Gibasis

Gibasis
Ilustracja
Gibasis pellucida
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Klad

rośliny naczyniowe

Klad

Euphyllophyta

Klad

rośliny nasienne

Klasa

okrytonasienne

Klad

jednoliścienne

Rząd

komelinowce

Rodzina

komelinowate

Rodzaj

Gibasis

Nazwa systematyczna
Gibasis Rafinesque
Fl. Tellur. 2: 16 (1837)[3]
Typ nomenklatoryczny

Gibasis pulchella Raf.[4]

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Kwiat Gibasis pulchella
Gibasis linearis

Gibasis Raf. – rodzaj roślin z rodziny komelinowatych. Obejmuje 14 gatunków występujących w Ameryce Środkowej i Południowej (od Meksyku i Kuby po północną Argentynę)[3]. Gatunki uprawiane jako rośliny ozdobne zostały introdukowane poza obszarem naturalnego występowania: G. geniculata na Jawie, a G. pellucida w południowych Stanach Zjednoczonych, w Południowej Afryce[3] oraz w południowo-wschodniej Australii[5] i Nowej Zelandii[6].

Nazwa naukowa rodzaju pochodzi od łacińskich słów gibbus (nabrzmiały, spuchnięty) i basis (nasada, baza)[7].

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]
Pokrój
Jednoroczne lub wieloletnie rośliny zielne o zróżnicowanym pokroju, osiągające do 60 cm wysokości[8].
Korzenie
Bulwiaste lub włókniste[8].
Liście
Ulistnienie naprzemianległe (dwuszeregowe)[7]. Blaszki liściowe siedzące[7], wąsko równowąskie do lancetowatych, podługowato-lancetowatych i szeroko jajowatych, nagie do gęsto omszonych[8]. U gatunków kseromorficznych, o korzeniach bulwiastych, blaszki liściowe są zwykle wąskie, natomiast u gatunków mezomorficznych, o korzeniach włóknistych, są zwykle szerokie[8].
Kwiaty
Zebrane w dwurzędki wyrastające na szypułach niemal wierzchołkowo na pędzie, w parach lub do kilkunastu tworzących baldachowaty kwiatostan złożony[8]. Oś główna dwurzędki zwykle ostro zagięta lub zakrzywiona w miejscu łączenia z szypułą[7]. Podsadka kwiatostanu przypominająca liść lub niepozorna[8]. Przysadki bardzo drobne, nakładające się na siebie, położone na szypułce w dwóch równoległych szeregach[8]. Szypułki dobrze rozwinięte[7]. Okwiat promienisty; listki okwiatu wolne, trzy wewnętrznego okółka białe lub fioletowe, różowe do fioletowoniebieskich[8]. Sześć pręcików równej wielkości, o szeroko trójkątnych łącznikach i obrotnych główkach[8] oraz bródkowatych nitkach[7]. Zalążnia trójkomorowa z dwoma zalążkami w każdej komorze[8]. Szyjka słupka zwieńczona drobnym, główkowatym znamieniem[8].
Owoce
Trójkomorowe torebki[7].

