Dzwonecznik wonny

Dzwonecznik wonny
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	astrowce
Rodzina	dzwonkowate
Rodzaj	dzwonecznik
Gatunek	dzwonecznik wonny
	Nazwa systematyczna
	Adenophora liliifolia (L.) Besser; Monogr. Campan. 358 1830
Synonimy
	Adenophora polymorpha Ledeb.; Campanula liliifolia L.;
	Adenophora polymorpha Ledeb.; Campanula liliifolia L.;
	Multimedia w Wikimedia Commons

Dzwonecznik wonny^[5] (Adenophora liliifolia (L.) Besser) – gatunek rośliny wieloletniej z rodziny dzwonkowatych. Występuje w Azji i Europie^[4]. W Polsce ma swoją północno-zachodnią granicę występowania i jest bardzo rzadki. Występował na ok. 100 stanowiskach w północno-wschodniej części kraju i w pasie wydm nadmorskich, na wielu z nich jednak już wyginął^[6].

Morfologia

Pokrój: Roślina o wysokości do 50 cm, rzadko wyższa. Ma wzniesioną łodygę i burakowato zgrubiały korzeń^[7]
Liście: Ulistnienie skrętoległe. Liście odziomkowe na długich ogonkach i dość wcześnie obumierające, dolne łodygowe krótkoogonkowe, podłużnie jajowate, o piłkowanych brzegach, górne lancetowate i prawie całobrzegie. Na spodniej stronie (szczególnie na nerwach) owłosione krótkimi i szorstkimi włoskami^[7].
Kwiaty: Zebrane w dużą, szeroko rozpostartą wiechę. Kwiaty pachnące, jasnoniebieskie, o długości 12–20 mm. Dwukrotnie krótszy od korony kielich złożony jest z 5 lancetowatych i gruczołkowato ząbkowanych (czasami całobrzegich) działek. Szerokodzwonkowata korona o łatkach krótszych od rurki. Wewnątrz korony dwukrotnie od niej dłuższy słupek z 3 znamionami, o szyjce górą zgrubiałej i brodawkowato owłosionej. U nasady słupka pierścień miodników. 5 pręcików o spłaszczonych i orzęsionych nitkach^[8].
Owoc: Odwrotnie gruszkowata, kanciasta torebka otoczona wieńcem trwałych działek kielicha. Otwiera się trzema otworami przy nasadzie. Nasiona brunatne, drobne, wąsko oskrzydlone, o długości do 1,7 mm^[8].

Biologia i ekologia

Rozwój: Bylina, hemikryptofit. Kwitnie od czerwca do sierpnia. Roślina miododajna, zapylana przez liczne gatunki owadów. Czasami trzmiele wykonują otwór z boku korony rabując nektar i nie dokonując zapylenia. Nasiona dojrzewają we wrześniu i rozsiewają się w ciągu 3 miesięcy. Kiełkują dobrze. Rozmnaża się głównie przez nasiona, ale czasami (rzadko) także wegetatywnie przez podział bryły korzeniowej^[8].

Siedlisko: Świetliste lasy, zarośla i ich obrzeża. Preferuje gleby lessowe lub piaszczysto-gliniaste. Szczególnie preferuje świetliste, bogate w gatunki lasy dębowe^[8].

Genetyka: Liczba chromosomów 2n = 34^[6].

Zagrożenia i ochrona

Gatunek objęty w Polsce ścisłą ochroną. Według Czerwonej listy roślin i grzybów Polski (2006) jest to gatunek wymierający (kategoria zagrożenia E)^[9], w wydaniu z 2016 roku otrzymał kategorię CR^[10]. Według Polskiej czerwonej księgi roślin jest gatunkiem krytycznie zagrożonym (kategoria CR)^[11]. Występuje na obszarze m.in. Ojcowskiego, Poleskiego i Wigierskiego Parku Narodowego, Mazurskiego Parku Krajobrazowego i w kilku rezerwatach przyrody. Głównym zagrożeniem dla gatunku jest utrata naturalnych siedlisk oraz niszczenie okazów przez ich pozyskiwanie z siedlisk naturalnych.

Znaczenie

Jest uprawiany jako roślina ozdobna. Nadaje się do ogrodów skalnych, na rabaty i na kwiat cięty. Ma takie same wymagania, jak dzwonki (Campanula). Najlepiej rośnie na wilgotnej, żyznej i przepuszczalnej glebie, w pełnym słońcu lub w częściowym zacienieniu. Rozmnaża się z nasion wysiewanych jesienią, lub wiosną przez podział bryły korzeniowej lub przez sadzonki z podstawy pędów^[12].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-14] (ang.).
↑ The Plant List. [dostęp 2017-03-12].
↑ ^a ^b Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-06-29].
↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
↑ ^a ^b Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.
↑ ^a ^b Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.
↑ ^a ^b ^c ^d Natura 2000 – gatunki roślin. Dzwonecznik wonny. [dostęp 2017-03-12].
↑ Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.
↑ Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone.. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.
↑ GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-14] (ang.).

[tpl-3] The Plant List. [dostęp 2017-03-12].

[grin-4] Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-06-29].

[checklist2002-5] Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.

[K-6] Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.

[C-7] Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.

[natura-8] Natura 2000 – gatunki roślin. Dzwonecznik wonny. [dostęp 2017-03-12].

[9] Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.

[10] Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

[11] Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone.. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.

[E-12] GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]