Fagraea berteroana

*Fagraea berteroana*
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	goryczkowce
Rodzina	goryczkowate
Rodzaj	Fagraea
Gatunek	Fagraea berteroana
	Nazwa systematyczna
	Fagraea berteroana A. Gray ex Benth.; J. Proc. Linn. Soc., Bot. 1:98. 1857 „berteriana”
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg
	Multimedia w Wikimedia Commons

Fagraea berteroana – gatunek niewielkiego, rozłożystego drzewa lub dużego krzewu z rodziny goryczkowatych. Rośnie na obszarach podzwrotnikowych, gdzie temperatury są większe niż 10 °C. Drzewo to ma kanciaste gałęzie, tępe liście i pachnące kwiaty o rurkowatej koronie, w kolorze od bieli do kremowego. Nazwa drzewa, po hawajsku, znaczy „kwiat dziesięciu centów”, ponieważ za tę cenę kiedyś go sprzedawano.

Rozmieszczenie geograficzne

Gatunek występuje od Nowej Gwinei i północnej Australii na północy sięga do wysp Marianów, a na wschodzie do Markizów. Występuje w rozproszeniu na nizinach i w górskich lasach. Uprawiany jest m.in. na Hawajach.

Morfologia^[5]

Pokrój: Niewysokie drzewo osiągające do 15 m wysokości, często niższe, szczególnie kiedy rośnie na otwartej przestrzeni. Pień często wieloramienny przy podstawie, z rozłożystą koroną.
Liście: Naprzeciwległe i mięsiste, całobrzegie, eliptyczne, zwężone przy końcu, osiągają 8-22 cm długości, nerwacja liści niewyraźna, górna strona blaszki liściowej ciemniejsza. Ogonek ok. 1,5 cm długi.
Kwiaty: W jednym kwiatostanie występuje kilka kwiatów (najczęściej 9-25). Kwiatostany osiągają do kilkunastu cm długości; szypułki są do 1 cm długie. Korona kwiatów w kształcie trąbki, koloru białego lub żółtego przechodzącego niekiedy w blady pomarańczowy, rurki korony do 11 cm długie, zakończone pięcioma podłużnymi, skręconymi końcówkami płatków korony. Pięć pręcików, z długimi pylnikami na szczycie. Kwitnienie następuje w dowolnym momencie w ciągu roku, czasem ma charakter ciągły.
Owoce: Pomarańczowe, elipsoidalne, mięsiste o długości ok. 3,5 cm. Mogą być zbierane przez cały rok.
Nasiona: Występują w dużej licznie rozproszone w miąższu owocu. Są drobne, czarne, nieregularnego kształtu. Zjadane są przez ptaki.

Biologia i ekologia

Fanerofit. Rośnie w klimacie podzwrotnikowym. Nie toleruje mrozu stąd nie rośnie lub uprawiany źle rośnie poza strefą subtropikalną. Występuje zarówno na terenach nizinnych, jak i wyżej, sięgając do nieco ponad 1000 m n.p.m. Gatunek tolerancyjny wobec wielkości opadów. Zbyt silne ocienienie lub niedostatek wody ogranicza rozwój. Wzrost jest powolny, choć w optymalnych warunkach może osiągać wartość do ok. 0,5 m rocznie.

Zastosowanie

Współcześnie gatunek jest uprawiany głównie jako roślina ozdobna dla efektownych, pachnących kwiatów, rzadziej dla drewna. Kwiaty są noszone dla ozdoby pojedynczo nad uchem albo założone na szyję w formie pachnącego łańcucha. Wykorzystuje się je także do aromatyzowania oleju kokosowego. Drewno jest wykorzystywane w rzemiośle i budownictwie ogólnym. Jest surowcem dobrej jakości; wytrzymałe, jasne brązowe, drobnoziarniste. Było cenione jako materiał do produkcji rękojeści narzędzi, samych narzędzi, mebli, instrumentów perkusyjnych.

Na Wyspach Salomona skórki owoców są używane jako pułapki na muchy.

Roślina lecznicza: Kora z tego drzewa na Fidżi jest używana w leczeniu astmy i cukrzycy. Na Wyspach Tonga kora używana jest w mieszankach z innymi ziołami podczas leczenia obrażeń wewnętrznych.

Znaczenie w wierzeniach: Drzewo jest uważane za święte na Wyspach Cooka. Na Tahiti było poświęcone bogu Tane, którego wyobrażenia zawsze wykonane były z drewna Fagraea berteroana.

Uprawa

Gatunek sadzony w celach ozdobnych, często jako soliter w kompozycjach krajobrazowych.

Rozmnażanie: Skuteczne jest rozmnażanie z nasion, ale wzrost tak uzyskanych roślin trwa długo i trzeba czekać 5–7 lat na pierwsze kwitnienie. Sadzonki bywają też pozyskiwane ze stanowisk naturalnych. W warunkach komercyjnych rośliny rozmnażane są wegetatywnie poprzez odkłady powietrzne. Pozyskane w ten sposób sadzonki, po odcięciu od rośliny matecznej w pierwszym roku sadzi się do pojemników i dopiero później na wolną przestrzeń. Gatunek ten może być też uprawiany jako roślina doniczkowa, przy czym wielkość pojemnika powinna wynosić minimum ok. 20 litrów^[6].
Wymagania: Preferuje stanowiska nasłonecznione, a podłoże wilgotne lub świeże, choć toleruje też susze. Jednak niedostatek wody, podobnie jak nadmierne zacienienie wstrzymują rozwój.

Nazewnictwo

W obrębie zasięgu gatunek jest nazywany następująco:

ksid – Palau
mbua, mbua ndina, mbua ni Viti, mbua ni veikua, kandisa – Fidżi
peengas, seewur peengas – Chuuk
pua – Tonga, Wyspy Hoorn, ‘Uvea, Niue, Cooks, Tahiti, Australs, Rapa, Marquesas
pua Tonga – Tonga
pua kenikeni – Hawaje
pualulu – Samoa
pwur, seir pwur – Pohnpei

Zobacz też: Puakenikeni.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2011-11-30] (ang.).
↑ Fagraea berteroana. Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2009-10-02]. (ang.).
↑ Fagraea berteroana, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ PNGTreesKey – Fagraea berteroana Benth
↑ Fagraea berteroana (pua kenikeni)

Bibliografia

W. Arthur Whistler: Tropical Ornamentals: a guide. USA: Timber Press, Inc., 2000, s. 208-209. ISBN 0-88192-475-X.
W. Arthur Whistler: Plants in Samoan Culture: The Ethnobotany of Samoa. USA: University of Hawaii Press, 2000. ISBN 978-0964542662.
Albert C. Smith: Flora Vitiensis Nova. A New Flora of Fiji (Spermatophytes Only). USA; Hawaii: Pacific Tropical Botanical Garden, 1988, s. 38–42.
Marie C. Neal: In Gardens of Hawaii. Honolulu: Bishop Museum Press, 1965. ISBN 978-0910240338.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2011-11-30] (ang.).

[3] Fagraea berteroana. Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2009-10-02]. (ang.).

[iucn-4] Fagraea berteroana, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[5] PNGTreesKey – Fagraea berteroana Benth

[6] Fagraea berteroana (pua kenikeni)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]