Biologia i ekologia

[edytuj | edytuj kod]
Rozwój
Tworzące kępy geofity korzeniowobulwiaste, płożące lub wznoszące się chamefity lub rośliny jednoroczne (G. triflora)[8].
Siedlisko
Gatunki z sekcji Heterobasis zasiedlają wilgotne miejsca w lasach deszczowych, na wysokości do 1680 m n.p.m. Gatunki z sekcji Gibasis zasiedlają zacienione brzegi strumieni i rzek, mokre skały oraz wilgotne żleby i zbocza w lasach sosnowo-dębowych i lasach jodłowych, a także trawiaste zbocza wapienne w matorralu, na wysokości do 2400 m n.p.m.[8]
Cechy fitochemiczne
W liściach, kwiatach i łodygach roślin z tego rodzaju obecny jest 3,7,3'-glukozyd cyjanidyny[9]. Gibasis pellucida zawiera flawonoid karlinozyd[10].
Genetyka
Podstawowa liczba chromosomów x u roślin z tego rodzaju wynosi 4, 5 lub 6[7], natomiast liczba diploidalna (2n) to 10, 12, 15, 16, 20, 22, 30, 32 lub 48[11]. Badania kariotypu roślin z gatunku Gibasis pellucida, w przypadku których spotyka się osobniki diploidalne (2n = 10, przy x = 5) oraz tetraploidalne (2n = 16, przy x = 4), wykazały, że podstawowy garnitur chromosomów u roślin z x = 5 składa się z 2 chromosomów metacentrycznych i 3 akrocentrycznych (2M + 3A), podczas gdy u roślin z x = 4 jest to 3M + 1A, co oznacza, że u roślin z tego gatunku doszło do pojedynczej translokacji robertsonowskiej pary chromosomów akrocentrycznych[12]. Podobne zjawisko odnotowano u G. linearis i G. venustula[13].

Systematyka

[edytuj | edytuj kod]
Pozycja systematyczna
Rodzaj z podplemienia Tradescantiinae w plemieniu Tradescantieae podrodziny Commelinoideae w rodzinie komelinowatych (Commelinaceae)[14].
Wykaz gatunków[3] w podziale rodzaju wg Hunta (1986)[8]

Znaczenie użytkowe

[edytuj | edytuj kod]

Różne gatunki, w szczególności Gibasis pellucida uprawiane są jako rośliny ozdobne[15].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2022-07-27] (ang.).
  2. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  3. ↑ a b c d Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2023-01-20]. (ang.).
  4. ↑ Farr E. R., Zijlstra G. (ed.): Index Nominum Genericorum (Plantarum). Smithsonian Institution, 1996–. [dostęp 2023-01-08]. (ang.).
  5. ↑ Belinda J. Pellow: Flora of the Sydney region: a complete revision. Wyd. 5. Sydney: Sydney University Press, 2009, s. 561-562. ISBN 978-1-920899-30-1.
  6. ↑ Gibasis pellucida. New Zealand Plant Conservation Network. [dostęp 2023-01-19]. (ang.).
  7. ↑ a b c d e f g h Gibasis. Flora of North America, wol. 22. [dostęp 2023-01-15].
  8. ↑ a b c d e f g h i j k l m n D. R. Hunt. A Revision of Gibasis Rafin. American Commelinaceae XII. „Kew Bulletin”. 41 (1), s. 107-129, 1986. 
  9. ↑ J.B. Harborne: The Flavonoids: advances in research since 1980. London: Springer, 2013, s. 507-508. ISBN 978-1-4899-2913-6.
  10. ↑ Basant Puri, Anne Hall: Phytochemical Dictionary: a Handbook of Bioactive Compounds from Plants. Wyd. 2. Boca Raton, FL: CRC Press, 1998, s. 433. ISBN 978-0-203-48375-6.
  11. ↑ Klaus Kubitzki: The Families and Genera of Vascular Plants. T. 4: Flowering Plants. Monocotyledons: Alismatanae and Commelinanae (except Gramineae). Berlin Heidelberg: Springer-Verlag, 1998. DOI: 10.1007/978-3-662-03531-3. ISBN 978-3-662-03531-3. (ang.).
  12. ↑ P. K. Gupta: Cytogenetics. Meerut: Rastogi Pub., 2007, s. 106. ISBN 978-81-7133-737-8.
  13. ↑ A. Kenton. Chromosome evolution in the Gibasis linearis alliance (Commelinaceae). „Chromosoma”. 84, s. 291-304, 1981. 
  14. ↑ USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. 2020. Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy). National Germplasm Resources Laboratory, Beltsville, Maryland. [dostęp 2023-01-15]. (ang.).
  15. ↑ David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 387, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.