HMS Fame (1934)

HMS Fame

HMS „Fame” w 1942 roku jako niszczyciel eskortowy
Klasa	niszczyciel
Typ	F
Historia
Stocznia	Parsons / Vickers-Armstrongs, Tyne
Położenie stępki	5 lipca 1933
Wodowanie	28 czerwca 1934
Royal Navy
Nazwa	Fame
Wejście do służby	26 kwietnia 1935
Wycofanie ze służby	1948
Dominikana
Nazwa	Generalissimo (1949) Sanchez (1962)
Wejście do służby	4 lutego 1949
Wycofanie ze służby	1968
Dane taktyczno-techniczne
Wyporność	standardowa: 1405 ts pełna: 1901 ts
Długość	100,3 m
Szerokość	10,1 m
Zanurzenie	3,8 m
Napęd
3 kotły, 2 turbiny Parsonsa, moc 36 000 shp, 2 śruby,
Prędkość	36 węzłów
Zasięg	6350 Mm przy 15 w.
Uzbrojenie
• początkowe: 4 działa 120 mm (4 x I) 8 wkm plot. 12,7 mm (2 x IV) 8 wt 533 mm (2 x IV) 2 mbg, 20 bg
Załoga	145

HMS Fame, później Generalissimo i Sanchez – brytyjski niszczyciel z okresu II wojny światowej, typu F, służący po wojnie w marynarce Dominikany. W brytyjskiej służbie nosił numer burtowy H78, a później D-102. Wodowany w 1934 roku, wszedł do służby w Royal Navy w 1935 roku. Podczas wojny służył w kampanii norweskiej. W październiku 1940 roku został uszkodzony, powracając do służby we wrześniu 1942 roku. Służył następnie jako niszczyciel eskortowy na Atlantyku do końca wojny, biorąc udział w zatopieniu trzech okrętów podwodnych. W 1949 roku został sprzedany Dominikanie, gdzie służył do 1968 roku pod nazwami „Generalissimo”, następnie „Sanchez” (D-102).

Budowa

HMS „Fame” został zbudowany w ramach programu z 1932 roku jako jeden z niszczycieli typu F (serii F typu E/F), należącego do długiej linii rozwojowej podobnych do siebie brytyjskich niszczycieli z okresu międzywojennego, określanych mianem grupy typów A – I^[1]. Kontrakt na budowę „Fame” i bliźniaczego „Firedrake” podpisano 17 marca 1933 roku z przedsiębiorstwem przemysłu okrętowego Parsons Marine Steam Turbine Co(inne języki), które nie posiadało wprawdzie własnej stoczni, lecz budowę kadłuba podzleciło stoczni Vickers-Armstrongs w Tyne^[2][a].

Stępkę pod budowę obu niszczycieli położono 5 lipca 1933 roku, a wodowano je 28 czerwca 1934 roku^[3]. „Fame” ukończono 26 kwietnia 1935 roku^[3]. Był 13. okrętem Royal Navy noszącym nazwę „Fame”^[4]. Cena kontraktowa niszczyciela bez uzbrojenia i wyposażenia dostarczanego przez marynarkę wyniosła 244 216 funtów, w tym koszt siłowni 131 744 funtów^[5]. Otrzymał numer burtowy (pennant number) H78^[6].

Opis konstrukcji

 Osobny artykuł: Niszczyciele typu E/F.

Skrócony opis ogólny

„Fame” odpowiadał konstrukcją niszczycielom typu E/F. Miał charakterystyczną dla niszczycieli z okresu przed II wojną światową konstrukcję kadłuba, z podniesionym pokładem dziobowym z uskokiem na wysokości masztu przedniego, dwoma kominami i pojedynczymi działami artylerii głównej umieszczonymi w superpozycji na dziobie i rufie^[7].

