Erich Przywara

Erich Przywara
Ilustracja
Erich Przywara (fotografia z lat 20. XX wieku)
Data i miejsce urodzenia

12 października 1889
Katowice

Data i miejsce śmierci

28 września 1972
Hagen

Wyznanie

katolicyzm

Kościół

rzymskokatolicki

Inkardynacja

jezuici

Prezbiterat

1920

Multimedia w Wikimedia Commons

Erich Przywara (ur. 12 października 1889 w Katowicach, zm. 28 września 1972 w Hagen koło Murnau) – niemiecki duchowny rzymskokatolicki (jezuita, prezbiter), filozof i teolog[1], znany przede wszystkim z rozwinięcia filozoficznego pojęcia analogia entis(inne języki) (analogii bytu)[2].

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Jego ojciec był Polakiem z rodziny chłopskiej, a matka Niemką z rodziny pruskich urzędników[3]. Sam opisywał swoje śląskie korzenie jako „jedność przeciwieństw” – Polaków i Niemców, rolników i przemysłowców – co wpłynęło na jego myśl filozoficzną, w której pojawia się na przykład pojęcie „jedności w napięciu” (niem. Spannungseinheit)[2]. Wskazując na źródła swojej refleksji, Przywara odwoływał się też swojej formacji jako muzyka („zmysł formy”)[4].

2 czerwca 1908 Erich Przywara rozpoczął nowicjat w zakonie jezuitów[5]. Jednym z jego nauczycieli był Joseph Fröbes(inne języki)[6]. W roku 1920 przyjął święcenia prezbiteratu[7]. Od r. 1922 pracował w redakcji jezuickiego czasopisma Stimmen der Zeit(inne języki) aż do jego zamknięcia przez Gestapo w r. 1941. Wskutek przeżyć wojennych zachorował; w r. 1950 choroba pogłębiła się na tyle, że usunął się z życia wspólnotowego i przeniósł na wieś[2]. Jego grób znajduje się na cmentarzu jezuitów w Pullach[3].

Bibliografia zestawiona na kilka lat przed jego śmiercią zawiera 46 książek i około 700 artykułów. Wśród nich znajdują się prace filozoficzne i teologiczne, a ponadto wiersze i rozważania dotyczące życia duchowego[4].

Był spowiednikiem Edyty Stein[8]. Wśród jego uczniów był Hans Urs von Balthasar[9].

Znaczenie w historii filozofii i teologii

[edytuj | edytuj kod]

Analogia Entis

[edytuj | edytuj kod]

Najbardziej znanym dziełem Przywary jest rozprawa pod tytułem Analogia Entis(inne języki). Dzieło to, napisane w oryginale po niemiecku[10][11], zostało przełożone na języki francuski[12], włoski[13], hiszpański[14] i angielski[15]. Według Przywary pojęcie analogii odnosi się do sytuacji, w której nie zachodzi ani wieloznaczność (łac. aequivocatio)[16], ani jednoznaczność (łac. univocatio)[17]; innymi słowy, zachowuje się to samo pojęcie przy radykalnej zmianie znaczenia[4].

Rozprawa Przywary rozpoczyna się od zagadnienia formalnej podstawy metafizyki. Wskazuje tutaj na dwa aspekty: analizę bytu (w użytej przez siebie terminologii metaontykę) i analizę aktu poznania (metanoetykę). Refleksja nad poznaniem nie może jednak abstrahować od bytowego charakteru poznającego, a z kolei analiza bytu bez refleksji nad poznaniem będzie zawsze nienaukowa. W skrócie oznacza to, iż jakakolwiek metafizyka oparta na analizie bytów stworzonych (niem. kreatürliche Metaphysik) będzie zawsze niekompletna, ponieważ nie znajdzie dla siebie absolutnej podstawy. Wskazuje to w kierunku jedności bytu i jego poznania, która ma miejsce jedynie w Bogu[18]. Różnicę między podejściem filozoficznym a teologicznym Przywara ujmuje jak następuje: „Chodzi tu raczej o skrajny rozziew między « metodologicznym ateizmem » filozoficznym, co jest właściwe « zawieszeniu osądu co do statusu stworzenia jako takiego » (...) i teologiczną theologia archetypa (to znaczy teologią, którą Bóg ma w sobie i dla siebie, a nie ku nam). (...) W filozofii « stworzenie » jest miarą « Boga », w teologii « Bóg » jest miarą « stworzenia »”[12][19].

