Grodziszcze (powiat świdnicki)

Ten artykuł dotyczy miejscowości w powiecie świdnickim. Zobacz też: Grodziszcze.

Grodziszcze

wieś
Pałac w Grodziszczu
Państwo	Polska
Województwo	dolnośląskie
Powiat	świdnicki
Gmina	Świdnica
Wysokość	240–260 m n.p.m.
Liczba ludności (2022)	852[2]
Strefa numeracyjna	74
Kod pocztowy	58-112[3]
Tablice rejestracyjne	DSW
SIMC	0856043
Położenie na mapie gminy wiejskiej Świdnica Grodziszcze
Położenie na mapie Polski Grodziszcze
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego Grodziszcze
Położenie na mapie powiatu świdnickiego Grodziszcze
50°47′39″N 16°33′56″E/50,794167 16,565556[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

Kościół parafialny pw. św. Anny

Zabytkowa plebania w Grodziszczu

Remiza OSP w Grodziszczu

Grodziszcze (niem. Gräditz^[4]) – wieś w Polsce położona w województwie dolnośląskim, w powiecie świdnickim, w gminie Świdnica. Początkowo zwany Gramolinem.

Podział administracyjny

W latach 1954–1968 wieś należała i była siedzibą władz gromady Grodziszcze, po jej zniesieniu w gromadzie Pszenno. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa wałbrzyskiego.

Położenie

Najstarsza w gminie Świdnica wieś łańcuchowa, położona nad Piławą na wysokości 240–260 m n.p.m., w Kotlinie Dzierżoniowskiej. W układzie miejscowości nadal czytelny jest podział na trzy części: Grodziszcze Górne, Środkowe i Dolne.

Historia

Wieś zaliczana jest do najstarszych wsi na Śląsku. W trakcie prowadzonych prac archeologicznych odkryto we wsi ślady pobytu człowieka z czasów neolitu. W XI wieku we wsi istniała kasztelania, wymieniana wśród kasztelańskich warowni południowego pogranicza Śląska jako Gramolin, co potwierdził w słynnej „srebrnej bulli” w 1155 roku papież Hadrian IV. Wzmianki na temat miejscowości odnoszą się także do lat 1193–1250, gdy była odnotowana jako wieś leżąca w dobrach klasztoru NMP na Piasku we Wrocławiu. W XI-XII wieku wieś była siedzibą kasztelana Jana pana na grodzie zwanym Grodez. Wzmianka o miejscowości znajduje się w łacińskim dokumencie z 1250 roku wydanym przez papieża Innocentego IV w Lyonie gdzie wieś zanotowana została w zlatynizowanej, staropolskiej formie „Crodec”^[5]. Kasztelanię w późniejszym okresie przeniesiona do Świdnicy. W 1288 roku Grodziszcze było wsią książęcą. Henryka IV Prawy dobrami z Grodziszcza uposażył w 1288 r. fundację kolegiaty świętokrzyskiej we Wrocławiu. Podobny charakter miały działania Bolka I świdnickiego, który fundując w 1292 r. klasztor cystersów w Krzeszowie, uposażył go m.in. w ziemię z Grodziszcza. On też najpewniej ostatecznie zlikwidował gród w Grodziszczu, o czym świadczy dodatkowe uposażenie klasztoru krzeszowskiego w ziemię w Grodziszczu, dokonane w 1298 r.^[6]

Po trzech wojnach śląskich w latach 1742–1763 pomiędzy Austrią a Prusami miejscowość znalazła się w granicach Prus. W 1742 roku król pruski Fryderyk II wydał pozwolenie na budowę w Grodziszczu ewangelickiego zboru, dla gminy ewangelickiej: Górnego Grodziszcza, Dolnego Mościska, Krzyżowej i Wieruszowa. Pierwsze nabożeństwo w nowo wybudowanej świątyni odbyło się 17.12.1743. W 1810 roku miejscowość należała do kolegiaty św. Krzyża we Wrocławiu. W średniowieczu była własnością Kanoników regularnych, co 9 kwietnia 1193 potwierdził Papież Celestyn III. Od czerwca 1813 roku w Grodziszczu mieściła się główna kwatera wojsk koalicji antynapoleońskiej, wówczas to we wsi przebywali m.in.: car Aleksander I, król pruski Fryderyk III, książę pruski Wilhelm oraz pruscy i rosyjscy generałowie. Wydarzenie to upamiętniała wmurowana w zewnętrzną ścianę dworu tablica inskrypcyjna, która zaginęła w latach 40. XX wieku.

W czasie II wojny światowej istniała we wsi filia obozu koncentracyjnego Groß-Rosen, w której więziony był i zginął Salo (Salomon) Landau urodzony w Polsce holenderski szachista żydowskiego pochodzenia.

W latach 60.-70. XX wieku został rozebrany zbór ewangelicki wraz z wieżą.

11.03.2017 r. w świetlicy wiejskiej we wsi odbył się zjazd 300 neonazistów z Polski i Niemiec. Podczas imprezy odbył się koncert z udziałem zespołów Oidoxie z Niemiec, Obłęd z Polski oraz z Ukrainy i Szwajcarii. Organizatorem imprezy były komórki narodowosocjalistycznej międzynarodówki Blood & Honour z Bielawy i Dzierżoniowa^[7].

W świetlicy odbywają zajęcia opiekuńczo-wychowawcze dla dzieci, próby zespołów tanecznych „Tęcza” i „Awans”. Gospodarzem świetlicy jest Zofia Sara^[8].

Zabytki

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są^[9]:

• zespół kościoła parafialnego:
  • późnogotycki-renesansowy kościół pw. św. Anny, z początku XVI w., XVIII w.
  • plebania, z XVI w., XVIII-XIX w.
  • ogrodzenie z dwiema bramkami, z XVI w.
  • park pałacowy, z XVIII w., koniec XIX w. z wieloma pomnikami przyrody

inne zabytki:

• pałac późnobarokowy z połowy XVIII w., z dachem czterospadowym, przebudowany w początkach XX w. W roku 1813 w pałacu stacjonował car Rosji Aleksander I
• krzyże pokutne
• rozległe grodzisko z IX-XII w. Obecnie widoczne są jedynie pozostałości wałów ziemnych.

Oświata

W Grodziszczu znajduje się szkoła podstawowa, wybudowana w 1997 r.

Przypisy

1. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 38964
2. NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-03] .
3. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 345 [zarchiwizowane 2022-10-26] .
4. Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262).
5. Grünhagen 1866 ↓, s. 280.
6. http://www.repozytorium.uni.wroc.pl/Content/89407/Boguszewicz_Corona%20Silesiae.pdf.
7. Jacek Harłukowicz, Zjazd nazistów we wsi koło Świdnicy. Władze gminy wynajęły im świetlicę, 12 marca 2017.
8. Wykaz świetlic wiejskich działających na terenie gminy Świdnica.
9. Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 165. [dostęp 2012-10-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-03-27)].

Bibliografia

• Rezydencje ziemi świdnickiej, zespół redakcyjny: W. Rośkowicz, S. Nowotny, R. Skowron, Świdnica 1997, s. 69.
• ColmarC. Grünhagen ColmarC., Regesten zur Schlesischen Geschichte, Breslau: Josef Max & KOMP., 1866  (niem.).