Gryphoceratops

Gryphoceratops
Ryan et al, 2012
Okres istnienia: santon PreꞒ Ꞓ O S D C P T J K Pg N Q 85.7/83.6 ↓ 85.7/83.6
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	zauropsydy
Podgromada	diapsydy
Nadrząd	dinozaury
Rząd	dinozaury ptasiomiedniczne
Podrząd	marginocefale
Infrarząd	ceratopsy
Nadrodzina	Neoceratopsy
Rodzina	Leptoceratopsy
Rodzaj	Gryphoceratops
Gatunki
Gryphoceratops morrisoni

Grecki kocioł o kształcie głowy gryfa, wykonany z brązu (muzeum archeologiczne w Delfach)

Gryphoceratops – wymarły rodzaj dinozaura ptasiomiednicznego, ceratopsa z rodziny leptoceratopsów^[1].

Skamieniałości dinozaura nieznanego wcześniej nauce znaleziono w kanadyjskiej Albercie, 10 km na wschód od Writing-on-Stone Provincial Park, w miejscu zwanym Black Coulee. Spoczywały wśród skał formacji Milk River, którą datowano na późny santon w kredzie późnej. Są więc wcześniejsze niż uprzednio znajdywane szczątki leptoceratopsów, takich jak kampańskie pozostałości Leptoceratops, Cerasinops czy Prenoceratops oraz mastrychckie szczątki montanoceratopsa^[1].

Znaleziona została pojedyncza prawa kość zębowa, zęby nie zachowały się. Jej znany fragment liczy sobie 70 mm, ale całkowity wymiar miałby o 2 cm więcej. Jej analiza pozwoliła badaczom na zaliczenie do rodziny leptoceratopsów, dinozaurów rogatych bardziej pierwotnych od Ceratopsidae. Zwierzę, które ją pozostawiło, musiało być niewielkim przedstawicielem Leptoceratopsidae. Obecność predentary flange łączy je z leptoceratopsem, prenoceratopsem czy Unescoceratops, opisanym w tej samej pracy zespołu Ryana. Z tym ostatnim rodzajem, jak również z Cerasinops, łączy je również leżący wyrostek dziobiasty. Natomiast kształt brzusznego brzegu omawianej kości łączy je tylko z Unescoceratops. Kość zębowa odróżniała się od homologów u innych rodzajów swą głębokością w stosunku do długości rzędu zębów oraz sigmoidalnie zakrzywionym tylnym przebiegiem połączenia kości przedzębowej^[1].

Rodzaj otrzymał nazwę odwołującą się do mitologii greckiej, a epitet gatunkowy honoruje preparatora kości. Przeprowadzona przez Ryana i innych analiza filogenetyczna pokazała, że najbliższym krewnym Gryphoceratops był Unescoceratops, następnie zaś Zhuchengceratops^[1].

Historia

Historia odkryć dinozaurów rogatych zaczyna się w XIX wieku. W 1888 Othniel Charles Marsh kreował pierwszy rodzaj Ceratops, który zaliczył do rodziny Ceratopsidae^[2]. Na początku XX wieku Barnum Brown opisał na podstawie znaleziska z Alberty kolejnego, tym razem niewielkich rozmiarów dinozaura z tej grupy, nazwanego Leptoceratops. Rozważał wprowadzenie nowej rodziny niewielkich ceratopsów^[3]. W 1923 nazwano ją Leptoceratopsidae^[4]. Kolejne znaleziska Leptoceratopsidae pochodziły z Montany^[5], a pod koniec wieku także z Azji^[6], a rozważano też zaliczenie tu pojedynczego rodzaju z Australii^[7]. Tymczasem kolejne Leptoceratopsidae odkrywano w Ameryce Północnej. W 2004 dołączył do nich montański Prenoceratops^[8], 3 lata później pochodzący z tego samego stanu Cerasinops^[9]. Po kolejnych znaleziskach w Europie^[10] następne rodzaje Leptoceratopsidae opisano na podstawie skamieniałości znalezionych znowu w Ameryce Północnej^[1].