Sama analogia bytu (łac. analogia entis) polega na napięciu (wywołanym przez nieidentyczność) między Stwórcą a stworzeniem, względnie między istotą a istnieniem w obrębie samego stworzenia. W sensie teologicznym napięcie to odnosi się do ujawniania się (niem. Erscheinung) Boga w świecie z jednej strony, a z drugiej do Jego transcendencji. Termin analogia entis w założeniu odzwierciedla wewnętrzną dynamikę i strukturę stworzenia[4]. We wstępie do swojej rozprawy sam Przywara streszcza swój cel następująco: „Analogia entis jest ideą, która od zawsze stała u podstawy moich pism (...) miała Augustynową nazwę « Boga w nas i Boga ponad nami ». Określało to przede wszystkim zasadniczą tendencję (...) do uchwycenia « najbardziej podstawowego » związku między Bogiem a stworzeniem. Chodziło więc tu ponadto o związek między teologią pozytywną a teologią negatywną.”[12]

Przywara używa wziętego z muzyki pojęcia „rytmu” między innymi dla opisania napięcia między uwielbieniem Boga obecnego we wszechświecie a uwielbieniem Boga w „jedynym konkretnym wydarzeniu Chrystusa”[4]. Sam wyjaśniał to następująco: „Muzyka jako forma jest ojczystym źródłem tego, co się dla mnie stało « biegunowością »: « jednością w napięciu » i ostatecznie « analogią ».”[4]

Antropologia i teologia publiczna

[edytuj | edytuj kod]

Niemożność pojęciowego ujęcia Boga „zawsze większego” (Deus semper maior) powoduje, iż konkretną drogą poznania Boga staje się relacja do drugiego człowieka. Zdolność widzenia śladu Bożego w każdym uzdalnia do przyjęcia drugiego człowieka w jego podmiotowej inności[7].

W rozprawce Idee Europa[20] Przywara zwraca uwagę, iż, w odróżnieniu od współczesnego pojęcia obywatelstwa, starożytne pojęcie przynależności do polis polegało na uczestnictwie i przyczynianiu się do wspólnego dobra. Rzeczywista polityka jest więc wspólną wzajemną służbą, a zatem ma formę quasi-liturgiczną, odzwierciedlającą służbę Królowi, który „nie przyszedł, aby mu służono, ale służyć” (Mt 20, 28); oznacza to jednak również, że prawdziwa forma Kościoła jest nie skupiona na sobie i własnym przetrwaniu, lecz służebna w odniesieniu do świata[21].

Przywara a inni filozofowie i teologowie

[edytuj | edytuj kod]

Dyskusje w okresie największej aktywności Przywary

[edytuj | edytuj kod]

Przywara odnosił się krytycznie zarówno do współczesnej mu filozofii za zaniedbywanie odniesień teologicznych, jak i do filozofii typu scholastycznego, pomijającej konkretne życie, kulturę i ludzkie poglądy na świat, czyli wszystko, co można określić terminem „faktyczności” (niem. Sachliche)[4].

Najbardziej znanym krytykiem poglądów Przywary był Karl Barth, który określił go jako „wcielonego Goliata”, w porównaniu z którym wszyscy inni przeciwnicy szwajcarskiego teologa byli „karłami”. Samą ideę analogia entis Barth określił jako „wynalazek Antychrysta”[2][22] i wystarczający powód do odrzucenia katolicyzmu[23].

Odbiór Przywary później

[edytuj | edytuj kod]

Filozofowie i teologowie, którzy zajęli się myślą Przywary, podkreślali niezwykłą rozległość jego planów filozoficznych. Hans Urs von Balthasar stwierdził, iż „zarówno zamierzenie [Ericha Przywary] jak i jego realizacja wydają się zbyt wielkie dla współczesnych czasów”[6]. Z kolei szwajcarski filozof Philibert Secretan(inne języki) zauważył, że „Erich Przywara należy do tych, którzy, mimo swego geniuszu, padli ofiarą stopnia trudności ich dzieła”[3].