Wyporność standardowa okrętów typu F wynosiła 1405 ton angielskich (ts), a pełna 1901 ts^[8]. Po modyfikacjach w 1944 roku wyporność pełna „Fame” sięgnęła 2059 ts^[9]. Okręty miały długość całkowitą 100,3 m, szerokość 10,1 m oraz zanurzenie 3,5–3,8 m^[8]. Napęd stanowiły dwie turbiny parowe produkcji Parsonsa z przekładniami o łącznej mocy 36 000 shp, pozwalającej na osiąganie prędkości projektowej 36 węzłów^[10]. Faktycznie prędkość wahała się od 31,5 do 35,5 węzła, w zależności od obciążenia^[8]. Parę do turbin dostarczały trzy trójwalczakowe kotły typu Admiralicji^[10]. Spaliny były odprowadzane przez dwa kominy^[7]. Zasięg wynosił 6350 mil morskich przy prędkości ekonomicznej 15 węzłów, a zapas paliwa wynosił 470 ton^[8].

Etatowa załoga niszczyciela po wejściu do służby wynosiła 145 oficerów i marynarzy^[10].

Uzbrojenie i wyposażenie

Główne uzbrojenie artyleryjskie okrętu stanowiły cztery działa kalibru 120 mm QF 4,7 inch Mk IX* o długości lufy L/45 (45 kalibrów)^[8]. Działa montowane były na pojedynczych podstawach CP XVII, umożliwiających podniesienie w zakresie kątów od -10° do +40°^[11]. Rozmieszczone były po dwa na dziobie i rufie, w superpozycji i wyposażone w maski ochronne^[7]. Strzelały pociskami o masie 22,68 kg na maksymalną odległość 15,5 km^[11].

Do obrony przeciwlotniczej służyły dwa poczwórnie sprzężone wielkokalibrowe karabiny maszynowe Vickers kalibru 12,7 mm na podstawach Mk I^[8]. Uzupełniały je cztery lekkie karabiny maszynowe Lewis kalibru 7,7 mm i jeden Vickers kalibru 7,7 mm^[8].

W zakresie broni podwodnej niszczyciel posiadał dwie poczwórne wyrzutnie torpedowe QR.VI* kalibru 533 mm^[8]. Do zwalczania okrętów podwodnych służyły dwa miotacze i jedna zrzutnia bomb głębinowych na rufie, z zapasem 20 bomb^[8].

Wyposażenie obserwacji technicznej początkowo stanowiła jedynie stacja hydrolokacyjna Asdic^[8]. Do kierowania ogniem służył dalocelownik DCT Mk I i 3-metrowy dalmierz MS.20^[8]. „Fame” był jednym z czterech okrętów typu F wyposażonych w aparaturę do stawiania zasłony dymnej^[8].

Modyfikacje uzbrojenia i wyposażenia

Latem 1940 roku, podobnie jak na innych brytyjskich niszczycielach, zamieniono drugi poczwórny aparat torpedowy na działo przeciwlotnicze kalibru 76 mm, pozostawiając tylko cztery wyrzutnie torped, a także zamontowano radionamiernik MF/DF na nadbudówce dziobowej^[9].

W 1941 roku przebudowano okręt na niszczyciel eskortowy, demontując dwa skrajne działa artylerii głównej (ze stanowisk „A” i „Y”) i montując zamiast działa dziobowego wyrzutnię rakietowych bomb głębinowych Hedgehog Mk I, a na rufie cztery miotacze i dwie zrzutnie z zapasem 50–70 bomb głębinowych^[9]. W zakresie uzbrojenia przeciwlotniczego dodano cztery pojedyncze działka automatyczne 20 mm Oerlikon po bokach platformy reflektora na rufie i na skrzydłach mostka^[9]. Zamontowano też radar dozoru ogólnego typu 286 na maszcie oraz radar dozoru nawodnego typu 271 na nadbudówce dziobowej zamiast dalocelownika i radionamiernik HF/DF na krótkim maszcie na nadbudówce rufowej^[9]. W 1942 roku radar dozoru ogólnego na maszcie zamieniono na typ 291^[9].

