Gabriel Bonvalot

Gabriel Bonvalot
Pierre Gabriel Édouard Bonvalot
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

13 lipca 1853
Épagne, departament Aube, Francja

Data i miejsce śmierci

10 grudnia 1933
Paryż

Zawód, zajęcie

podróżnik, pisarz, działacz polityczny

Odznaczenia
1888 – kawaler Legii Honorowej; 1897 – oficer Legii Honorowej. 1888 – Złoty Medal Paryskiego Towarzystwa Geograficznego; 1891 – Złoty Medal Wielki Paryskiego Towarzystwa Geograficznego
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Pierre Gabriel Édouard Bonvalot (ur. 13 lipca 1853 w Épagne, w departamencie Aube, zm. 9 grudnia 1933 w Paryżu) – francuski orientalista, podróżnik, badacz, pisarz i działacz polityczny. W trakcie ostatnich dwóch dekad XIX w. poprowadził trzy wyprawy eksploratorskie przez Azję Środkową do Indii i Wietnamu; odwiedzał też Afrykę Północną. Obok obszernych książkowych relacji z podróży publikował artykuły propagujące francuską ekspansję kolonialną. Uczestniczył krótko w misji politycznej podczas sporu francusko-angielskiego w Sudanie. Przez jedną kadencję, 1902–1906, był deputowanym departamentu Sekwany. W latach 1919–1920 był burmistrzem Brienne-le-Château. Odznaczony dwukrotnie Legią Honorową i Złotymi Medalami Towarzystwa Geograficznego w Paryżu.

Podróże azjatyckie

[edytuj | edytuj kod]

Wyprawa 1880–1882

[edytuj | edytuj kod]

W pierwszej wyprawie eksploracyjnej do Azji Środkowej, odbytej w latach 1880–1882, towarzyszył mu Guillaume Capus, doktor przyrodoznawstwa (botaniki i meteorologii) i etnologii[1]. Środki finansowe otrzymano z francuskiego ministerstwa edukacji publicznej[2]. Trasa ich podróży wiodła od Semipałatyńska w północno-wschodnim Kazachstanie na południowy wschód do Taszkentu w Uzbekistanie, skąd prowadzili eksplorację górnego biegu rzeki Syr-Darii. Następnie udali się do Samarkandy i dalej w górę rzeki Amu Darii w kierunku granicy z Afganistanem. Droga powrotna wiodła ich z Samarkandy do Buchary i Chiwy[1]. Książka opisująca tę ekspedycję ukazała się pod tytułem De Moscou en Bactriane w Paryżu w 1884 r.[3]

Wyprawa 1885–1886

[edytuj | edytuj kod]

Także druga wyprawa Bonvalota i Capus do Centralnej Azji finansowana była przez agencję rządową. Towarzyszył im malarz Albert Pépin, którego ilustracje ozdobiły pisemną relację Bonvalota z tej podróży Par Caucase et Pamir aux Indes[4]. Wiosną 1885 r. przeprawili się z czarnomorskiego portu Batumi, przez Tyflis nad Morze Kaspijskie do Lenkoranu, skąd udali się do Teheranu i przez Merw do Samarkandy. Usiłowali iść stamtąd wprost na południe, ale po przeprawie przez Amu Darię zostali zatrzymani na kilka tygodni przez Afgańczyków i nie uzyskawszy ich zgody na dalszy marsz musieli wrócić do Samarkandy. Podczas grudniowego tam pobytu porad co do alternatywnych tras na południe udzielił im m.in. przebywający właśnie w Samarkandzie kpt. Bronisław Grąbczewski. W trakcie ciężkiej i niebezpiecznej zimowej przeprawy od Fergany ku granicy indyjskiej pokonali Góry Ałtajskie i Pamir, ale zalegający przełęcze i doliny śnieg nie pozwolił im na dotarcie z doliny Wachanu, jak planowali, do księstwa Hunzy (zwanego przez nich na modłę chińską Kandżutem). Musieli zawrócić, by w maju po przekroczeniu Hindukuszu dotrzeć wyczerpani i niemal bez środków do życia do Chitralu. Ponownie zatrzymani przez Afgańczyków na siedem tygodni wydostali się stamtąd dopiero dzięki bezpośredniej pomocy rezydującego w Czitralu agenta rządu Indii Brytyjskich. Ze Srinagaru w Kotlinie Kaszmirskiej udali się przez Rawalpindi do Shimli, letniej stolicy kolonialnych Indii[5], gdzie mogli osobiście podziękować wicekrólowi Indii lordowi Dufferinowi za wstawiennictwo. Z powrotem we Francji znaleźli się pod koniec września 1886 r.[6] Za książkę opisującą tę wyprawę Bonvalot otrzymał w 1898 r. nagrodę Prix Marcelin Guérin przyznawaną przez Akademię Francuską[7].

