Gnidosz okółkowy

Gnidosz okółkowy
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

jasnotowce

Rodzina

zarazowate

Rodzaj

gnidosz

Gatunek

gnidosz okółkowy

Nazwa systematyczna
Pedicularis verticillata L.
Sp. pl. 2:608. 1753[3]
Synonimy
  • Pediculariopsis verticillata
  • Pedicularis calosantha H.L. Li
  • Pedicularis menziesii Benth.
  • Pedicularis sikangensis H.L. Li
  • Pedicularis stevenii Bunge
  • Pedicularis verticillata subsp. verticillata[3]
Multimedia w Wikimedia Commons

Gnidosz okółkowy[4] (Pedicularis verticillata L.) – gatunek rośliny zielnej należący do rodziny zarazowatych. Występuje w Azji, Europie i Ameryce Północnej, na północy sięgając swoim zasięgiem aż po Alaskę, Murmańsk i północną Syberię[5]. W Polsce występuje wyłącznie w Tatrach i jest tutaj dość częsty[6].

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]
Łodyga
Wzniesiona, nierozgałęziona. Przeważnie z korzenia wyrasta po kilka łodyg blisko siebie. Mają wysokość 5–30 cm, są zielone i rzadko owłosione[7].
Liście
Ulistnienie naprzeciwległe, lub okółkowe (3–4 liście w okółku). Liście odziomkowe mają ogonek krótszy od blaszki, łodygowe mają krótki ogonek rozszerzający się w nasadzie. Są jajowatolancetowate, pierzastodzielne, o blaszce 3–5(8) cm długiej. Poszczególne odcinki liścia są tępo zakończone i nierówno ząbkowane. Liście łodygowe podobne do odziomkowych, tylko mniejsze. Wyrastają do samego szczytu łodygi, również w części kwiatostanowej, jako przysadki. Górą przysadki są coraz mniejsze i coraz słabiej ząbkowane[8].
Kwiaty
Zebrane w kwiatostan w postaci szczytowego grona. Kwiaty grzbieciste, dwuwargowe, prawie siedzące. Kielich rozdęty z 5, rzadziej 3 bardzo krótkimi ząbkami, pokryty długimi włosami i rozcięty na szczycie. Ząbek szczytowy jest większy od pozostałych. Purpurowoczerwona korona o długości 17–18 mm, naga. Jej górna, hełmiasta warga nie posiada ani ząbków, ani dzióbka. Pręciki 4, dwusilne, ich długie nitki są brodate na szczytach, a pylniki wyrastają poprzecznie do nitek[9].
Owoce
Torebka o długości 1-1,5 cm zawierająca liczne eliptyczne nasiona o długości ok. 2 mm[8].

Biologia i ekologia

[edytuj | edytuj kod]
Rozwój
Jest półpasożytem. Od roślin żywicielskich pobiera wodę z solami mineralnymi. Roślina kwitnie od czerwca do sierpnia, zapylana jest wyłącznie przez trzmiele[9].
Siedlisko
Porasta murawy, hale, skalne półki i szczeliny, ziołorośla. Populacje liczą zwykle od kilkudziesięciu do kilkuset osobników. Roślina górska, występuje od regla dolnego po piętro alpejskie (aż po najwyższe szczyty), głównie w piętrze kosówki i piętrze alpejskim. Preferuje podłoże wapienne, ale jest umiarkowanym kalcyfitem i spotkać go można również na granicie[6].
Fitosocjologia
W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla Cl. Seslerietea variae[10].

Zagrożenia i ochrona

[edytuj | edytuj kod]

Roślina objęta w Polsce od 2004 r. ścisłą ochroną gatunkową, tak jak wszystkie rodzime gatunki gnidoszy. W Polsce występuje wyłącznie na obszarze Tatrzańskiego Parku Narodowego. Nie jest zagrożony[8].

 Zobacz też: Rośliny tatrzańskie.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-24] (ang.).
  3. ↑ a b The Plant List. [dostęp 2017-01-11].
  4. ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
  5. ↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-09-15].
  6. ↑ a b Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Kwiaty Tatr. Przewodnik kieszonkowy. Warszawa: MULTICO Oficyna Wyd., 2003. ISBN 83-7073-385-9.
  7. ↑ Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
  8. ↑ a b c Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.
  9. ↑ a b Zofia Radwańska-Paryska: Rośliny tatrzańskie (Atlasy botaniczne). Irena Zaborowska (ilustr.). Warszawa: WSiP, 1988. ISBN 83-09-00256-4.
  10. ↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.