W 1943 roku z powrotem zamontowano trzecie działo 120 mm na dziobie (na stanowisku „A”), a wyrzutnię Hedgehog zamieniono na Mk II, z wyrzutniami po bokach działa^[9]. Zdemontowano też wówczas działo przeciwlotnicze 76 mm, a dwa poczwórne wkm-y na śródokręciu wymieniono na pojedyncze działka 20 mm Oerlikon^[9]. Dodano poza tym 20 ton balastu^[9].

Służba

Przed wybuchem II wojny światowej

Po wejściu do służby, „Fame” został wcielony do 6. Flotylli Niszczycieli (6th Destroyer Flotilla) Home Fleet^[6]. 23 sierpnia 1935 roku powrócił na miesiąc do stoczni Marynarki w Devonport w celu modyfikacji wind amunicyjnych^[6]. Okręt został następnie przeniesiony na Morze Śródziemne w związku z wojną włosko-abisyńską, powracając na wody ojczyste w lipcu 1936 roku^[6]. Po remoncie w Devonport, trwającym do 10 listopada 1936 roku, „Fame” został skierowany w celu patrolowania do stycznia 1937 roku wybrzeży ogarniętej wojną domową Hiszpanii, zgodnie z polityką nieinterwencji^[6]. W dniach 12–18 lipca 1937 roku złożył wizytę w Aarhus w Danii^[6]. Ponownie patrolował w Zatoce Biskajskiej między sierpniem a wrześniem 1937 roku, po czym w październiku operował z Gibraltaru i Oranu^[6]. Służył dalej na wodach ojczystych w 6. Flotylli Niszczycieli, przemianowanej na 8. Flotyllę w kwietniu 1939 roku^[6].

Początek II wojny światowej: 1939–1940

W początkowym okresie wojny „Fame” pełnił służbę patrolową i eskortową w składzie 8. Flotylli, bazując w Scapa Flow^[4]. 4 stycznia 1940 roku eskortował z Loch Ewe(inne języki) do Portsmouth pancernik „Nelson”, który został wówczas uszkodzony na minie^[4]. Od marca do 10 kwietnia niszczyciel był remontowany w Grimsby, po czym został wysłany na wody Norwegii^[4]. 13 kwietnia został lekko uszkodzony ogniem baterii lądowych pod Narwikiem, lecz kontynuował tam służbę^[6]. Podczas bitwy o Narwik, 12 maja wspierał lądowanie francuskich żołnierzy pod Bjerkvikiem(inne języki) (wraz z HMS „Havelock”), a 21 maja w Lillebergu koło Narwiku (wraz z HMS „Cairo”(inne języki) i „Milanem”(inne języki))^[4]. 27 maja osłaniał forsowanie Rombaksfjordu(inne języki), a 30 maja wraz z bliźniaczym HMS „Firedrake” ewakuował żołnierzy brytyjskich z Bodø^[4]. Na początku czerwca eskortował konwoje ewakuacyjne z Norwegii^[4].

Podczas poszukiwań zatopionego okrętu podwodnego HMS „Shark”(inne języki) na Morzu Północnym 6 lipca 1940 roku był atakowany przez lotnictwo i uszkodzony odłamkami, po czym trafił do remontu w Leith i Rosyth, ukończonego 11 października^[4]. 16 października „Fame” z pięcioma niszczycielami został wysłany z zadaniem zabezpieczenia przejścia z ujścia Tyne do Rosyth nowo zbudowanego pancernika HMS „King George V”, płynąc z dużą prędkością w celu zdetonowania ewentualnych min magnetycznych^[12]. Podczas tej operacji o 4:59 rano 17 października „Fame” wszedł na mieliznę przy Whitburn koło Sunderlandu, po czym uderzył go od rufy niszczyciel „Ashanti”, który również wszedł na mieliznę po jego lewej burcie^[12][13]. Na „Fame” doszło do pożaru, który udało się ugasić z pomocą straży z brzegu^[13]. W celu zdjęcia z mielizny okręt musiał zostać odciążony, co udało się dopiero 1 grudnia^[6][12][b]. Został on odholowany i prowizorycznie naprawiony w Sunderlandzie, po czym skierowany do remontu w Chatham połączonego z konwersją na niszczyciel eskortowy. Remont ten trwał od lutego 1941 roku aż do września 1942 roku^[14].