Albert Pepin, Przylądek Trabzon – ilustracja w książce Bonvalota Par Caucase et Pamir aux Indes (1889)

Wyprawa 1889–1890

[edytuj | edytuj kod]
Gabriel Bonvalot i Henryk Orleański, ilustracja z książki Bonvalota De Paris Au Tonkin A Travers Le Tibet Inconnu (1892)

Po raz trzeci Bonvalot wybrał się do Azji w połowie 1889 r., tym razem z księciem Henrykiem Orleańskim (Henri d’Orléans), którego ojciec Robert Orleański finansował całą wyprawę. Według zamierzeń Bonvalata mieli przejechać całą Azję Środkową aż po Wietnam, będący od dwóch dekad pod francuskim protektoratem. Z Moskwy przez Ural dotarto do Semipałatyńska i dalej karawaną na południe do Żarkentu, gdzie dołączył do nich belgijski misjonarz ojciec Dedeken, znający język chiński. Przekroczywszy Tienszan i pustynię Takla Makan znaleźli się na południu chińskiej prowincji Sinciang, z której wkroczyli do Tybetu[8]. Przybywając do Changthang byli pierwszymi Europejczykami, którzy znaleźli się w tym rejonie Płaskowyżu Tybetańskiego. Dotarli na odległość 60 km od Lhasy, miasta niedostępnego nie-buddystom. Dalej szli na wschód, przez chińskie prowincje Syczuan i Junnan aż do Rzeki Czerwonej, wzdłuż której biegu dotarli pod koniec września 1890 r. do Hanoi. Tym samym wypełnił się plan Bonvalota dotarcia do Tonkinu – regionu w północnym Wietnamie. Z portu w Hajfongu udali się drogą morską z powrotem do Marsylii[9]. Literackim rezultatem tej ekspedycji była wydana w 1892 r. relacja pt. De Paris Au Tonkin A Travers Le Tibet Inconnu[10] wyróżniona Prix Montyon przez Akademię Francuską[7].

Podróże do Afryki i działalność polityczna

[edytuj | edytuj kod]

W roku 1893 odbył krótszą podróż do Algierii[11] (od ponad pół wieku kolonii francuskiej), gdzie zbliżył się do ruchu nacjonalistycznego[12]. Powróciwszy do kraju założył Comité Dupleix[13], później przemianowany na Comité Dupleix-Bonvalot, którym kierował do 1930 r., a który zajmował się „rozpowszechnianiem wiadomości o koloniach oraz opracowywaniem planów ich rozwoju”[11].

1897 r. – grupa Francuzów (4. z prawej Bonvalot) w miejscowości Harer we wsch. Etiopii, z których kilku brało udział w misji zleconej przez rząd franc.

Udając się w 1897 r.[14] do Abisynii miał za zadanie nie tylko „przygotować grunt dla badaczy francuskich”[11], ale i podjąć się nieoficjalnej misji politycznej. Dotyczyła ona rozwijającego się w Sudanie sporu współzawodniczących na tamtym terenie mocarstw kolonialnych, Wlk. Brytanii i Francji, o Faszodę, miejscowość na krótko zajętą przez Francuzów. Po tym jak zatarg o Faszodę został rozstrzygnięty na korzyść strony brytyjskiej, Bonvalot „zwrócił się ku działalności politycznej we Francji”[11].

W 1898 r. założył związane z Comité Dupleix pismo La France de demain[15] i pozostał jego redaktorem naczelnym do 1904 r.[16]

Przez jedną kadencję, w latach 1902–1906, był deputowanym departamentu Sekwany do Zgromadzenia Narodowego[17] jako członek ugrupowania o nastawieniu prawicowym – Groupe Républicain Nationaliste[18][11].

W latach 1912–1920 był burmistrzem Brienne-le-Château, miejscowości w jego rodzinnym departamencie Aube, która uczciła jego pamięć pomnikiem[19] i nazwaniem jednego z rynków (obecnie parking) Place Bonvalot.

Życie prywatne

[edytuj | edytuj kod]

Rodzicami Gabriela Bonvalota byli Pierre Bonvalot i Félicie z domu Desjardins. W lipcu 1895 poślubił Jeanne Lucie Elisabeth Alix Ollier[20], córkę znanego i zasłużonego chirurga Louis Léopolda Olliera[21]. Pochowany jest w grobowcu rodzinnym Ollierów na cmentarzu miejskim (Cimetière de Loyasse) w Lyonie.

