Długie trwanie (fr. longue durée) – termin opracowany przez Fernanda Braudela oznaczający perspektywę czasową, w której dokonują się przemiany cywilizacyjne i religijne. Z perspektywy długiego trwania większość wydarzeń politycznych jest nieistotna, czy wręcz niezauważalna.
W koncepcji metodologicznej Braudela wydarzenia polityczne (bitwy, wojny etc.) stanowią najpłytszą warstwę historii, na głębszym poziomie znajdują się procesy gospodarcze. Przemiany cywilizacyjne i religijne budują poziom najgłębszy, który jest zarazem najważniejszy dla zrozumienia całości dziejów.
- Wojciech Wrzosek, Wojna w systemie społecznym F. Braudela, (w:) Przemoc. W poszukiwaniu interpretacji, red. W. Hanasz, G. Zalejko, Toruń, UMK, 1992, s. 281-304
- Wojciech Wrzosek, Idea kultury materialnej F. Braudela, Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, 1994, 2, s. 167-172.
- Wojciech Wrzosek, W poszukiwaniu czasu historycznego. Czas – kultura – Historia, (w:) Stosunek do czasu w różnych strukturach kulturowych, red. Z. Cackowski, J. Wojczakowski, Warszawa 1986
- Wiktor Werner, Religia w czasie czy poza nim? Jeden z metodologicznych problemów historii religii. Historyka, T. XXIX, 1999, s. 69-78