Atlantyk 1942–1945 – służba eskortowa

Po remoncie „Fame” został we wrześniu 1942 roku włączony do 6. Brytyjskiej Grupy Eskortowej (B6) Dowództwa Podejść Zachodnich (Western Approaches Command) w celu służby eskortowej na Atlantyku^[14]. 11 października wyszedł w eskorcie konwoju SC-104, atakowanego przez U-Booty grupy Wotan^[4]. 16 października wykrył i zmusił do wynurzenia bombami głębinowymi okręt podwodny U-353, po czym go zatopił, taranując^[4]. Uszkodzenia odniesione przy tym spowodowały jednak konieczność remontu w Rosyth, trwającego do grudnia^[4]. W grudniu eskortował jeszcze konwoje HX-127, ONS-155 i ONS-154(inne języki), walcząc z okrętami podwodnymi^[4].

W styczniu 1943 roku „Fame” eskortował tylko konwój SC-116 od 12 do 27 stycznia^[4]. 17 lutego, będąc w eskorcie konwoju ONS-165, zatopił koło Nowej Fundlandii okręt podwodny U-69 z całą załogą^[14][c]. Do końca roku „Fame” eskortował jeszcze przynajmniej 11 konwojów atlantyckich, a do 21 kwietnia 1944 roku jeszcze sześć^[4]. W kwietniu został przeniesiony do 14. Grupy Eskortowej bazującej w Plymouth^[4]. Od 4 czerwca patrolował na południowo-zachodnich podejściach do kanału La Manche w celu osłony przed okrętami podwodnymi sił lądujących w Normandii^[4]. 18 czerwca brał udział w zatopieniu U-767 kolo Guernsey; był przy tym ostrzelany z brzegu^[4]. Od lipca do końca wojny w Europie kontynuował służbę eskortową u zachodnich wybrzeży Szkocji w składzie 14. Grupy^[4][14].

W toku służby „Fame” uzyskał trzy wyróżnienia bitewne (battle honours): Norwegia 1940, Atlantyk 1942-1944 i Normandia 1944^[4].

Po wojnie

W maju 1945 roku „Fame” został skierowany do remontu w Leith, trwającego do sierpnia, po czym został przydzielony do Sił Eskortowych Rosyth, a w październiku 1945 roku do Flotylli Szkolnej (Training Flotilla) w Londonderry^[14]. Od listopada był okrętem starszego oficera 3. Flotylli w Londonderry, a od października 1946 roku w Portlandzie^[14]. W maju 1947 roku został wycofany do rezerwy w Portsmouth^[14]. 20 stycznia 1948 roku został zaklasyfikowany do kategorii C^[14]. W czerwcu 1948 roku został przywrócony z rezerwy i skierowany do remontu^[14].

Służba w Dominikanie

W 1948 roku okręt został wraz z podobnym HMS „Hotspur” sprzedany Dominikanie i przemianowany na „Generalissimo”^[d]. Cena za oba okręty wynosiła 190 000 funtów plus po 40 000 funtów za każdy za remont, a także 39 000 funtów za zapasy amunicji i 28 000 funtów za inne zapasy^[14]. Otrzymał numer burtowy D-102^[15]. Do transferu „Fame” doszło 4 lutego 1949 roku^[14]. Po wygnaniu prezydenta Héctora Trujillo, w 1962 roku okręt przemianowano na „Sanchez”^[14]. Został wycofany w 1968 roku^[16].

Uzbrojenie w służbie dominikańskiej składało się nadal z trzech dział kalibru 120 mm, sześciu działek 20 mm, czterech wyrzutni torped 533 mm i czterech miotaczy bomb głębinowych^[15].