Skamieniałości dinozaura nieznanego wcześniej nauce znaleziono w kanadyjskiej Albercie, 10 km na wschód od Writing-on-Stone Provincial Park, w miejscu zwanym Black Coulee. Spoczywały wśród skał formacji Milk River, którą datowano na późny santon w kredzie późnej. Nie były to liczne kości. Obejmowały one prawą kość zębową, niekompletną. Oznakowana jako ROM 56635 stała się holotypem nowego rodzaju dinozaura. W 2012 Michael J.Ryan, David C.Evans, Philip J.Currie, Caleb M.Brown i Don Brinkman opublikowali w czasopiśmie Cretaceous Research pracę New leptoceratopsids from the Upper Cretaceous of Alberta, Canada, w której opisali dwa nieznane wcześniej rodzaj Leptoceratopsidae: Unescoceratops i Gryphoceratops właśnie^[1].

Publikacje opisujące kolejne rodzaje Leptoceratopsidae Aquilops^[11] i Ferrisaurus^[12] krótko wspominają rodzaj Gryphoceratops^[11][12].

Budowa

Znaleziona została pojedyncza prawa kość zębowa, zęby nie zachowały się. Jej znany fragment liczy sobie 70 mm, ale całkowity wymiar miałby o 2 cm więcej. Wysokość kości to 46 mm. Jej analiza pozwoliła badaczom na zaliczenie do rodziny leptoceratopsów, dinozaurów rogatych bardziej pierwotnych od Ceratopsidae^[1]. Były to zwierzęta roślinożerne^[10] ustępujące rozmiarom większym ceratopsom, o długości około dwóch metrów^[4], rzadziej trzech, jak montanoceratops^[13], o wzroście niekiedy nie przekraczającym czterech stóp^[3]. Gryphoceratops należał do mniejszych przedstawicieli tej rodziny^[1].

Znana jest jedynie kość zębowa. Obecność predentary flange łączy Gryphoceratops z leptoceratopsem, prenoceratopsem czy Unescoceratops, opisanym w tej samej pracy zespołu Ryana. Z tym ostatnim rodzajem, jak również z Cerasinops, łączy go również leżący wyrostek dziobiasty. Natomiast kształt brzusznego brzegu omawianej kości łączy go tylko z Unescoceratops. Te 2 rodzaje miały coś w rodzaju „bródki”. Kość zębowa odróżniała się od homologów u innych rodzajów swą głębokością w stosunku do długości rzędu zębów oraz sigmoidalnie zakrzywionym tylnym przebiegiem połączenia kości przedzębowej. Rząd zębowy był zakrzywiony, przez co zwierzę miało krótki pysk, a wyraz twarzy kreatorzy rodzaju określili jako tępy. Na bocznej powierzchni kości badacze dostrzegli niewielkie otwory, leżące wzdłuż słabo zaznaczonego podłużnego grzbietu, przypominające spotykane u innych Leptoceratopsidae. Zębodołów było przynajmniej 10, na końcu rzędu zębowego mógł mieścić się najwyżej pojedynczy zębodół dodatkowy^[1].

Systematyka

Bliskim krewnym Gryphoceratops był widoczny wyżej Udanoceratops

Nowy rodzaj otrzymał nazwę Gryphoceratops. Odwołuje się ona do mitologii greckiej, w której występował potwór o nazwie gryf. Miał on ciało lwa, a głowę orła, która skojarzyła się autorom rodzaju z zakrzywionym dziobem nowo opisanego rodzaju^[1]. Już wcześniej pojawiały się głosy, jakoby będące źródłem mitu „kości gryfów” były skamieniałymi pozostałościami po dinozaurach rogatych^[14]. Drugi człon nazwy rodzajowej, ceratops, oznacza rogatą twarz, a pochodzi ze zlatynizowanej greki. W obrębie rodzaju Ryan i współpracownicy umieścili pojedynczy gatunek Gryphoceratops morrisoni. Epitetem pragnęli upamiętnić Iana Morrisona, wymieniając jego zasługi jako wypreparowanie holotypowej niepełnej kości zębowej omawianego rodzaju, oznakowanej jako ROM 56635, oraz inne prace preparatorskie w zakresie paleontologii kręgowców dla Royal Ontario Museum^[1].

