Estetyka muzyczna

Roman Ingarden – przedstawiciel energetycznej koncepcji muzyki
Eduard Hanslick – przedstawiciel estetyki muzycznej autonomicznej

Estetyka muzyczna – dział estetyki ogólnej poświęcony muzyce[1]; filozofia muzyki[2]. Uprawiana przez filozofów, teoretyków muzyki[1] oraz praktyków[2]. Jej centralnym zagadnieniem jest stosunek muzyki do rzeczywistości[2] – swoista relacja, w której materiał muzyczny nie występuje w przyrodzie, lecz jest tworem człowieka[3].

Głównymi problemami, które podejmuje są zagadnienia:

Centralne zagadnienie – stosunek muzyki do rzeczywistości – jest traktowane dwojako:

  • estetyka muzyczna autonomiczna (formalistyczna[2]) przyjmuje, że dzieło muzyczne nie odzwierciedla treści realnych lub zjawisk psychicznych[1] (muzyka absolutna),
  • estetyka muzyczna heteronomiczna przyjmuje, że dzieło muzyczne ukazuje treści pozamuzyczne, niezależne od struktur dźwiękowych[2] (muzyka programowa), przy czym różne odłamy tego kierunku dociekają innej natury zjawisk pozamuzycznych:
    • heteronomiczna estetyka metafizyczna twierdzi, że dzieło muzyczne ujawnia istotę bytu (wolę, ideę itp.)[2],
    • heteronomiczna estetyka wyrazu twierdzi, że dzieło ujawnia przeżycia twórcy lub uogólnione zjawiska psychiczne[1],
    • heteronomiczna estetyka naśladownictwa twierdzi, że dzieło naśladuje zjawiska realne[2],
    • heteronomiczna estetyka marksistowska widzi w muzyce uogólnione odzwierciedlenie rzeczywistości[1].

Historia

[edytuj | edytuj kod]
Konfucjusz i Laozi – przedstawiciele muzycznej estetyki kosmologiczno-etycznej

Pierwsze próby wyjaśnienia istoty muzyki pojawiły się w drugim tysiącleciu p.n.e. w pismach filozofów starożytnych Chin, Indii, antycznej Grecji, Mezopotamii i innych. Istoty muzyki doszukiwały się w jej funkcji społecznej[3].

Kosmologiczno-etyczny charakter miały traktaty Konfucjusza i Laozi oraz starohinduski Natjaśastra mędrca Bharata Muni(inne języki).

W starożytności estetyka muzyczna rozwijała się jako część filozofii starogreckiej[1]: u Platona i Arystotelesa jako estetyka etyczno-wychowawcza, u pitagorejczyków jako estetyka kosmologiczna, u Arystoksenosa z Tarentu jako estetyka empiryczna[3]. Przejawiała się też w rozważaniach niektórych Ojców Kościoła (Augustyn z Hippony)[1].

W okresie późnego średniowiecza Tomasz z Akwinu tłumaczył istotę twórczości muzycznej bezpośrednią personifikacją Ducha Świętego[3].

W renesansie rozważania estetyczne oderwały się od pojęć teologicznych, matematycznych, i przeniknęły na grunt teoretyczno-dydaktyczny[3].

W XVIII wieku we Francji rozwinęła się heteronomiczna estetyka naśladownictwa[3]. Przedstawicielami tego kierunku byli Jean-Philippe Rameau, Jean-Jacques Rousseau, Denis Diderot[1]. W Niemczech podobny nurt reprezentowali Johann Mattheson, Friedrich Wilhelm Marpurg oraz Johann Philipp Kirnberger[3].

Na początku XIX wieku dominowała heteronomiczna estetyka metafizyczna (Georg Wilhelm Friedrich Hegel, Friedrich Wilhelm Joseph von Schelling, Arthur Schopenhauer), u romantyków natomiast – heteronomiczna estetyka wyrazu (E.T.A. Hoffmann, Robert Schumann, Ferenc Liszt, później Richard Wagner[4])[1]. Obok niej rozwijał się kierunek formalistycznej estetyki muzycznej (Eduard Hanslick, Moritz Bermann(inne języki)), później – psychologicznej, badającej istotę przeżycia muzycznego (Gustav Theodor Fechner[4]), oraz empirycznej, rozważającej istotę dzieła muzycznego[1].

W XX wieku bardzo ważną rolę odegrała energetyczna koncepcja muzyki (Ernst Kurth, Hans Mersmann), potem – kierunek fenomenologiczny (w Polsce – wybitny przedstawiciel Roman Ingarden, we Francji – Gisèle Brelet)[1].

Przedstawicielami estetyki marksistowskiej byli m.in.: w ZSRR Boris Asafjew, Julij Kriemlow, Boris Jarustowski, w Polsce – Zofia Lissa, Stefania Łobaczewska, w Czechosłowacji – Antonín Sychra(inne języki)[1].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p estetyka muzyczna, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2024-01-26].
  2. ↑ a b c d e f g h i j k l Lissa 2006 ↓, s. 237.
  3. ↑ a b c d e f g Lissa 2006 ↓, s. 238.
  4. ↑ a b Lissa 2006 ↓, s. 239.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]