Elektrownia szczytowo-pompowa Dlouhé Stráně

Elektrownia szczytowo-pompowa
Dlouhé Stráně
Přečerpávací vodní elektrárna Dlouhé Stráně
Ilustracja
Podziemna kawerna elektrowni szczytowo-pompowej Dlouhé Stráně z widocznymi dwoma hydrozespołami Francisa (2006 rok)
Państwo

 Czechy

Kraj

 ołomuniecki

Status

Aktywna

Operator

Przedsiębiorstwo energetyczne ČEZ, a.s.

Liczba bloków energetycznych

2 × 325 MW

Moce
Łączna moc:
- elektryczna brutto

650 MW

Roczna prod. elektr.

0,9978 TWh

Źródła energii
Źródła energii:
- główne

woda

Kluczowe daty
Rozpoczęcie budowy

maj 1978

Włączenie do sieci

1996-06-20 20 czerwca 1996(dts)

Położenie na mapie Sudetów
Mapa konturowa Sudetów, po prawej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Elektrownia szczytowo-pompowaDlouhé Stráně”
Ziemia50°05′06″N 17°10′44″E/50,085000 17,178889
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Elektrownia szczytowo-pompowa Dlouhé Stráně (cz. Přečerpávací vodní elektrárna Dlouhé Stráně) – największa czeska elektrownia szczytowo-pompowa[1] położona w paśmie górskim Wysokiego Jesionika (cz. Hrubý Jeseník), w Sudetach Wschodnich, na Morawach, w obrębie gminy Loučná nad Desnou o mocy elektrycznej 650 MW[2][3][4].

Okolice elektrowni, jak i sam obiekt, należą do szczególnie interesujących miejsc w Wysokim Jesioniku, dostępnych dla zwiedzających[5]. To najbardziej rozległa elektrownia wodna w Czechach, z niektórymi jej elementami położonymi pod ziemią, w masywie góry Dlouhé stráně[5]. Budowa jej trwała w latach 1978–1996[6]. Ponadto dolny i górny zbiornik umiejętnie wkomponowano w górski krajobraz, mając na uwadze jego ochronę[6]. Jest posiadaczką trzech rekordów: ma największą pompoturbinę w Europie (325 MW), największy spad wody w Czechach (510,7 m) oraz największą łączną moc elektryczną w Czechach (2 × 325 MW) dla elektrowni tego typu. Obiekt zwyciężył w ankiecie czeskiego portalu informacyjnego iDNES.cz i został zaliczony do tzw. architektonicznych „siedmiu cudów Republiki Czeskiej”[7][a]

Historia

[edytuj | edytuj kod]

W latach 70. XX wieku rząd Czechosłowacji podjął decyzję o budowie na obszarze Jesioników (czes. Jeseníky) górskiej elektrowni wodnej typu szczytowo-pompowego, korzystając z naturalnego ukształtowania terenu: gór i cieków wodnych, zapewniających minimalizację kosztów jej budowy[9]. Wybrano masyw góry Dlouhé stráně i płynącą blisko niej rzekę Divoká Desná, która ma swoje źródło na stoku góry Vysoká hole, blisko szczytu Kamzičníka[2]. Projekt zakładał budowę następujących elementów: zbiornika górnego na zaadaptowanym szczycie góry Dlouhé stráně, zbiornika dolnego z zaporą na rzece Divoká Desná, podziemnej, usytuowanej w skale sterowni z hydrozespołami turbogeneratorów, działających przy upuście wody z górnego do dolnego zbiornika oraz zaplecza technicznego[9].