W kwestii aktualności myśli Przywary wypowiadano bardzo zróżnicowane opinie. Amerykański teolog Kevin M. Vander Schel[24] podkreśla (2017) ponadczasowość teologii Przywary: „W całej swojej twórczości Przywara widział miejsce dla pozytywnie twórczej i otwartej kulturowo formy katolicyzmu. Mówił o nowym rodzaju myślenia katolickiego, wykraczającego poza antytezę modernizmu i integryzmu”[25]. Z kolei wykładowca Uniwersytetu Laterańskiego Denis Biju-Duval[26] jest zdania (1999), że system Przywary jest bardzo silnie uwarunkowany klimatem intelektualnym epoki, w której powstał: „Zauważmy (…) charakter (…) myśli, który Przywara wywodzi ze swego wychowania w bardzo suarezowskim „tomizmie”. Dążąc do wyczerpania wiedzy ludzkiej w pojęciach (…), jego myśl, choć głęboka, a często genialna, czasami staje się nadmiernie skomplikowana. (…) Przywara ma rzeczywistą trudność, by uwzględnić wymiary istnienia i „przeżytego życia”. (…) Jego skłonność do konceptualizacji nieuchronnie prowadzi go do myślenia bardziej o koncepcji istnienia lub idei przeżytego życia niż o istnieniu lub przeżytym życiu. (…) Nie można było tego dokonać w atmosferze filozoficzno-teologicznej jego czasów. Na poziomie teologicznym Konstytucja Dei Verbum Soboru Watykańskiego II ponownie skupiła Objawienie na rzeczywistej Osobie Słowa, które stało się ciałem, w porównaniu do wcześniejszej teologii, skupiającej się bardziej na treściach pojęciowych i doktrynalnych. Tymczasem ta rzeczywista Osoba Chrystusa pojawia się w Analogia Entis w znacznie mniejszym stopniu, niż to, co charakteryzuje ją pojęciowo w Jej tajemnicy, co Przywara nazywa das Christliche.”[18].

