre gatunki mogą być uprawiane w gruncie (strefy mrozoodporności D. aspersa: 6[20], D. fuscopicta: 7, D. pernyi: 5[9]).

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2019-11-25] (ang.).
  3. ↑ a b c d e Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2022-03-02]. (ang.).
  4. ↑ Farr E. R., Zijlstra G. (ed.): Index Nominum Genericorum (Plantarum). Smithsonian Institution, 1996–. [dostęp 2022-03-02]. (ang.).
  5. ↑ a b Umberto Quattrocchi: CRC world dictionary of medicinal and poisonous plants : common names, scientific names, eponyms, synonyms, and etymology. Boca Raton: CRC Press, 2012, s. 1447. ISBN 978-1-4822-5064-0.
  6. ↑ a b c d e f g h i j k l m n Liang Songyun, Minoru N. Tamura: Disporopsis. T. 24. Flora of China, 2000, s. 232.
  7. ↑ a b c d e f g h J.G. Conran, M.N. Tamura: Convallariaceae. W: Klaus Kubitzki: The Families and Genera of Vascular Plants. T. 3: Flowering Plants. Monocotyledons: Lilianae (except Orchidaceae). Berlin Heidelberg: Springer-Verlag, 1998, s. 194. DOI: 10.1007/978-3-662-03533-7. ISBN 978-3-662-03533-7. (ang.).
  8. ↑ Minoru N. Tamura, Mikinori Ogisu. NewSpecies of the Genus Disporopsis(Convallariaceae) from Sichuan, China. „Acta Phytotax.Geobot.”. 49 (1), s. 33-36, 1998. 
  9. ↑ a b c Wolfram George Schmid: An encyclopedia of shade perennials. Portland: Timber Press, 2002, s. 162-163. ISBN 0-88192-549-7.
  10. ↑ Jorrit H. Poelen, James D. Simons, Chris J. Mungall. Global biotic interactions: An open infrastructure to share and analyze species-interaction datasets. „Ecological Informatics”. 24, s. 148–159, 2014-11. DOI: 10.1016/j.ecoinf.2014.08.005.. 
  11. ↑ USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. 2020. Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy). National Germplasm Resources Laboratory, Beltsville, Maryland. [dostęp 2022-03-02]. (ang.).
  12. ↑ Brands, S.J. (ed.): The Taxonomicon. 1989–. [dostęp 2022-03-02]. (ang.).
  13. ↑ Qing-Xiong Yang, Min Xu, Ying-Jun Zhang, Hai-Zhou Li i inni. Steroidal Saponins from Disporopsis pernyi. „Helvetica Chimica Acta”. 87 (5), s. 1248–1253, 2004-05. DOI: 10.1002/hlca.200490114. 
  14. ↑ Qisi Lin, Ling Zhang, Dongzhi Yang, Zhao Chunjie. Contribution of Phenolics and Essential Oils to the Antioxidant and Antimicrobial Properties of Disporopsis pernyi (Hua) Diels. „Journal of Medicinal Food”. 17 (6), s. 714–722, 2014-06. DOI: 10.1089/jmf.2013.2905. 
  15. ↑ Huagu Ye: Common Chinese materia medica. T. 9. Singapur: Springer, 2021, s. 254-257. ISBN 978-981-16-5920-1.
  16. ↑ Anh-Tho Nguyen, Jeanine Fontaine, Hugues Malonne, Pierre Duez. Homoisoflavanones from Disporopsis aspera. „Phytochemistry”. 67 (19), s. 2159–2163, 2006-10. DOI: 10.1016/j.phytochem.2006.06.021. 
  17. ↑ Kongmany Sydara. Inventory of medicinal plants of the Lao People's Democratic Republic: a mini review. „Journal of Medicinal Plant Research”. 8 (43), s. 1262-1274, 2014. DOI: 10.5897/JMPR2014.5534. 
  18. ↑ Tong Kwee Lim: Edible medicinal and non medicinal plants. T. 9: Modified stems, roots, bulbs. Dordrecht: Springer, s. 39. ISBN 978-94-017-9511-1.
  19. ↑ James Cullen: The European garden flora, flowering plants : a manual for the identification of plants cultivated in Europe, both out-of-doors and under glass. Wyd. 2. Cambridge: Cambridge University Press, 2011, s. 157. ISBN 978-0-521-76147-5.
  20. ↑ Disporopsis pernyi. Missouri Botanical Garden. [dostęp 2022-03-09].