Globba

Globba
Ilustracja
Globba winitii
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

liliopodobne (≡ jednoliścienne)

Rząd

imbirowce

Rodzina

imbirowate

Rodzaj

globba

Nazwa systematyczna
Globba Linnaeus
Mant. [143]. Oct 1771[3]
Typ nomenklatoryczny

G. marantina Linnaeus[3]

Synonimy
  • Mantisia Sims[4]
Multimedia w Wikimedia Commons
Globba atrosanguinea
Kwiatostan Globba marantina (u nasady z bulwkami)
Globba sessiflora

Globba, truchlin (Globba L.) – rodzaj bylin z rodziny imbirowatych (Zingiberaceae). Obejmuje ok. 100[5][6]–102[7] gatunki. Występują one w południowo-wschodniej Azji – od Indii po Chiny i Archipelag Malajski, poza tym na Nowej Gwinei i jeden gatunek także w północno-wschodniej Australii[6][5][7] (prawdopodobnie jeden gatunek w ogóle rośnie na wschód od linii Wallace’a – Globba marantina[8]. W odróżnieniu od większości przedstawicieli rodziny rośliny te są dość niskie, a ich nibyłodygi cienkie i wiotkie[9]. Rosną na stanowiskach cienistych i półcienistych na żyznych glebach, niektóre także na skałach[8].

Rośliny te uprawiane są w tropikalnych ogrodach jako ozdobne[10]. Są wrażliwe na mróz i w klimacie umiarkowanym uprawiane mogą być tylko w szklarniach i ogrodach zimowych[9]. Niektóre gatunki wykorzystywane są lokalnie jako lecznicze. Globba marantina uprawiana i wykorzystywana jest jako roślina przyprawowa – przyprawą są jej bulwki używane podobnie jak kardamon, pobudzające apetyt[6][11].

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]
Pokrój
Rośliny zielne z pełzającym kłączem, z bulwami korzeniowymi, w których gromadzona jest skrobia[10]. Z kłącza wyrastają nibyłodygi tworzone z pochew liściowych osiągające do 1,5 m wysokości. Liście o blaszce owalnej lub lancetowatej osadzone na krótkich ogonkach lub siedzące[5].
Kwiaty
Zebrane w luźny lub gęsty kwiatostan szczytowy, składający się z barwnych podsadek, z kątów których wyrastają kilku- lub wielokwiatowe wierzchotki jednoramienne. W dolnej części kwiatostanu tworzą się zwykle bulwki zamiast kwiatów. Niektóre gatunki wytwarzają w kwiatostanie regularnie bulwki, a rzadziej kwiaty (G. marantina i G. aphanantha)[10]. Kielich dzwonkowaty lub stożkowaty, z trzema ząbkami lub klapkami na szczycie. Korona w kolorze białym, żółtym, pomarańczowym lub różowym, składa się z trzech płatków tworzących długą, często cienką i haczykowato wygiętą rurkę, środkowy listek jest całobrzegi lub dwudzielny, zrośnięty z nitką płonnego prątniczka i jedynego płodnego pręcika w warżkę (labellum). Boczne prątniczki płatkowate, nie przyrośnięte do warżki, są eliptyczne i kończą się na tym samym poziomie co płatki korony. Słupek jeden, z zalążnią jednokomorową[10][5].
Owoce
Kuliste lub elipsoidalne torebki, gładkie, brodawkowate lub prążkowane, zawierające liczne, drobne nasiona z białą osnówką[10][5].

Systematyka

[edytuj | edytuj kod]

Rodzaj należy do plemienia Globbeae z podrodziny Zingiberoideae z rodziny imbirowatych Zingiberaceae[4]. Rodzaj jest bardzo zróżnicowany, w jego obrębie występują także poliploidy i aneuploidy[10]. Jest najbardziej zróżnicowanym rodzajem w obrębie plemienia, do którego poza nim należą dwa rodzaje: Gagnepainia i Hemiorchis, każdy z trzema gatunkami[8]. Do rodzaju włączane są, dawniej wyodrębniane[10], gatunki z rodzaju Mantisia Sims[7][4].

Wykaz gatunków[7]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2020-01-30] (ang.).
  3. ↑ a b Globba. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2020-01-30].
  4. ↑ a b c Genus: Globba L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2020-01-30].
  5. ↑ a b c d e Globba. [w:] Flora of China [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2020-01-30].
  6. ↑ a b c David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 391, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  7. ↑ a b c d Globba L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2020-01-30].
  8. ↑ a b c Sunisa Sangvirotjanapat , Jessada Denduangboriphant, Mark F. Newman. A taxonomic revision of Globba subsect. Nudae (Zingiberaceae). „European Journal of Taxonomy”. 503, s. 1–37, 2019. DOI: 10.5852/ejt.2019.503. 
  9. ↑ a b Geoffrey Burnie i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, s. 407, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.
  10. ↑ a b c d e f g K. Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. IV. Flowering Plants. Monocotyledons: Alismatanae and Commelinanae. Berlin, Heidelberg: Springer-Verlag, 1998, s. 476, 480, 487. ISBN 978-3-642-08378-5.
  11. ↑ Globba marantina L.. [w:] Tropical Plants Database, Ken Fern. tropical.theferns.info [on-line]. [dostęp 2020-01-30].