Dubienka

Ten artykuł dotyczy wsi. Zobacz też: inne znaczenia.
Dubienka
wieś
Ilustracja
Kościół Trójcy Przenajświętszej
Państwo

 Polska

Województwo

 lubelskie

Powiat

chełmski

Gmina

Dubienka

Liczba ludności (2021)

867[2][3]

Strefa numeracyjna

82

Kod pocztowy

22-145[4]

Tablice rejestracyjne

LCH

SIMC

0103131[5]

Położenie na mapie gminy Dubienka
Mapa konturowa gminy Dubienka, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Dubienka”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko prawej krawiędzi nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Dubienka”
Położenie na mapie województwa lubelskiego
Mapa konturowa województwa lubelskiego, po prawej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Dubienka”
Położenie na mapie powiatu chełmskiego
Mapa konturowa powiatu chełmskiego, po prawej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Dubienka”
Ziemia51°02′54″N 23°53′33″E/51,048333 23,892500[1]
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Dubienka – wieś w Polsce położona w województwie lubelskim, w powiecie chełmskim, w gminie Dubienka[5][6]. Leży w Obniżeniu Dubieńskim (Polesie Wołyńskie), nad Wełnianką (lewy dopływ Bugu), w pobliżu granicy Strzeleckiego Parku Krajobrazowego.

Od 1588 r. samodzielne miasto, zdegradowana w 1945 roku[7][8]. Była miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego[9]. Miasto królewskie Dubno lokowane w 1588 roku położone było w XVI wieku w ówczesnym województwie bełskim[10]. W XVIII wieku wchodziła w skład starostwa dubieńskiego[11]. Miasto rządowe Królestwa Kongresowego położone było w 1827 roku w powiecie hrubieszowskim, obwodzie hrubieszowskim województwa lubelskiego[12]. W latach 1975–1998 miejscowość położona była w ówczesnym województwie chełmskim.

Wieś jest sołectwem, siedzibą gminy Dubienka[potrzebny przypis]. Według Narodowego Spisu Powszechnego z roku 2011 wieś liczyła 967 mieszkańców i była największą co do liczby ludności miejscowością gminy[13].

Wieś jest siedzibą rzymskokatolickiej parafii Trójcy Przenajświętszej[14].

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Pierwsza źródłowa informacja o istnieniu miejscowości pochodzi z roku 1472. W latach 1588–1945 było to miasto leżące na dawnym szlaku handlowym z Wielkopolski i Mazowsza przez Chełm do Kijowa, zwanym Drogą Królewską; w XVI i XVII wieku był to ośrodek handlu (spławu drewna oraz zboża Bugiem) i szkutnictwa; port rzeczny. Dubienka zwana niegdyś Dębnem lub Dubnem była miastem królewskim i ma bogatą przeszłość historyczną. Korzystne położenie przy szlaku wodnym sprawiło to, że 10 lutego 1588 roku otrzymała ona przywilej lokacyjny od króla Zygmunta III Wazy. Miasto otrzymało szereg przywilejów, oraz w użytkowanie okoliczne łąki, lasy i wody. Szybko się rozwijało, słynęło z handlu i szkutnictwa. W 1592 roku starosta horodelski, wojewoda podolski Jan Sienieński uposażył kościół parafialny w Dubnej pw. św. Trójcy, a w 1599 roku – cerkiew, prawdopodobnie prawosławną[15]. Świątynia ta przyjęła następnie unię. W XVIII wieku w Dubience znajdowała się parafia unicka z drewnianą cerkwią[16]. W 1648 roku do Dubna dotarli Tatarzy, którzy spalili miasto, w tym także ratusz ze wszystkimi księgami miejskimi. Pomimo tego, że miasto było silnie obwarowane, w połowie XVIII wieku zrujnowały je wojny kozackie i dopiero pod koniec wieku nastąpił jego kolejny rozkwit. W tym też czasie utrwaliła się nowa nazwa – Dubienka. W mieście czterokrotnie bawił król Stanisław August Poniatowski. Podczas podróży z Warszawy na Podole w 1781 roku król zatrzymał się 13 października i 3 grudnia w drodze powrotnej. Kolejna podróż z Warszawy do Kaniowa odbywała się w 1787 roku. W czasie tej podróży król zatrzymał się w Dubience dnia 5 marca i 3 czerwca w drodze powrotnej. W 1789 roku Dubienka została stolicą województwa bełskiego i powiatu dubienieckiego.

Mogiła żołnierzy 42 Białostockiego Pułku Piechoty poległych pod Dubienką w 1920 roku.