Generalnym projektantem była firma Aquatis, która wykonała ogólny projekt[9]. Głównym wykonawcą firma Ingstav z Opawy, a inwestorem Energotis[10]. Do pierwszych prac w terenie przystąpiono w 1978, wykonując skalne tunele przez firmę Subterra[11]. Samej budowie oraz miejscu jej lokalizacji towarzyszyły liczne protesty m.in. grupy ekologów przeciwnych lokalizacji elektrowni na Obszarze Chronionego Krajobrazu Jesioniki (cz. Chráněná krajinná oblast (CHKO) Jeseníky)[3]. Dwa lata od rozpoczęcia budowy rząd zdecydował o wycofaniu z projektu towarzyszących elektrowni budynków zewnętrznych, wstrzymując tym samym jej realizację, pozostawiając pod znakiem zapytania jej dokończenie[3]. Następnie w 1985 podjęto decyzję o modernizacji projektu elektrowni[11]. Zamiast czterech sztolni i hydrozespołów, zdecydowano o budowie dwóch, lecz o większej mocy[11]. Ostateczną decyzję o dokończeniu budowy podjęto dopiero w 1989[11]. W 1993 podczas napełniania górnego zbiornika stwierdzono nieszczelności (przecieki), które wkrótce usunięto, a w 2007 przeprowadzono remont warstwy uszczelniającej asfaltu zbiornika górnego przez szwajcarską firmę Walo Bertschinger[12].

Łączny koszt budowy całej elektrowni oszczacowano na około 6,5 mld Kč[11], które zwróciły się z zysku działalności po około 7 latach eksploatacji. Przez pierwsze 10 lat działalności wytwórczej elektrownia dostarczyła sieci energetycznej 2673 GWh[11] energii.

Charakterystyka

[edytuj | edytuj kod]

Elektrownia szczytowo-pompowa Dlouhé Stráně jest jedną z większych tego typu w Europie, biorąc pod uwagę jej moc[6][13]. Jest zaliczana do tzw. siedmiu cudów Republiki Czeskiej i jednym z częściej odwiedzanych przez turystów miejsc w Wysokim Jesioniku[9]. Położona jest w malowniczej okolicy górskiej na wydzielonym obszarze objętym ochroną o nazwie Obszar Chronionego Krajobrazu Jesioniki, dobrze zaadaptowana i wkomponowana w środowisko naturalne[14].

Jest elektrownią wodną, w której energia elektryczna jest produkowana przez wpompowanie wody ze zbiornika dolnego do górnego w okresie nadwyżki produkcji jej nad zapotrzebowanie, np. w nocy, a następnie w godzinach szczytu poprzez odwrócenie tego procesu, tzn. upust wody powodujący napęd jej strumieniem specjalnych wirników turbogeneratorów, wytwarzających następnie energię elektryczną[13]. Jest elektrownią pomocniczą mającą na celu zapewnienie stabilności działania systemu zaopatrzenia w energię elektryczną Republiki Czeskiej[11]. Zalicza się również do elektrowni o odnawialnych źródłach energii. Głównym operatorem jest Przedsiębiorstwo energetyczne ČEZ, a.s.[15]

Elektrownia jest w stanie wyprodukować rocznie około 997,8 GWh[4] energii elektrycznej. Składa się z czterech zasadniczych części: zbiorników górnego i dolnego, sztolni upadowych oraz komór sterowni z zapleczem technicznym[16].

Elementy elektrowni

[edytuj | edytuj kod]

Zbiornik górny

[edytuj | edytuj kod]
Widok na część górnego zbiornika elektrowni Dlouhé Stráně (2012 rok)

Zbiornik górny ma w rzucie poziomym kształt nieregularnego owalu o długości około 710 m i szerokości około 240 m[2]. Głębokość zbiornika to około 26 m, a usytuowany jest on na górze Dlouhé stráně przebudowanej i zaadaptowanej specjalnie na to zamierzenie[17]. Wzdłuż korony zbiornika umieszczono zabezpieczające poręcze. W rzucie pionowym, w przekroju zbiornik ma kształt trapezu[17].

