Fergusonit
 Fergusonit na skaleniu i biotycie. Lokalizacja: Ytterby w Szwecji. | |
| Właściwości chemiczne i fizyczne | |
| Skład chemiczny |
YNbO4 |
|---|---|
| Twardość w skali Mohsa |
5,5-6,5 |
| Przełam |
nierówny |
| Łupliwość |
niewyraźna |
| Pokrój kryształu |
wąskie, krótkie słupy zakończone tetragonalną bipiramidą[1][2] |
| Układ krystalograficzny | |
| Gęstość | |
| Właściwości optyczne | |
| Barwa |
brązowoczarny do czarnego |
| Rysa |
jasnobrunatna |
| Połysk |
metaliczny do półmetalicznego, na przełamie szklisty |
| Współczynnik załamania |
2,05-2,19, izotropowy[1] |
| Inne |
słaby pleochroizm |
| Dodatkowe dane | |
| Szczególne własności |
ze względu na domieszki bywa promieniotwórczy |
Fergusonit (ang. fergusonite) – minerał z gromady tlenków, tlenek itru i niobu o wzorze chemicznym YNbO4. Należy do minerałów rzadkich. Jest izostrukturalny z formanitem, z którym tworzy kryształy mieszane. Nazwa pochodzi od nazwiska szkockiego fizyka, polityka i kolekcjonera minerałów Roberta Fergusona[3][4].
Właściwości
[edytuj | edytuj kod]Fergusonit tworzy kryształy o pokroju krótkosłupkowym, które są zakończone tetragonalną bipiramidą, może występować w skupieniach ziarnistych oraz w formie otoczaków skał okruchowych[2]. Kryształy w układzie tetragonalnym. Barwa brunatna, brunatnoszara, czarna, rzadziej żółtawa lub szara. Rysa jest koloru jasnobrunatnego, bywa również żółtawa lub zielonkawa. Jest kruchy, odznacza się niewyraźną łupliwością, nierównym przełamem. Przeświecający do nieprzezroczystego, połysk szklisty lub metaliczny. Często jest metamiktyczny i bywa promieniotwórczy[2]. Zwykle zawiera domieszki tantalu, żelaza, tytanu, cyny, ceru, erbu, lantanu, uranu i toru[2].
Występowanie
[edytuj | edytuj kod]Występuje rzadko. Jest składnikiem pegmatytów granitowych i niektórych sjenitów[2][3]. Współwystępuje w wyniku paragenezy z cyrkonem, monacytem, euksenitem, gadolinitem, samarskitem. Występuje[2][3] w USA (Kolorado, Teksas, Montana), na Madagaskarze (Tsaratanana, Ambotonohanga), w Rosji (Góry Ilmeńskie i w wielu innych lokalizacjach), na Grenlandii (Qeqertarsuaq, Qaqortoq), Sri Lance (Rakwana), w Japonii (Takayama, Minō), Szwecji (Ytterby), Norwegii (Helle, Arendal).
W Polsce stwierdzony[2][3] w okolicach Szklarskiej Poręby (pegmatyty Skalnej Bramy, Białej Doliny, Zbójeckich Skał, Michałowic, ujście potoku Bystroń), Łomnicy (w pegmatytach), Mysłakowic, Podzamka (w sjenitach) i Strzegomia (druzy pegmatytowe). Największe kryształy w Polsce są spotykane w rejonie Strzegomia, ich wielkość dochodzi do 1 cm.
Zastosowanie
[edytuj | edytuj kod]Stanowi źródło otrzymywania itru, rzadziej niobu, ceru, erbu i innych rzadszych pierwiastków[2]. Ma znaczenie naukowe i kolekcjonerskie. Bywa szlifowany na potrzeby kolekcjonerów[3]. W jubilerstwie nie ma większego znaczenia.
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c webmineral.com: Fergusonite. [dostęp 2014-04-19].
- ↑ a b c d e f g h Jerzy Żaba: Ilustrowany słownik skał i minerałów. Katowice: Videograf II, 2003, s. 132. ISBN 83-7183-174-9.
- ↑ a b c d e f Nikodem Sobczak, Tomasz Sobczak: Wielka encyklopedia kamieni szlachetnych i ozdobnych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1998, s. 153. ISBN 83-01-12493-8.
- ↑ mindat.org: Fergusonite. [dostęp 2014-04-19].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Jerzy Żaba: Ilustrowany słownik skał i minerałów. Katowice: Videograf II, 2003, s. 132. ISBN 83-7183-174-9.
- Nikodem Sobczak, Tomasz Sobczak: Wielka encyklopedia kamieni szlachetnych i ozdobnych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1998, s. 153. ISBN 83-01-12493-8.