Dziewczyna o włosach jak len

temat z La fille aux cheveux de lin ⓘUtwór.

Dziewczyna o włosach jak len (fr. La fille aux cheveux de lin) – utwór francuskiego kompozytora Claude’a Debussy’ego.

Jest ósmym z pierwszego cyklu Preludiów, napisanego na przełomie 1909 i 1910 roku. Francuski tytuł jest tłumaczony na polski jako Dziewczyna o włosach jak len[1]. Utwór napisany w tonacji Ges-dur liczy 39 taktów, a jego wykonanie trwa ok. 2,5 minuty.

Kompozytor zaczerpnął tytuł z wiersza Leconte'a de Lisle. Utwór zyskał popularność z powodu prostoty muzycznej, odbiegającej od stylu Debussy'ego w tym okresie. Został ukończony w styczniu 1910, opublikowany trzy miesiące później, a po raz pierwszy wykonany publicznie w czerwcu tego samego roku. Kompozycja jest jednym z najczęściej nagrywanych utworów Debussy'ego, zarówno w oryginalnej wersji, jak i w rozmaitych instrumentacjach.

Kontekst

[edytuj | edytuj kod]
A man with a beard and moustache facing right wearing a black jacket and bow tie.
Barwny portret mężczyzny z długimi siwymi włosami, łysiejącego na środku w marynarce
Claude Debussy (po lewej) zaczerpnął tytuł z wiersza Leconte'a de Lisle'a (po prawej).

Tytuł La fille aux cheveux de lin pochodzi od wiersza Leconte'a de Lisle'a z cyklu Chansons écossaises (Pieśni szkockie), opublikowanego w 1852 w tomiku Poèmes antiques (Starożytne wiersze)[2][3]. Dziewczyna o włosach koloru lnu stanowiła w sztukach pięknych symbol niewinności i naiwności[2]. Krytycy muzyczni zwracali uwagę, że muzyczna prostota utworu, a w szczególności strona techniczna i harmoniczna, zrozumiale przekazała te cechy[2][4]. Utwór był wyłomem w stylu kompozytora w okresie, gdy powstał: harmonika jest prosta, bardziej tradycyjna, przypominająca styl wczesnych utworów Debussy'ego[2][5].

Tytuł był już wcześniej użyty przez kompozytora do mélodie, napisanej pomiędzy 1882 a 1884[6]. Podobieństwa pomiędzy obydwoma utworami na tym się kończą[3], a według artykułu Jamesa R. Briscoe w czasopiśmie 19th-Century-Music, w najlepszym razie powiązanie jest luźne[a][6]. Pieśń, jedna z wcześniejszych kompozycji nie została opublikowana, a była dedykowana Marie-Blanche Vasnier[7], ówczesnej kochance Debussy'ego, której dedykował większość swych kompozycji z okresu pomiędzy 1880 a 1884 rokiem[8].

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Preludium zostało ukończone 15–16 stycznia 1910[3] i wydane z pozostałymi utworami z pierwszego cyklu Preludiów w kwietniu. Prawykonanie miało miejsce 2 czerwca w Londynie, w Bechstein Hall; pianistą był Franz Liebich[9]. Jeszcze przed premierą francuską kompozycję zaprezentował 26 lipca 1910 Walter Morse Rummel w Stockbridge Casino w Stockbridge w amerykańskim stanie Massachusetts[10]. Pierwszy raz we Francji kompozycję publicznie wykonał Ricardo Viñes 14 stycznia 1911 w Société Nationale de Musique w Paryżu[9].

Bliski przyjaciel Debussy'ego, Arthur Hartmann opracował transkrypcję preludium na skrzypce i fortepian[11] i wydał ją w maju 1910[12].

La fille jest jednym z najczęściej nagrywanych utworów skomponowanych przez Debussy'ego[13]. Pomimo częstych wykonań, preludium nie traci popularności wśród publiczności[5], co przypisuje się m.in. stopieniu w utworze „zapamiętywalnej melodii” z „łagodnym akompianiamentem”[14]. Na uznanie wpłynęło także bogactwo przekazywanych emocji[4], a Clarke Bustard z Richmond Times-Dispatch opisał utwór jako „prawdopodobnie o najdelikatniejszym charakterze”[b] spośród dwudziestu czterech preludiów Debussy'ego[15].

Analiza muzykologiczna

[edytuj | edytuj kod]

Preludium a zestawienie pierwszego cyklu

[edytuj | edytuj kod]

Debussy był znany ze skrupulatności w układaniu kolejności swoich preludiów w poszczególnych seriach[16]. Pianista i krytyk muzyczny Paul Roberts twierdzi, że Dziewczyna o włosach jak len, wraz z dwoma poprzednimi stanowi centralny punkt (the central arch)[3] pierwszego zeszytu preludiów, gdyż są one względem siebie najbardziej skontrastowane[3]. Szóste preludium, Kroki na śniegu (Des pas sur la neige), wywołuje uczucie smutku i samotności[16], zaś Co widział zachodni wiatr (Ce qu'a vu le vent d'ouest) — siódme — oddaje agresywną i burzliwą przyrodę[17]. W odróżnieniu od nich La fille aux cheveux du lin niesie delikatny „liryzm” i „ciepło” (lyricism and warmth), niezwykłe dla muzyki Debussy'ego tego gatunku[17]. Najtrudniejsze technicznie preludium z tej triady, Co widział zachodni wiatr, Debussy umieścił w otoczeniu dwóch najłatwiejszych z całego cyklu 24 preludiów[17].