Całkowita maksymalna objętość zbiornika to 2 720 000 m³[18], a robocza 2 580 000 m³[3]. Zbiornik zajmuje powierzchnię 15,4 ha[3]. Nawierzchnia zbiornika zbudowana jest z kamiennego podkładu, na którym jest położony wodoszczelny, porowaty beton asfaltowy o grubości około 10 cm i dodatkowo położona 8 cm gęsta warstwa betonu asfaltowego, uszczelniającego[17]. Naturalny asfalt o parametrach technicznych w zakresie temperatur od -30 °C do +60 °C, gwarantujących jego wytrzymałość był dostarczony z Albanii[3], a położony przez firmę Slovasfalt z Bratysławy[11]. Ostatnią warstwą jest około 3 mm asfaltowy zacier tzw. mastyks[12]. Korona zbiornika położona jest na wysokości 1350 m n.p.m.[17].

Zbiornik dolny

[edytuj | edytuj kod]
Widok na dolny zbiornik wodny elektrowni (2006 rok)

Dolny zbiornik zaadaptowany jest w dolinie płynącej rzeki Divoká Desná i ma w rzucie poziomym kształt zbliżony do trapezu o długości około 800 m, maksymalnej szerokości około 220 m i głębokości 56 m[19], przy możliwych wahaniach poziomu lustra wody o około 22 m[9]. Jest zlokalizowany o około 1,5 km na północny wschód od zbiornika górnego[2]. Poziom wody regulowany jest specjalnie zbudowaną zaporą[9]. Do zbiornika tego poza ciekiem naturalnym rzeki Divoká Desná z dopływającymi potokami dostarczana jest woda z podziemnego rurociągu łączącego oba zbiorniki, przepływająca przez turbiny[9].

Całkowita maksymalna objętość zbiornika to 3 405 000 m³[18], a robocza 2 580 000 m³[17]. Zbiornik zajmuje areał około 16,13 ha[3]. Średnia roczna prędkość dopływającego strumienia wody do zbiornika to 0,46 m³/s[17]. Warstwy najniższe zbiornika zbudowane są ze żwiru frakcji 40, a następnie warstwy kamieni[17]. Ściany zbiornika pokrywa dwuwarstwowy, wodoszczelny beton asfaltowy[9]. Korona zbiornika położona jest na wysokości 824,7 m n.p.m.[3]

Sztolnie upadowe

[edytuj | edytuj kod]

W elektrowni znajdują się dwie sztolnie upadowe łączące oba zbiorniki. Od górnego zbiornika do zespołu hydrozespołów o długościach: 1547 m i 1499 m oraz średnicy 3,6 m, natomiast na odcinku najniższym od hydrozespołów do zbiornika dolnego odpowiednio o długościach: 354 m i 390 m oraz średnicy 5,2 m[19], mające za zadanie przeniesienie wody z górnego do dolnego zbiornika i na odwrót, zaopatrzone są na końcach w zestawy zaworów kulowych[20]. Biegną wykutymi w stoku góry Dlouhé stráně specjalnymi skalnymi tunelami w stalowym opancerzeniu o grubości (od 12 do 54) mm[12]. Maksymalny spadek tunelu w stoku góry to 45°[12]. Przy pełnej mocy przepływa nimi woda z prędkością około 68,5 m³/s[11].

Komory sterowni

[edytuj | edytuj kod]

Elektrownia jest w pełni zautomatyzowana. Sterowana z centralnego punktu dystrybucji energii elektrycznej w Pradze i uruchamiana z punktu kierowniczego w elektrowni, obsługującego poszczególne jej elementy[21].

