Haemodorum

Haemodorum
Ilustracja
Haemodorum corymbosum
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Klad

rośliny naczyniowe

Klad

Euphyllophyta

Klad

rośliny nasienne

Klasa

okrytonasienne

Klad

jednoliścienne

Rząd

komelinowce

Rodzina

hemodorowate

Rodzaj

Haemodorum

Nazwa systematyczna
Haemodorum J. E. Smith
Trans. Linn. Soc. London 4: 213 (1798)[3]
Typ nomenklatoryczny

Haemodorum corymbosum Vahl[4]

Zasięg
Mapa zasięgu
Zasięg rodzaju w Australii
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Haemodorum coccineum
Haemodorum simplex

Haemodorum Sm. – rodzaj roślin z rodziny hemodorowatych. Obejmuje 27 gatunków występujących w Australii. Zasięg jednego gatunku, H. coccineum, obejmuje Nową Gwineę[3]. Rośliny z tego rodzaju wykorzystywane są jako rośliny ozdobne, spożywcze, lecznicze, barwierskie i włóknodajne.

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]
Pokrój
Wieloletnie rośliny zielne osiągające 2 metry wysokości[5].
Pędy
Podziemna cebula. Wszystkie organy podziemne zabarwione pomarańczowoczerwono[5]. Pędy nadziemne nagie, rozgałęzione lub nierozgałęzione[5].
Liście
Liście odziomkowe oraz łodygowe, u nasady pochwiaste[5], wąsko lancetowate do szpilkowych, nagie[6].
Kwiaty
Kwiaty zebrane w baldachogrono, proste lub rozgałęzione grono lub wiechę[5]. Okwiat promienisty, trwały, czarniawy, pomarańczowy, czerwony, żółty lub zielonkawy[5]. Listki okwiatu wolne[5]. Trzy pręciki osadzone naprzeciwlegle listkom wewnętrznego okółka okwiatu[5]. Główki pręcików obrotne lub ze zbiegającym się łącznikiem i nieobrotne[5]. Zalążnia dolna z wyjątkiem wypukłych wierzchołków komór[5]. W każdej komorze znajdują się dwa zalążki[5]. Szyjka słupka nitkowata, zwieńczona całobrzegim lub drobnoklapowanym znamieniem[5].
Owoce
Trójklapowane torebki[5]. Nasiona dyskowate, z błoniastymi brzegami[5].

Biologia i ekologia

[edytuj | edytuj kod]
Pszczoła z rodzaju Leioproctus na kwiecie Haemodorum sp.
Stanowisko Haemodorum simplex
Rozwój
Geofity, zapylane przez nieopisane gatunki pszczół z rodzaju Leioproctus, wyspecjalizowane w pozyskiwaniu nektaru i pyłku z kwiatów roślin tego rodzaju[7].
Siedlisko
Występuje w lasach eukaliptusowych i banksjowych, w mallee i innych formacjach zaroślowych, w tym melaleukowych, na sawannie i w formacjach trawiastych, turzycowych, na łąkach tussock, a także na wrzosowiskach. Rośnie na glebach piaszczystych, żwirowych, laterytowych z płytką powierzchniową warstwą szarego piasku, gliniastych i granitowych, zwykle na stanowiskach suchych, ale czasami na nisko położonych terenach sezonowo wilgotnych, a niektóre gatunki także w pobliżu potoków lub na sezonowo zalewanych terenach w pobliżu cieków wodnych[5].
Cechy fitochemiczne
W roślinach z tego rodzaju obecne są fenylofenalenony (pigmenty roślinne będące policyklicznymi diaryloheptanoidami aromatycznymi): hemokoryna[8][9], hemodoron, hemodorol, hemodoroza[10], hemoksyfidon i hemodordioksolan[11].
Ekstrakty z roślin Haemodorum simplex wykazywały różny stopień działania przeciwbakteryjnego, przeciwgrzybiczego i przeciwwirusowego, a cebule silną aktywność cytotoksyczną[10].
Genetyka
Podstawowa liczba chromosomów x wynosi 12[6].

Systematyka

[edytuj | edytuj kod]
Pozycja systematyczna
Rodzaj z podrodziny Haemodoroideae w rodzinie hemodorowatych (Haemodoraceae) w rzędzie komelinowców (Commelinales)[12].
Wykaz gatunków[3]

Nazewnictwo

[edytuj | edytuj kod]
Etymologia nazwy naukowej
Nazwa naukowa rodzaju pochodzi od greckich słów αίμα (haima – krew) i δῶρον (doron – dar, podarunek) w odniesieniu do czerwonej barwy całych roślin niektórych gatunków[5].
Nazwy zwyczajowe w języku polskim
W wydanym w 1848 roku „Ukazicielu polskich nazwisk na rodzaje królestwa roślinnego” autorstwa Antoniego Wagi ujęta jest, za Tytusem Chałubińskim, polska nazwa rodzaju Haemodorum: zakrwawka[13]. Taką samą nazwę podał Erazm Majewski w wydanym w 1894 roku „Słowniku nazwisk zoologicznych i botanicznych polskich”[14] oraz Józef Rostafiński w wydanym w 1900 roku „Słowniku polskich imion rodzajów oraz wyższych skupień roślin”[15]. W pracach bardziej współczesnych, takich jak „Słownik nazw roślin obcego pochodzenia” pod redakcją Ludmiły Karpowiczowej z 1973 roku[16], „Słownik polsko-łacińsko-francuski roślin i zwierząt” pod redakcją Rajmunda Leperta i Ewy Turyn z 2005 roku[17] oraz „Słownik roślin zielnych łacińsko-polski” Wiesława Gawrysia z 2008 roku[18], rodzaj nie został ujęty.
Nazwy zwyczajowe w innych językach
W języku angielskim rośliny te noszą nazwy bloodroot, co można tłumaczyć jako krwawy korzeń[5].