6 maja 2016 r. w przemówieniu, wygłoszonym z okazji odebrania Nagrody Karola Wielkiego, do teologii publicznej(inne języki) Przywary odniósł się papież Franciszek: „Erich Przywara w swoim wspaniałym dziele Idee Europa [Idea Europy] zaprasza nas do postrzegania miasta jako miejsca, gdzie współistnieją różne instytucje i różne poziomy.”[27][21].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Przywara Erich, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2024-07-04].
  2. ↑ a b c d John Betz, Erich Przywara: In Memoriam [online], Church Life Journal, 7 lutego 2023 [dostęp 2024-07-04] (ang.).
  3. ↑ a b c Philibert Secretan, Présentation, [w:] Erich Przywara, Analogia entis, Paris: PUF, 1990, s. 9–18, ISBN 2-13-042906-8.
  4. ↑ a b c d e f g James V Zeitz, Erich Przywara on Ultimate Reality and Meaning: Deus Semper Major ‘God Ever Greater’, „Ultimate Reality and Meaning”, 12 (3), 1989, s. 192–201, DOI: 10.3138/uram.12.3.192, ISSN 0709-549X [dostęp 2024-07-05] (ang.).
  5. ↑ Catalogus Provinciae Germaniae Orientalis Societatis Iesu ineunte anno 1941, Altoetting: Gebr. Geiselberger, 15 lutego 1941, s. 60.
  6. ↑ a b Julio Terán-Dutari, Die Geschichte des Terminus „Analogia Entis" und das Werk Erich Przywaras. Dem Denker der „analogia entis" zum achtzigsten Geburtstag, „Philosophisches Jahrbuch”, 77, 1970, s. 163–179.
  7. ↑ a b Tech Studio s c-Strony WWW Katowice, Parafia św. apostołów Piotra i Pawła w Katowicach [online], Piotr i Paweł [dostęp 2024-07-04] (pol.).
  8. ↑ Życie św. Teresy Benedykty od Krzyża – Strona 6 z 10 – Karmel.pl [online], Karmel – Karmelici Bosi, 9 listopada 2016 [dostęp 2024-07-04] (pol.).
  9. ↑ Emmanuel Tourpe, Przywara, Balthasar’s metaphysical father. Introduction to H. U. von Balthasar, «The Metaphysics of Erich Przywara », „Nouvelle Revue théologique”, 145 (3), 2023, s. 367-371.
  10. ↑ Erich Przywara, Analogia entis. [Bd.] 1: Prinzip, München: Kösel & Pustet, 1932 [dostęp 2024-07-05].
  11. ↑ Erich Przywara, Schriften. Bd. 3: Analogia entis, Einsiedeln: Johannes-Verl, 1962 [dostęp 2024-07-05].
  12. ↑ a b c Erich Przywara, Philibert Secretan, Analogia entis, Théologiques, Paris: Presses universitaires de France, 1990, ISBN 978-2-13-042906-7 [dostęp 2024-07-04].
  13. ↑ Erich Przywara, Paolo Volonté, Erich Przywara, Analogia entis: metafisica ; la struttura originaria e il ritmo cosmico, Pubblicazioni del Centro di Ricerche di Metafisica Sezione di Metafisica e Storia della Metafisica, Milano: Vita e Pensiero, 1995, ISBN 978-88-343-0368-9 [dostęp 2024-07-04].
  14. ↑ Erich Przywara, Analogía entis: metafísica estructura originaria, Veritas, Pontificio Seminario Mayor San Rafael, 2012, ISBN 978-956-9320-20-0.
  15. ↑ Erich Przywara, Analogia entis: metaphysics: original structure and universal rhythm, Grand Rapids, Michican: William B. Eerdmans Pub. Company, 2014, ISBN 978-0-8028-6859-6 [dostęp 2024-07-04].
  16. ↑ AEquivocitas (a casu), aequivocatio (pura) – wieloznaczność; czysta (całkowita) wieloznaczność [online], Diametros – Internetowy Serwis Filozoficzny przy Instytucie Filozofii Uniwersytetu Jagiellońskiego [dostęp 2024-07-05].
  17. ↑ Univocitas – jednoznaczność [online], Diametros – Internetowy Serwis Filozoficzny przy Instytucie Filozofii Uniwersytetu Jagiellońskiego [dostęp 2024-07-05].
  18. ↑ a b Denis Biju-Duval, La pensée d'Erich Przywara, „Nouvelle revue théologique”, 121 (2), 1999, s. 240–253.
  19. ↑ Jared R. Hiebert, The Archetypal / Ectypal Distinction in Reformed Theology [online] [dostęp 2024-07-05].
  20. ↑ Erich Przywara, Idee Europa, Nürnberger Liebhaberausgaben, Nürnberg: Glock u. Lutz, 1956 [dostęp 2024-07-05].
  21. ↑ a b Pope Francis, Erich Przywara, and the Idea of Europe | John Betz [online], First Things, 12 maja 2016 [dostęp 2024-07-04] (ang.).
  22. ↑ Thomas Joseph White (red.), The analogy of being: invention of the Antichrist or the wisdom of God?, Grand Rapids, Mich Cambridge, U.K: Eerdmans, 2011, ISBN 978-0-8028-6533-5 [dostęp 2024-07-04].
  23. ↑ John M. McDermott, Dialectical Analogy: the Oscillating Center of Rahner's Thought, „Gregorianum”, 75 (4), 1994, s. 675–703, ISSN 0017-4114 [dostęp 2024-07-05].
  24. ↑ Kevin M. Vander Schel, Ph.D. [online], www.gonzaga.edu [dostęp 2024-07-23] (ang.).
  25. ↑ Kevin M. Vander Schel, Erich Przywara on John Henry Newman and the supernatural, „Studia Teologii Dogmatycznej”, 3, 2017, s. 193-214, ISSN 2449-7452.
  26. ↑ Biju Duval Denis [online], Pontificia Università Lateranense [dostęp 2024-07-23] (wł.).
  27. ↑ Remise du prix Charlemagne au Saint-Père (6 mai 2016) | François [online], www.vatican.va [dostęp 2024-07-04].

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]