Kompozycja

[edytuj | edytuj kod]

Forma preludium odpowiada tytułowi: dziewczynie o złotych włosach w sielskim otoczeniu w Szkocji[4]. Stanowi to przykład impresjonizmu w muzyce, którego reprezentantem był Debussy. Użycie skali pentatonicznej w utworze oddaje ten nastrój, a wtopienie melodii w diatoniczne akordy nadaje cechy piosenki ludowej[5]. Preludium zawiera więcej dźwięków prowadzących w kadencjach plagalnych (kościelnych) niż jakikolwiek inny utwór Debussy'ego, a melodia na zmianę zbiega się i rozbiega[18].

Utwór rozpoczyna się znanym tematem z trójnutowych fraz[17], zgrupowanych po ósemce i dwóch szesnastkach i kończy się akordami tworzącymi kadencję plagalną pomiędzy taktem 2 i 3[18], niespotykaną we wcześniejszych preludiach. Druga część melodii pojawia się w taktach 3–4, przywołujących na myśl szkocką balladę lub melodię w stylu Edvarda Griega[17]. Melodia rozpoczynająca utwór powraca w takcie ósmym, ale z dodanymi elementami harmonicznymi granymi lewą ręką. Od taktu 19 napięcie muzyczne i głośność rośnie, by osiągnąć kulminację pod koniec taktu 21. Takt później melodia ucicha, a motyw kulminacyjny jest powtarzany, lecz oktawę niżej. Następuje burdonowe pianissimo w taktach od 24 do 27. W kolejnym takcie powraca temat, choć grany oktawę wyżej, a po nim burdonowy motyw[14]. Pod koniec melodia w równoległym kontrapunkcie dochodzi do finalnej kadencji, by rozwiązać się tonicznym akordem. Kadencja jest skonstruowana tak, że „nie wyprzedza melodycznie nuty, która nastąpi”[c][18] ani nie zawiera w partii granej lewą ręką toniki. Zostało to opisane jako „idealna harmonizacja kadencji plagalnej”[d][18] Utwór kończy się dwoma arpeggiami na bazie akordów Des-dur w kluczu basowym i następnie Ges-dur w kluczu wiolinowym[14].

Uwagi

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ W oryginale: distant familial relationship
  2. ↑ W oryginale: perhaps the most delicately characterful
  3. ↑ W oryginale: melodically anticipates the arrival pitch
  4. ↑ W oryginale: the ideal harmonization of the plagal leading tone

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Compositions. Strona internetowa Jerzego Maksymiuka. [dostęp 2014-08-08].
  2. ↑ a b c d Siglind Bruhn: Images and Ideas in Modern French Piano Music: The Extra-musical Subtext in Piano Works by Ravel, Debussy, and Messiaen. Pendragon Press, 1 stycznia 1997, s. 166–172. [dostęp 2013-08-28].
  3. ↑ a b c d e Paul Roberts: Images: The Piano Music of Claude Debussy. Hal Leonard Corporation, 2001, s. 242, 252, 256–257. [dostęp 2014-08-08].
  4. ↑ a b c Danielle Kolb, Recital Program, University of Florida [dostęp 2014-08-08] [zarchiwizowane z adresu 2014-07-15].
  5. ↑ a b c Christopher Weiss, Debussy Préludes Books I & II, Ivory Classics Foundation, 2003 [dostęp 2014-08-08] [zarchiwizowane z adresu 2020-06-01].
  6. ↑ a b James R. Briscoe. Debussy "d'après" Debussy: The Further Resonance of Two Early "Mélodies". „19th-Century Music”. 5 (2), s. 110–116, jesień 1981. University of California Press. JSTOR: 746401.  (wymagana rejestracja)
  7. ↑ La Fille aux cheveux de lin. Debussy.fr. Centre de documentation Claude Debussy, 2007. [dostęp 2014-08-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (1 czerwca 2020)].
  8. ↑ Lederer 2007 ↓, s. 16.
  9. ↑ a b Préludes (Premier livre). Debussy.fr Centre de documentation Claude Debussy, 2007. [dostęp 2014-08-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (1 czerwca 2020)].
  10. ↑ Charles Timbrell. Claude Debussy and Walter Rummel: Chronicle of a Friendship, with New Correspondence. „Music & Letters”. 73 (3), s. 399–406, sierpień 1992. Oxford University Press. JSTOR: 735295.  (wymagana rejestracja)
  11. ↑ Arthur Hartmann: "Claude Debussy as I Knew Him" and Other Writings of Arthur Hartmann. University of Rochester Press, 2003. [dostęp 2014-08-08].
  12. ↑ Claude Debussy – Biography: 1910–1914 — From Préludes to Jeux. Debussy.fr. Centre de documentation Claude Debussy, 2007. [dostęp 2014-08-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (8 sierpnia 2014)]. (ang.).
  13. ↑ Debussy: 20 facts about the great composer. Classic FM. Global Group, 2007. [dostęp 2014-08-08].
  14. ↑ a b c Lederer 2007 ↓, s. 99.
  15. ↑ Clarke Bustard. Debussy Influence Felt Far And Wide In Musical Journey. „Richmond Times-Dispatch”, s. E3, 27 stycznia 1997. [dostęp 2014-08-08]. 
  16. ↑ a b Lederer 2007 ↓, s. 97.
  17. ↑ a b c d e Lederer 2007 ↓, s. 98.
  18. ↑ a b c d Jeremy Day-O'Connell. Debussy, Pentatonicism, and the Tonal Tradition. „Music Theory Spectrum”. 31 (2), s. 248–255, jesień 2009. University of California Press dla Society for Music Theory. DOI: 10.1525/mts.2009.31.2.225. JSTOR: 10.1525/mts.2009.31.2.225.  (wymagana rejestracja)

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]