Gryphoceratops zaliczony został do rodziny Leptoceratopsidae. Obejmuje ona taksony bliższe leptoceratopsowi niż triceratopsowi^[1].

Celem oceny pozycji Gryphoceratops na drzewie rodowym Ceratopsia kreatorzy rodzaju przeprowadzili analizę filogenetyczną. Jej wyniki obrazuje poniższy kladogram^[1] (uproszczono):

	Hypsilophodon
	Stegoceras
	Yinlong Chaoyangsaurus, Xuanhuaceratops Psittacosaurus Liaoceratops Yamaceratops Archaeoceratops Koreaceratops Asiaceratops Cerasinops Montanoceratops Prenoceratops Leptoceratops Udanoceratops Zhuchengceratops Gryphoceratops Unescoceratops Graciliceratops Bagaceratops, Protoceratops Zuniceratops Triceratops, Centrosaurus

Jak widać, najbliższym krewnym Gryphoceratops okazał się opisany w tej samej pracy Unescoceratops, a następnie Zhuchengceratops^[1]. Podobny pogląd obrazuje kladogram zaprezentowany w opisie rodzaju Aquilops^[11]. Bliskie pokrewieństwo rodzaju z Unescoceratops wspominają też autorzy opisu rodzaju Ferrisaurus^[12].

Rozmieszczenie geograficzne i paleoekologia

Skamieniałości znaleziono w kanadyjskiej Albercie, wśród skał ogniwa Deadhorse Coulee formacji Milk River, którą datowano na późny santon w kredzie późnej. Są więc wcześniejsze niż uprzednio znajdywane szczątki leptoceratopsów, takich jak kampańskie pozostałości Leptoceratops, Cerasinops czy Prenoceratops oraz mastrychckie szczątki montanoceratopsa, od najbliższego krewnego Unescoceratops starsze są o 8 milionów lat. Czyni je to najstarszymi szczątkami z grupy leptoceratopsów^[1]. Pogląd ten utrzymał się w pracach kolejnych badaczy. Kreatorzy Aquilops wymieniając Gryphoceratops jako najstarszego Leptoceratopsidae Ameryki Północnej, podając czas jego życia jako późny santon, między 84 a 83,6 miliona lat temu^[11] (minimum 83,7 wedle innych autorów^[12]). Biorąc pod uwagę zaawansowaną pozycję rodzaju na drzewie rodowym tej rodziny, wnioskują, że Leptoceratopsidae musiały pojawić się na kontynencie północnoamerykańskim jeszcze przed santonem^[11]. Formacja reprezentuje przejście od płytkiego morza (przetykane mułowce, piaskowce) do osadów lądowych (piaskowce, łupki, węgiel), pozostawionych przez równinę zalewową^[15].