W okolicy znajduje się pole bitwy stoczonej 18 lipca 1792 roku przez generała Tadeusza Kościuszkę. Została ona upamiętniona w 1861 roku usypaniem kopca ziemnego na południowym skraju wsi Uchańka. W 1964 roku został on odnowiony i częściowo zrekonstruowany, obecnie ma wysokość 10 metrów, a na szczycie trzy maszty. Od 1795 roku Dubienka znajdowała się na terenie zaboru austriackiego, od 1806 roku na terenie Księstwa Warszawskiego, od 1815 roku na terenie Królestwa Polskiego. W 1830 roku stacjonował tu 3 szwadron 4 Pułku Ułanów. W XIX wieku nastąpiło zahamowanie rozwoju miasta, co spowodowane było m.in. budową linii kolejowej, która ominęła Dubienkę. W 1875 roku, wskutek likwidacji unickiej diecezji chełmskiej, parafia unicka w Dubience przeszła do Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego. Od 1878 roku przy prawosławnej cerkwi działała szkoła[17]. Pod koniec XIX wieku świątynia prawosławna spłonęła, toteż w 1908 roku na jej miejscu postawiony został nowy sakralny budynek murowany[18].

Pomnik-czołg w Dubience

W 1920 roku pod Dubienką stoczono jedną z bitew w trakcie wojny polsko-bolszewickiej.

W czasie okupacji hitlerowskiej osada była silnym ośrodkiem ruchu oporu. W 1942 roku Niemcy utworzyli getto (ok. 3000 osób, większość zginęła w obozie zagłady w Sobiborze). 21 lipca 1944 roku wojska radzieckie po sforsowaniu Bugu zdobyły Dubienkę. 23 lipca 1944 oku do Dubienki weszły oddziały 2 Dywizji Piechoty Wojska Polskiego im. Jana Henryka Dąbrowskiego (w 30. rocznicę tego wydarzenia ustawiony został pomnik – czołg)[19]. Do 1951 roku w okolicy aktywnie były oddziały Ukraińskiej Powstańczej Armii, zrzeszenia Wolność i Niezawisłość oraz Narodowych Sił Zbrojnych.

Cerkiew Świętej Trójcy
Drewniane domy przy ul. 3 Maja

Zabytki

[edytuj | edytuj kod]

Szlaki turystyczne

[edytuj | edytuj kod]

Osoby związane z Dubienką

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 26745
  2. ↑ Wieś Dubienka w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2023-01-24], liczba ludności na podstawie danych GUS.
  3. ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2023-01-24].
  4. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 239 [zarchiwizowane 2022-10-26].
  5. ↑ a b GUS. Wyszukiwarka TERYT.
  6. ↑ Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
  7. ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 28–29.
  8. ↑ Podział administracyjny Rzeczypospolitej Polskiej: Praca zespołowa pod redakcją prof. Stanisława Srokowskiego. Warszawa: Biblioteka Samorządowca Nr 77, 1948, s. 84.
  9. ↑ Magazin für die neue Historie und Geographie Angelegt, t. XVI, Halle, 1782, s. 12.
  10. ↑ Zenon Guldon, Jacek Wijaczka, Skupiska i gminy żydowskie w Polsce do końca XVI wieku, w: Czasy Nowożytne, 21, 2008, s. 173.
  11. ↑ Wiesław Bondyra, Własność ziemska w województwie bełskim w czasach saskich, Lublin 2015, s. 37.
  12. ↑ Tabella miast, wsi, osad Królestwa Polskiego, z wyrażeniem ich położenia i ludności, alfabetycznie ułożona w Biórze Kommissyi Rządowéy Spraw Wewnętrznych i Policyi. T. 1 : A-Ł, Warszawa 1827, s. 108.
  13. ↑ GUS: Ludność – struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.
  14. ↑ Opis parafii na stronie diecezji.
  15. ↑ Andrzej Gil, Chełmska diecezja unicka 1596-1810. Dzieje i organizacja, Lublin: Towarzystwo Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej, 2005, s. 54, ISBN 83-85854-85-1, OCLC 69308844.
  16. ↑ K. Wróbel-Lipowa: Kultura materialna miast królewskich województwa bełskiego w XVIII w. Dubienka, Grabowiec, Horodło, Tyszowce. Lublin: Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, 1986, s. 77–78. ISBN 83-227-0045-8.
  17. ↑ A. Krochmal, Działalność prawosławnego duchowieństwa w diecezji chełmsko-warszawskiej w latach 1875–1905, „Roczniki Humanistyczne”, Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, t. XLI, z.2, 1993, s. 171.
  18. ↑ G. Rąkowski: Polska egzotyczna. Cz. II. Przewodnik. Pruszków: Rewasz, 2003, s. 203–204. ISBN 978-83-62460-26-7.
  19. ↑ „Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939–1945” Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, s. 140.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Gmina Dubienka
Wsie
Kolonie i osady
Części miejscowości
  • Kolonia Starosiele
  • Kolonia Siedliszcze
  • Tursko

Herb gminy

Powiat hrubieszowski (1867–1975)
Przynależność wojewódzka
Miasta
Gminy wiejskie
(1867−1954 i 1973−75)
Gromady
(1954−72)
  1. ↑ a b w 1940 pozbawione praw miejskich przez okupanta, w 1945 nie uznane za miasto przez władze polskie
  2. ↑ od 1951 w ZSRR
  3. ↑ a b większa część przeszła do ZSRR
Dawne miasta na obszarze obecnego województwa lubelskiego