Gymnopleurus

Gymnopleurus
Illiger, 1803
Okres istnienia: miocen–dziś
23.03/0
23.03/0
Ilustracja
Gymnopleurus aenescens
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

stawonogi

Gromada

owady

Rząd

chrząszcze

Nadrodzina

żuki

Rodzina

poświętnikowate

Podrodzina

Scarabaeinae

Plemię

Scarabaeini

Rodzaj

Gymnopleurus

Typ nomenklatoryczny

Scarabaeus flagellatus Fabricius, 1787

Multimedia w Wikimedia Commons

Gymnopleurus – rodzaj chrząszczy z rodziny poświętnikowatych i podrodziny Scarabaeinae. Obejmuje 65 opisanych gatunków zgrupowanych w dwóch podrodzajach. Zamieszkują krainy: etiopską, palearktyczną i orientalną.

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]
Wycięcie z boku nasady pokryw G. geoffroyi. Na dolnym rysunku kolorem żółtym zaznaczono przedplecze, zielonym – pokrywy, niebieskim – pierwszy wentryt, czerwonym – następny sternit, białym – kil
Tylne skrzydło wysunięte przy złożonej pokrywie
Ukośne biodro środkowe zaznaczone na zielono
Budowa kolejnych par odnóży na przykładzie G. geoffroyi

Chrząszcze o ciele długości od 8 do 30 mm[1], szerokim, owalnym w zarysie[2][3]. Wierzch ciała u podrodzaju nominatywnego jest praktycznie nagi, natomiast u Metagymnopleurus porastają go szczecinki, które układać się mogą w plamki[1].

Głowa jest poprzeczna[1], o narządach gębowych całkowicie od góry zakrytych nadustkiem[2], który to ma na przedniej krawędzi u podrodzaju nominatywnego dwa słabo wykształcone ząbki, a u podrodzaju Metagymnopleurus dwa, a rzadziej cztery ostre zęby. Policzki są wydatne, odgraniczone od nadustka kilowatymi żeberkami, często przechodzącymi na czoło, gdzie tworzą parę gładkich, wypukłych, zbiegających się linii, a niekiedy także kilowatą wypukłość podłużną[1]. Czułki zbudowane są z 9 członów[2], a ich zazwyczaj czarniawe buławki mają nieco kubkowatego kształtu człon nasadowy[1].

Przedplecze tylną krawędzią ściśle przylega do przodu pokryw. Tarczka jest zupełnie niewidoczna[2]. Pokrywy mają krawędzie boczne za barkami szeroko i głęboko wykrojone, wskutek czego boczne części sternitów odwłoka widoczne są od góry. Wykrojenie to umożliwia wysuwanie na zewnątrz skrzydeł drugiej pary i tym samym lot przy złożonych pokrywach[3]. Rzędy na pokrywach są słabo zaznaczone[2]. Biodra przedniej i tylnej pary są wąsko rozstawione, zaś biodra środkowej pary są ukośne i rozstawione szerzej, jednak bardziej wąsko niż u rodzaju syzyf (Sisyphus)[3]. Poprzeczne szwy propleuralne są kompletne i nieskrócone przed biodrami. Szew między śródpiersiem i zapiersiem ma przebieg prawie prosty, aczkolwiek po bokach zakrzywia się ku tyłowi[1]. Odnóża przedniej pary są grzebne, mają rozszerzone uda i golenie oraz słabo rozwinięte stopy[3]. Golenie przedniej pary mają na wierzchołku ostrogę, która u samicy jest stopniowo wyostrzona i lekko łukowato wygięta na zewnątrz, zaś u samca równoległoboczna, ostro zakrzywiona ku dołowi, na szczycie skośnie ścięta i tępa[1][2]. Odnóża pary środkowej i tylnej mają długie i smukłe uda oraz wąskie, lekko ku szczytowi rozszerzone, szablowato wygięte golenie[2] z pojedynczymi ostrogami na wierzchołkach[2][1].