Komora sterowni tzw. kawerna położona jest pod ziemią, w skale i ma kształt prostopadłościanu o wymiarach: (87,15 × 25,5) m i wysokości 50 m z umieszczonymi w niej dwoma (największymi w Europie) 24 m odwróconymi hydrozespołami typu Francisa FR100[18][12] o łącznej mocy czynnej około 640 MW, dostarczonymi przez firmę ČKD Blansko[11]. Turbina ma średnicę 4540 mm[12]. Składa się z trzech zasadniczych części: wirnika (wieńca), 7 łopat turbiny oraz dyszy[12]. Otwieranie i zamykanie spirali hydrozespołu Francisa odbywa się hydraulicznie, przy uzyskaniu prędkości maksymalnego przepływu strumienia wody 75,3 m³/s[12]. Podczas cyklu odwrotnego, pompowania wody z dolnego do górnego zbiornika hydrozespoły uzyskują łączną moc około 624 MW przy uzyskaniu prędkości maksymalnego strumienia wody około 55 m³/s[19]. Maksymalną wydajność zespół uzyskuje za około 100 s, podając nieprzerwanie energię elektryczną przez 6 godzin, przy jednoczesnym wyczerpaniu całego upustu wody z górnego zbiornika[19]. Na przejście z trybu pompowania do trybu generowania energii elektrycznej zespołu potrzeba około 150 s, a do uruchomienia trybu pompowania około 400 s[11].

Na budowę wyposażenia tej części kawerny zużyto 691 t stali oraz 3600 m³ betonu[12]. Dodatkowo przy suficie kawerny wbudowano dwa dźwigi-suwnice o udźwigu 250 t[12].

W drugiej kawernie również położonej pod ziemią o wymiarach: (117 × 13) m i wysokości 21,5 m umieszczono blokowe transformatory[22] prądu trójfazowego o napięciu 22 kV i natężeniu 9329 A[12], które dostarczył zakład Škoda Pilzno[11]. W razie pożaru zabezpieczone automatycznym układem gaśniczym na dwutlenek węgla[3]. Z zespołu transformatorów płynie prąd linią o napięciu 400 kV[20] do przekaźnika znajdującego się około 42 km na południowy zachód od elektrowni w miejscowości Krasíkov[20].

Widok na linie przesyłowe prądu z elektrowni (2010 rok)

Ponadto w podziemiu znajduje się cały system pomocniczy zaplecza technicznego oraz tuneli komunikacyjnych o powierzchni poprzecznej (12–50) m², wentylacji i drenażu kanałów o łącznej długości 5,5 km[23].

Turystyka

[edytuj | edytuj kod]
Widok na wrota wejściowe do tunelu komunikacyjnego elektrowni (2014 rok)

Chcąc zwiedzić elektrownię, która jest udostępniona dla turystów, należy się kierować od granicy polsko-czeskiej drogą krajową nr 44 w kierunku na Šumperk[5]:

Można ją zwiedzać w godzinach 8:00-15:00 w grupach zorganizowanych (nie mniej niż 15 osób i nie więcej niż 50) w towarzystwie przewodnika oprowadzającego grupę sprzed bramy elektrowni[4]. Zwiedzanie trwa około 3 godzin (w tym: słowna prezentacja, projekcja zdjęć i filmu, oprowadzenie po tunelu do kawerny oraz dojście tunelem ze znajdującymi się tam schodami o 2400 stopniach do górnego zbiornika)[4]. Bilety wstępu są do nabycia w sklepie „Helia Sport”[24] w pobliskiej miejscowości Loučná nad Desnou, blisko stacji kolejowej.

Istnieje możliwość dojazdu do elektrowni specjalnym autobusem wycieczkowym od centrum informacyjnego w Koutach nad Desnou lub zwiedzenie górnego zbiornika łączoną trasą biegnącą z Kout nad Desnou, koleją krzesełkową na stok Medvědí hora[25], skąd asfaltową ścieżką można pieszo dotrzeć do górnego zbiornika[5].