Uwagi

1. Niektóre publikacje podają stocznię Vickersa w Barrow-in-Furness (Jane’s Fighting Ships 1961-62 ↓, s. 58).
2. Mason 2003 ↓  podaje datę 1 listopada 1940 roku.
3. Mason 2003 ↓  podaje zapewne omyłkowo, że U-69 został zatopiony przez niszczyciel HMS „Viscount”, a „Fame” zatopił U-201(inne języki), odsyłając do Hitler’s U-Boat War Vol. II – lecz według Clay Blair: Hitlera wojna U-Bootów [T. 2], Ścigani 1942-1945. Magnum, 2007, s. 215. ISBN 978-83-89656-28-5., „Fame” zatopił U-69, a „Viscount” U-201.
4. Gardiner, Chumbley (red.) 1995 ↓, s. 82. Niektóre publikacje podają formę nazwy „Generalisimo” (English 1993 ↓, s. 78, Jane’s Fighting Ships 1961-62 ↓, s. 58).

Przypisy

1. Daszjan 1997a ↓, s. 3, 14.
2. English 1993 ↓, s. 75.
3. English 1993 ↓, s. 76.
4. Geoffrey B. Mason: HMS FAME (H 78) - F-class Destroyer. [w:] Service Histories of Royal Navy Warships in World War 2 [on-line]. naval-history.net, 2003. (ang.).
5. English 1993 ↓, s. 102.
6. English 1993 ↓, s. 77.
7. Daszjan 1997a ↓, s. 14 (rysunek)
8. Daszjan 1997a ↓, s. 14
9. Daszjan 1997b ↓, s. 10, 19
10. Gardiner, Chesneau (red.) 1980 ↓, s. 38.
11. Campbell 2002 ↓, s. 48.
12. DonD. Kindell DonD., NAVAL EVENTS, OCTOBER 1940, Part 2 of 2, [w:] British and Other Navies in World War 2 Day-by-Day [online], naval-history.net [dostęp 2023-11-03]  (ang.).
13. Patianin 2012 ↓, s. 78.
14. English 1993 ↓, s. 78.
15. Jane’s Fighting Ships 1961-62 ↓, s. 58.
16. Gardiner, Chumbley (red.) 1995 ↓, s. 82.

Bibliografia

• Aleksandr Daszjan: Britanskije esmincy Wtoroj mirowoj wojny. Czast 2. W: Britanskije esmincy w boju. Czast 2 [Британские эсминцы в бою. Часть 2]. M. Morozow (red.). Moskwa: CzeRo, 1997, seria: Rietrospektiwa wojny na morie. nr 2(13). ISBN 5-88711-052-X. (ros.).
• Aleksandr Daszjan: Britanskije esmincy Wtoroj mirowoj wojny. Czast 3. W: Britanskije esmincy w boju. Czast 3 [Британские эсминцы в бою. Часть 3]. M. Morozow (red.). Moskwa: 1997, seria: Rietrospektiwa wojny na morie. nr 6(17). ISBN 5-88711-054-6. (ros.).
• John Campbell: Naval weapons of World War Two. Annapolis: Naval Institute Press, 2002. ISBN 0-87021-459-4. (ang.).
• Conway’s All the world’s fighting ships 1922–1946. Robert Gardiner, Roger Chesneau (red.). London: Conway Maritime Press, 1980. ISBN 0-85177-146-7. (ang.).
• Conway’s All the world’s fighting ships 1947–1995. Robert Gardiner, Stephen Chumbley (red.). Annapolis: Naval Institute Press, 1995. ISBN 1-55750-132-7. (ang.).
• John English: Amazon to Ivanhoe. British Standard Destroyers of the 1930s. Kendal: World Ship Society, 1993. ISBN 0-905617-64-9.
• Jane’s Fighting Ships 1961-62. Raymond Blackman (red.). Londyn: Sampson Low, Marston & Co. Ltd., 1961. (ang.).
• Geoffrey B. Mason: HMS FAME (H 78) - F-class Destroyer . [w:] Service Histories of Royal Navy Warships in World War 2 [on-line]. naval-history.net, 2003. [dostęp 2023-11-03]. (ang.).
• Siergiej Patianin: Supieresmincy Churchilla. Samyje bojewyje korabli Korolewskogo fłota. Moskwa: Jauza / Eksmo, 2012. ISBN 978-5-699-60471-5. (ros.).