Odwłok cechuje się sternitami pierwszym i drugim całkowicie zlanymi. Części boczne powstałego z nich wentrytu widoczne są przez wycięcia pokryw od góry, podobnie jak boki sternitów następnych. U podrodzaju nominatywnego widoczne od góry części sternitów są szerokie i począwszy od sternitu trzeciego zakrzywiają się ostro ku dołowi, tworząc podłużny kil. U Metagymnopleurus części te są węższe i ich zagięcie ku dołowi tworzy listewkę, która przechodzi na drugi sternit i rozdwaja się na wysokości barków. Listewka lub kil nie zbliżają się nigdy do epimerytów zapiersia. Genitalia samca mają paramery znacznie szersze od sklerytu nasadowego, na całej długości silnie spłaszczone grzbietobrzusznie, w widoku bocznym nieco skośne. Wierzchołki paramer są stępione i zaopatrzone w małe, poprzeczne, symetrycznie zbudowane wyrostki. W widoku brzusznym paramery są silnie spłaszczone i pokryte słabo zesklerotyzowanymi blaszkami[1].

Występowanie i ekologia

[edytuj | edytuj kod]
Gymnopleurus virens formujący kulkę nawozu
Parka Gymnopleurus geoffroyi tocząca kulkę z nawozu

Przedstawiciele rodzaju zamieszkują krainy: etiopską, palearktyczną i orientalną[1][2]. W Palearktyce stwierdzono 11 gatunków[1], z których cztery występują w Europie[4]. W Polsce jeszcze w XIX wieku występował G. geoffroyi na Śląsku, jednak nie był od tego czasu notowany[2][5] i na „Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce” umieszczony jest jako gatunek wymarły (EX)[6], w związku z czym rodzaj ten nie ma już reprezentanta w faunie tego kraju[2][5]. Rosję zamieszkują 4 gatunki[1].

W północnej, chłodniejszej części zasięgu owady bytują na suchych i ciepłych stanowiskach otwartych, zwłaszcza kserotermicznych. W klimacie cieplejszym występują także w lasach. W armeńskiej części Kaukazu osiągają rzędne około 3000 m n.p.m., natomiast w górach Afganistanu dochodzą do około 4000 m n.p.m. Postacie dorosłe na terenie Palearktyki pojawiają się w marcu lub kwietniu i pozostają aktywne do września lub października[1].

Zarówno larwy jak i postacie dorosłe są koprofagami żerującymi na odchodach różnych ssaków roślinożernych, w tym na odchodach bydła i koni. Żer osobników dorosłych ma miejsce na powierzchni ekskrementów[5]. Na początku rójki, który w Palearktyce przypada na wiosnę, chrząszcze gromadzą się na odchodach tworząc agregacje liczące do 200–300 osobników. Zgromadzenie trwa od kilku godzin do trzech dni i w tym czasie owady dobierają się w pary. Oboje rodzice z pary formują kulki z nawozu o średnicy od 25 do 30 mm, które następnie toczą na odległości dochodzące do kilkudziesięciu metrów. W odpowiednim miejscu wykopywane jest gniazdo o głębokości dochodzącej 15–20 cm zależnie od gęstości gleby. W komorze lęgowej samica formuje odchody w kształt gruszkowaty z dołeczkiem w części węższej, do którego znoszone jest pojedyncze jajo. Po złożeniu jaja wlot do gniazda jest zasypywany. Czynności te są następnie powtarzane i jedna para może w ciągu sezonu stworzyć dziesiątki gniazd. Rozwój jaja, larwy i poczwarki ma miejsce w komorze lęgowej i zamyka się ciągu dwóch miesięcy. Dorosłe już chrząszcze mogą jednak pozostawać w komorach jeszcze przez długi czas, w tym odbywać w nich hibernację w okresie zimowym[1].