Szlaki turystyczne

[edytuj | edytuj kod]

Do górnego zbiornika z Kout nad Desnou prowadzi również wytyczony szlak turystyczny na trasie[2][26]:

Kouty nad Desnou – góra Skály (2)[b] – przełęcz U obrázku – Medvědí hora – Kamenec (1)[c] – góra Mravenečník – szczyt Dlouhé stráně – górny zbiornik elektrowni szczytowo-pompowej Dlouhé Stráně – U Okenní štoly

Szlaki rowerowe

[edytuj | edytuj kod]

Dolina rzeki Divoká Desná i podjazd na górę Dlouhé stráně jest popularny również wśród rowerzystów. Trasa przebiega bowiem drogą asfaltową koło obu zbiorników oraz zewnętrznych budynków i linii przesyłowych elektrowni. Początek koło mostu w Koutach nad Desnou szlakiem rowerowym na trasie[2]:

Kouty nad Desnou – dolina rzeki Divoká Desná – Pod Zámčiskem – góra Velká Jezerná – góra Dlouhé stráně – Pod horní nádřzí PVE

dalej ze skrzyżowania Pod horní nádřzí PVE do końca trasy, położonego na drodze blisko korony górnego zbiornika[27]:

(długość całej trasy: 14,1 km, różnica wysokości: 739 m, średnie nachylenie podjazdu: 5,2%)[2]

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Informacje dodatkowe

[edytuj | edytuj kod]
  • 14 marca 2018 Poczta Czeska wyemitowała znaczek z serii „Piękno naszej ojczyzny” o wartości 23 Kč projektu grafika Adolfa Absolona, na którym przedstawiono elektrownię szczytowo-pompową Dlouhé Stráně[28].