Odznaczenia

[edytuj | edytuj kod]
  • 1888 – Médaille d’or pour voyages d’étude, missions et travaux de reconnaissance[22] przyznany przez Société de Géographie
  • 1888 – Grande médaille d’or des explorations et voyages de découverte[22] przyznany przez Société de Géographie
  • 1891 – Kawaler Orderu Narodowego Legii Honorowej
  • 1897 – Oficer Orderu Narodowego Legii Honorowej[23]
Grobowiec na cmentarzu miejskim w Lyonie, w którym spoczywają m.in. Gabriel Bonvalot i jego teść Louis Léopold Ollier

Opublikowane utwory

[edytuj | edytuj kod]

En Asie Centrale. De Moscou en Bactriane (1884)

En Asie Centrale. Du Kohistan à la Caspienne (1885)

Par Caucase et Pamir aux Indes (1889)[24]

przetłumaczona na polski i wydana pt. Przez Kaukaz i Pamir do Indii (1986)

De Paris au Tonkin à travers le Tibet inconnu (1892)

L’Asie inconnue, à travers le Tibet (1896)

Sommes-nous en décadence? (1899)[25]

Propos d’un Français (1911)

Une lourde tâche (1913)

Conseils d’un vieil explorateur a de jeunes soldats (1915)

Voyages. Les Chercheurs de routes. Marco-Polo (1924)

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b Pierre Gabriel Édouard Bonvalot Summary [online] [dostęp 2021-03-16] (ang.).
  2. ↑ Wikiwix’s cache [online], archive.wikiwix.com [dostęp 2021-03-16].
  3. ↑ Gabriel Bonvalot, En Asie centrale: De Moscou en Bactriane, Paris: E. Plon, Nourrit et cie., 1884 [dostęp 2021-03-16].
  4. ↑ Gabriel Bonvalot, Du Caucase aux Indes a travers le Pamir, Paris: E. Plon, Nourrit, 1889 [dostęp 2021-03-16].
  5. ↑ Simla: The Summer Capital [online], INDIAN CULTURE [dostęp 2021-03-16] (ang.).
  6. ↑ Gabriel Bonvalot, Przez Kaukaz i Pamir do Indii, Anna Kotalska (tłum.), Łódź: Wydawnictwo Łódzkie, 1986, ISBN 83-218-0475-6.
  7. ↑ a b Gabriel BONVALOT | Académie française [online], www.academie-francaise.fr [dostęp 2021-03-17].
  8. ↑ Gabriel Bonvalot, C.B. (Tr) Pitman, Across Thibet; being a translation of De Paris au Tonkin a Travers le Tibet Inconnu, Vol. I, Cassell and Company, Limited (London), 1891 [dostęp 2021-03-16].
  9. ↑ University of California, Across Thibet. Being a translation of „De Paris au Tonkin à travers le Tibet inconnu”, London: Cassell, 1891 [dostęp 2021-03-16].
  10. ↑ Bonvalot, De Paris Au Tonkin A Travers Le Tibet Inconnu, 1892 [dostęp 2021-03-16].
  11. ↑ a b c d e G. Bonvalot, Przez Kaukaz (...), 1986, s. 287.
  12. ↑ Gabriel Bonvalot 🎓² [online], Словари и энциклопедии на Академике [dostęp 2021-03-17] (ros.).
  13. ↑ Arthur Auteur du texte Maillet, Comité Dupleix,... Notre oeuvre, son passé et son avenir, par Arthur Maillet. (Janvier 1898.), 1898 [dostęp 2021-03-17] (fr.).
  14. ↑ Niektóre źródła podają rok 1898 jako początek samej misji politycznej, natomiast Bonvalot był w Afryce już w 1897 r., o czym świadczy np. zdjęcie (tu reprodukowane), które ukazało się w maju 1897 r. w tygodniku Le Monde Illustré.
  15. ↑ La France de demain (Paris. 1898) [online], data.bnf.fr [dostęp 2021-03-17] (fr.).
  16. ↑ Pierre Gabriel Édouard Bonvalot [online], biography.yourdictionary.com [dostęp 2021-03-17].
  17. ↑ Pierre-Gabriel, Edouard Bonvalot – Base de données des députés français depuis 1789 – Assemblée nationale [online], www2.assemblee-nationale.fr [dostęp 2021-03-17].
  18. ↑ L’Année politique / dir. André Daniel, gallica.bnf.fr, 1902 [dostęp 2021-03-17].
  19. ↑ Office du Tourisme de l’Aube en Champagne, Buste de Bonvalot à Brienne-le-Château [online], Aube Champagne [dostęp 2021-03-17] (ang.).
  20. ↑ Généalogie de Pierre Gabriel Edouard BONVALOT [online], Geneanet [dostęp 2021-03-17] (fr.).
  21. ↑ Michel Vaissier, Un explorateur en Asie centrale: cahiers du photographe et botaniste de la mission Chaffanjon, 1894, La Courday-Macouard: Editions Cheminements, 2005, s. 11, ISBN 978-2-84478-036-2.
  22. ↑ a b Les Grands Prix de la Société [online], Société de Géographie, 16 czerwca 2017 [dostęp 2021-03-17] (fr.).
  23. ↑ Ministère de la culture – Base Léonore [online], www2.culture.gouv.fr [dostęp 2021-03-17].
  24. ↑ Od Redakcji. W: Gabriel Bonvalot: Przez Kaukaz i Pamir do Indii. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie, 1986, s. 287. ISBN 83-218-0475-6.
  25. ↑ Gabriel Bonvalot, Sommes-nous en décadence?, E. Flammarion, 1899 [dostęp 2021-03-17] (fr.).

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]