Taksonomia i ewolucja

[edytuj | edytuj kod]
Gymnopleurus cyaneus
Gymnopleurus gemmatus
Gymnopleurus fulgidus
Gymnopleurus qurosh
Gymnopleurus miliaris
Gymnopleurus capensis
Gymnopleurus asperrimus
Gymnopleurus flagellatus
Gymnopleurus splendens
Gymnopleurus nitens

Rodzaj ten wprowadzony został w 1803 roku przez Johanna K.W. Illigera. Nazwę autor wywiódł od greckich słów γυμνός (gymnos) i πλευρόν (pleuron), oznaczających „nagi bok” i nawiązujących do nienakrytych przez pokrywy boków odwłoka[7]. Gatunkiem typowym wyznaczono Scarabaeus flagellatus opisanego przez Johana Christiana Fabriciusa w 1787 roku[1]. Nie był to pierwszy z opisanych gatunków rodzaju. Już w 1762 roku Étienne Louis Geoffroy opublikował obszerny opis chrząszcza pod francuską nazwą zwyczajową Le bousier à couture[8], któremu następnie w 1775 roku Johann Kaspar Füssli nadał binominalną nazwę gatunkową Scarabaeus geoffroae[9] (obecny Gymnopleurus geoffroyi[10]).

Współcześnie Gymnopleurus zależnie od ujęcia umieszczany jest w plemieniu Gymnopleurini[2] lub Scarabaeini[10]. W 2006 roku Oleg Kabakow wprowadził podział tego rodzaju na dwa podrodzaje[1].

Zapis kopalny rodzaju ograniczony jest do G. deperditus z miocenu odnalezionego w Niemczech[11].

Do rodzaju tego należy 65 opisanych gatunków[10]:

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p Oleg Kabakow: Пластинчатоусые жуки подсемейства Scarabaeinae фауны России и сопредельных стран. Moskwa: Rosyjska Akademia Nauk, 2006, s. 69-79.
  2. ↑ a b c d e f g h i j k l Zdzisława Stebnicka: Klucze do oznaczania owadów Polski Część XIX Chrząszcze – Coleoptera z. 28a Żukowate – Scarabaeidae grupa podrodzin: Scarabaeidae laparosticti. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Polskie Towarzystwo Entomologiczne, 1976.
  3. ↑ a b c d Arved Lompe: Familie Scarabaeidae. [w:] Käfer Europas [on-line]. [dostęp 2021-09-15].
  4. ↑ Gymnopleurus geoffroyi (Fuessly, 1775). [w:] Fauna Europaea [on-line]. [dostęp 2021-09-15].
  5. ↑ a b c B. Burakowski, M. Mroczkowski, J. Stefańska. Chrząszcze – Coleoptera. Scarabaeoidea, Dascilloidea, Byrrhoidea i Parnoidea.. „Katalog Fauny Polski,”. XXIII (9), 1983. 
  6. ↑ Jerzy Pawłowski, Daniel Kubisz, Mieczysław Mazur: Coleoptera Chrząszcze. W: Czerwona lista zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce. Zbigniew Głowaciński, Małgorzata Makomaska-Juchiewicz, Grażyna Połczyńska-Konior (red.). Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk (PAN), 2002. ISBN 83-901236-8-1.
  7. ↑ Johann Karl Wilhelm Illiger: Magazin für Insektenkunde. 2. Band. Braunschweig: 1803, s. 201.
  8. ↑ Étienne Louis Geoffroy: Histoire abregée des insectes que se trouvent environ de Paris 1. Band. Paris: 1762, s. 125:91.
  9. ↑ Johann Caspar Füßlin: Verzeichnis der ihm bekannten schweitzerischen Inseckten. Nr. 14. Zürich/Winterthur: 1775, s. 2.
  10. ↑ a b c genus Gymnopleurus Illiger, 1803. [w:] BioLib.cz [on-line]. [dostęp 2021-09-15].
  11. ↑ O. Heer. Beiträge zur Insektenfauna Oeningens: Coleoptera. Geodephagen, Hydrocanthariden, Gyriniden, Brachelytren, Clavicornen, Lamellicornen und Buprestiden. „Natuurkundige Verhandelingen van de Hollandsche Maatschappij der Wetenschappen te Haarlem”. 16 (2), s. 1-90, 1862.