Uwagi

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Do tzw. „siedmiu cudów Republiki Czeskiej” zaliczono ponadto: most Karola w Pradze, zamek na Hradczanach, zamek Karlštejn, wieżę telewizyjną na górze Ještěd, zamek Hluboká nad Vltavou i český Krumlov[8].
  2. ↑ Oznaczenie indeksowane w odróżnieniu od znajdującego się w tym samym paśmie innego szczytu o tej samej nazwie Skály (1), położonego 4,5 km na zachód od miejscowości Vrbno pod Pradědem.
  3. ↑ Oznaczenie indeksowane w odróżnieniu od znajdujących się w tym samym paśmie dwóch innych szczytów o tej samej nazwie: Kamenec (2) położonego 3,3 km na południowy wschód od przełęczy Skřítek i Kamenec (3) położonego 1,7 km na wschód od miejscowości Bělá pod Pradědem.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Michaela Vinšová, 5 největších vodních elektráren v České republice [online], nazeleno.cz, 12 maja 2011 [zarchiwizowane z adresu 2022-11-28] (cz.).
  2. ↑ a b c d e f g Elektrownia szczytowo-pompowa Dlouhé Stráně (mapa turystyczna) 1:12 000 [online], pl.mapy.cz [dostęp 2014-12-03].
  3. ↑ a b c d e f g h i PVE Dlouhé Stráně [online], turistika.cz [dostęp 2014-12-03] (cz.).
  4. ↑ a b c d Přečerpávací vodní elektrárna Dlouhé Stráně [online], jeseniky.net [zarchiwizowane z adresu 2022-12-10] (cz.).
  5. ↑ a b c d Do elektrowni Dlouhé Stráně, jetik.info [zarchiwizowane 2017-05-07] (pol.).
  6. ↑ a b c Dlouhé Stráně - elektrownia pompowo-szczytowa - Loučná nad Desnou, ms-urlop.cz [zarchiwizowane 2017-03-23] (pol.).
  7. ↑ Elektrownia szczytowo-pompowa, [w:] Jeseníky [online], navstivtejeseniky.cz [zarchiwizowane 2017-04-21] (pol.).
  8. ↑ SIEDEM CUDÓW CZECH. czechy24.com.pl, 2017-02-28. [dostęp 2020-05-12].
  9. ↑ a b c d e f g h Sedmý div České republiky, casopisstavebnictvi.cz [zarchiwizowane 2017-03-23] (cz.).
  10. ↑ Poradenství v energetice - ENERGOTIS, s.r.o [online], energotis.cz [zarchiwizowane z adresu 2022-12-08] (cz.).
  11. ↑ a b c d e f g h i j k l PVE Dlouhé Stráně [online], primavesi.webnode.cz [zarchiwizowane z adresu 2022-08-15] (cz.).
  12. ↑ a b c d e f g h i j k Rosťa Jančar, Dlouhé Stráně skrz naskrz. Reportáž z míst, kam se nepodíváte [online], technet.idnes.cz, 6 sierpnia 2007 [zarchiwizowane z adresu 2017-08-24] (cz.).
  13. ↑ a b Piotr Olszowiec, Elektrownie, które... zużywają energię. Zestawienie największych elektrowni szczytowo-pompowych w Polsce i na świecie 2010. (PDF), „Energia-Gigawat”, Nr 19/2010 [zarchiwizowane z adresu 2021-06-13] (pol.).
  14. ↑ Přečerpávací vodní elektrárna Dlouhé Stráně [online], olomoucky-kraj.com [zarchiwizowane z adresu 2019-04-19] (cz.).
  15. ↑ ČEZ, a.s., PVE Dlouhé Stráně [online], ifirmy.cz [zarchiwizowane z adresu 2017-03-26] (cz.).
  16. ↑ PVE Dlouhé Stráně [online], ejeseniky.com [zarchiwizowane z adresu 2022-09-28] (cz.).
  17. ↑ a b c d e f g Toman 2013 ↓, s. 4.
  18. ↑ a b c Pavel Hála, Přečerpávací vodní elektrárna Dlouhé Stráně v Jeseníkách (12/2006) – 1 část, [w:] Elektrotechnický magazín Etm [online], etm.cz, grudzień 2006 [zarchiwizowane z adresu 2021-06-16] (cz.).
  19. ↑ a b c d Jan Voráček, PVE Dlouhé Stráně [online], geospelos.com [zarchiwizowane z adresu 2021-06-17] (cz.).
  20. ↑ a b c Přečerpávací vodní elektrárna Dlouhé Stráně v Jeseníkách (12/2006) – 3 část, [w:] Elektrotechnický magazín Etm [online], etm.cz, grudzień 2006 [zarchiwizowane z adresu 2022-01-18] (cz.).
  21. ↑ Přečerpávací vodní elektrárna Dlouhé Stráně v Jeseníkách (12/2006) – 4 část. [w:] Elektrotechnický magazín Etm [on-line]. etm.cz, 2006-12. (cz.).
  22. ↑ Přečerpávací vodní elektrárna Dlouhé Stráně v Jeseníkách (12/2006) – 2 část, [w:] Elektrotechnický magazín Etm [online], etm.cz, grudzień 2006 [zarchiwizowane z adresu 2022-01-18] (cz.).
  23. ↑ Barták i Smolík 2006 ↓.
  24. ↑ Wycieczka Dlouhé stráně [online], kouty.cz [zarchiwizowane z adresu 2022-11-27].
  25. ↑ Sedačková lanovka Kouty nad Desnou - Dlouhé Stráně, [w:] Lanové dráhy v České republice [online], lanove-drahy.cz [zarchiwizowane z adresu 2021-11-04] (cz.).
  26. ↑ Góry bliskie sercu. Czeski cud [online], sudeckiedrogi.wordpress.com, 24 maja 2012 [zarchiwizowane z adresu 2021-11-06] (pol.).
  27. ↑ Dlouhé stráně (1350 m.n.m.) - nejvýše položená dráha v ČR [online], inline-online.cz [zarchiwizowane z adresu 2022-12-03] (cz.).
  28. ↑ Waldemar Brygier, Jesionicka elektrownia ma swój znaczek [online], naszesudety.pl, 16 marca 2018 [zarchiwizowane z adresu 2021-06-13] (pol.).

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]