Zastosowanie użytkowe

[edytuj | edytuj kod]
Rośliny ozdobne
Haemodorum coccineum mogą być uprawiane na kwiat cięty[19].
Rośliny spożywcze
Cebule wielu gatunków Haemodorum są jadalne na surowo lub po upieczeniu[20].
Rośliny lecznicze
Korzenie Haemodorum corymbosum stosowane były przez aborygenów na zaparcia[21].
Rośliny barwierskie
Z wywaru wodnego z podziemnych pędów Haemodorum coccineum uzyskuje się mocny, czerwonobrązowy barwnik, używany do barwienia naturalnych włókien roślinnych. Fioletowe barwniki powstają z owoców roślin tego gatunku[22]. Jako źródło barwnika wykorzystywane były także rośliny z gatunku H. brevicaule[5].
Rośliny włókniste
Liście Haemodorum coccineum wykorzystywane były w tkactwie[22].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2023-03-19] (ang.).
  2. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  3. ↑ a b c Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2023-03-19]. (ang.).
  4. ↑ Farr E. R., Zijlstra G. (ed.): Index Nominum Genericorum (Plantarum). Smithsonian Institution, 1996–. [dostęp 2023-03-19]. (ang.).
  5. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r Haemodorum Labill.. Flora of Australia. [dostęp 2023-03-19].
  6. ↑ a b Michael G. Simpson: Haemodoraceae. W: Klaus Kubitzki: The Families and Genera of Vascular Plants. T. 4: Flowering Plants. Monocotyledons: Alismatanae and Commelinanae (except Gramineae). Berlin Heidelberg: Springer-Verlag, 1998, s. 212-222. DOI: 10.1007/978-3-662-03531-3. ISBN 978-3-662-03531-3. (ang.).
  7. ↑ Terry Houston: A Guide to Native Bees of Australia. CSIRO Pub., 2018, s. 68. ISBN 978-1-4863-0408-0.
  8. ↑ Basant Puri, Anne Hall: Phytochemical Dictionary. CRC Press, 1998, s. 596. ISBN 978-0-203-48375-6.
  9. ↑ Heidi Halbwirth, Karl Stich, Stéphane Quideau, Véronique Cheynier (red.): Recent Advances in Polyphenol Research. T. 6. Wiley, 2019, s. 151-152.
  10. ↑ a b Daniel Anthony Dias, David James Goble, Claudio Andres Silva, Sylvia Urban. Phenylphenalenones from the Australian Plant Haemodorum simplex. „Journal of Natural Products”. 72 (6), s. 1075–1080, 2009-06-26. DOI: 10.1021/np900016h. 
  11. ↑ Sylvia Urban, Michael A. Timmers, Robert Brkljača, Jonathan M. White. Phenylphenalenones and oxabenzochrysenones from the Australian plant Haemodorum simulans. „Phytochemistry”. 95, s. 351–359, 2013-11. DOI: 10.1016/j.phytochem.2013.07.019. 
  12. ↑ USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. 2020. Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy). National Germplasm Resources Laboratory, Beltsville, Maryland. [dostęp 2023-03-27]. (ang.).
  13. ↑ Antoni Waga: Ukaziciel polskich nazw na rodzaje królestwa roślinnego. W: Jakub Waga: Flora polonica. 1848, s. 314.
  14. ↑ Erazm Majewski: Słownik nazwisk zoologicznych i botanicznych polskich: Słownik łacińsko-polski. 1894, s. 375.
  15. ↑ Józef Rostafiński: Słownik polskich imion rodzajów oraz wyższych skupień roślin, poprzedzony historyczną rozprawą o źródłach. Kraków: Akademia Umiejętności, 1900, s. 296. (pol.).
  16. ↑ Ludmiła Karpowiczowa (red.): Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973.
  17. ↑ Rajmund Lepert, Ewa Turyn: Słownik polsko-łacińsko-francuski: rośliny i zwierzęta. Wyd. 1. Warszawa: Wiedza Powszechna. ISBN 83-214-1271-8.
  18. ↑ Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych: łacińsko-polski. Kraków: Officina Botanica, 2008. ISBN 978-83-925110-5-2.
  19. ↑ Iain Dawson. Scarlet Bloodroot (Haemodorum coccineum) - a new Australian cutflower crop. „Acta Horticulturae”, s. 91–97, 2000. DOI: 10.17660/actahortic.2000.541.13. 
  20. ↑ Alison Lullfitz, Lynette Knapp, Shandell Cummings, Stephen D. Hopper. First Nations’ interactions with underground storage organs in southwestern Australia, a Mediterranean climate Global Biodiversity Hotspot. „Plant and Soil”. 476 (1-2), s. 589–625, 2022-07. DOI: 10.1007/s11104-022-05524-z. 
  21. ↑ Gerry Turpin, Edita Ritmejerytė, Joanne Jamie, Darren Crayn i inni. Aboriginal medicinal plants of Queensland: ethnopharmacological uses, species diversity, and biodiscovery pathways. „Journal of Ethnobiology and Ethnomedicine”. 18 (1), 2022-08-10. DOI: 10.1186/s13002-022-00552-6. 
  22. ↑ a b Price Steven, Practical Plants, Xlibris, 2023, ISBN 978-1-66988-949-6.