Przypisy

1. Michael J. Ryan, David C. Evans, Philip J. Currie, Caleb M. Brown i Don Brinkman. New leptoceratopsids from the Upper Cretaceous of Alberta, Canada. „Cretaceous Research”. 35, s. 69–80, 2012. DOI: 10.1016/j.cretres.2011.11.018. (ang.). 
2. Othhniel CharlesO.Ch. Marsh Othhniel CharlesO.Ch., A new family of horned Dinosauria, from the Cretaceous, „American Journal of Science”, 36 (216), 1888, s. 477-478, DOI: 10.2475/ajs.s3-36.216.477 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-03]  (ang.).
3. BarnumB. Brown BarnumB., Leptoceratops, a new genus of Ceratopsia from the Edmonton Cretaceous of Alberta, „Bulletin of the AMNH”, 33 (36), 1914, s. 567-580  (ang.).
4. Xu Xing, Wang Kebai, Zhao Xijin, Corwin Sullivan, Chen Shuqing. A new leptoceratopsid (Ornithischia: Ceratopsia) from the Upper Cretaceous of Shandong, China and its implications for neoceratopsian evolution. „PLoS ONE”. 5(11): e13835, 2010. DOI: 10.1371/journal.pone.0013835. (ang.). 
5. BarnumB. Brown BarnumB., Erich MarenE.M. Schlaikjer Erich MarenE.M., The skeleton of Leptoceratops with the description of a new species, „American Museum novitates”, 1169, 1942  (ang.). Brak numerów stron w czasopiśmie
6. L.A.L.A. Nessov L.A.L.A., L.F.L.F. Kaznyshkina L.F.L.F., G.O.G.O. Cherepanov G.O.G.O., Mesozoic ceratopsian dinosaurs and crocodiles of central Asia, [w:] Bogdanova &B.& Khozatskii, Theoretical and Applied Aspects of Modern Palaeontology, 1989, s. 144-154 .
7. Rich i inni, Serendipaceratops arthurcclarkei Rich & Vickers-Rich, 2003 is an Australian Early Cretaceous ceratopsian, „Alcheringa: An Australasian Journal of Palaeontology”, 38 (4), 2014, s. 456-479  (ang.).
8. Brenda Chinnery. Description of Prenoceratops pieganensis gen. et sp. nov. (Dinosauria: Neoceratopsia) from the Two Medicine Formation of Montana. „Journal of Vertebrate Paleontology”. 24 (3), s. 572–590, 2004. DOI: 10.1671/0272-4634(2004)024[0572:DOPPGE]2.0.CO;2. (ang.). 
9. Brenda J. Chinnery, John R. Horner. A new neoceratopsian dinosaur linking North American and Asian taxa. „Journal of Vertebrate Paleontology”. 27 (3), s. 625–641, 2007. (ang.). 
10. Lindgren i inni, The first neoceratopsian dinosaur remains from Europe, „Palaeontology”, 50 (4), 2007, s. 929-937  (ang.).
11. Andrew A.A.A. Farke Andrew A.A.A., W. DesmondW.D. Maxwell W. DesmondW.D., Richard L. Cifelli i Mathew J.R.L.C.M.J. Wedel Richard L. Cifelli i Mathew J.R.L.C.M.J., A ceratopsian dinosaur from the Lower Cretaceous of western North America, and the biogeography of Neoceratopsia, „PLoS ONE”, 9 (12), 2014, e112055, DOI: 10.1371/journal.pone.0112055, PMID: 25494182, PMCID: PMC4262212  (ang.).
12. Victoria M.V.M. Arbour Victoria M.V.M., David C.D.C. Evans David C.D.C., A new leptoceratopsid dinosaur from Maastrichtian-aged deposits of the Sustut Basin, northern British Columbia, Canada, „PeerJ”, 7, 2019, e7926, PMID: 31720103  (ang.).
13. Frederick Edwords. The Dilemma of the Horned Dinosaurs. „Creation Evolution Journal”. 3, s. 1-11, 1982. (ang.). 
14. Adrienne Mayor: The First Fossil Hunters: Paleontology in Greek and Roman Times. Princeton: Princeton University Press, 2000. ISBN 0-691-05863-6. Brak numerów stron w książce
15. Vernon LCV.L. McCrory Vernon LCV.L., Roger G.R.G. Walker Roger G.R.G., A storm and tidally‐influenced prograding shoreline—Upper Cretaceous Milk River Formation of Southern Alberta, Canada, „Sedimentology”, 33 (1), 1986, s. 47-60  (ang.).

Identyfikatory zewnętrzne (takson kopalny):

• EoL: 47459993
• GBIF: 8484752
• identyfikator taksonu Fossilworks: 228691