Hans Marchwitza

Hans Marchwitza
Ilustracja
Hans Marchwitza (1955)
Data i miejsce urodzenia

1890
Szarlej, Cesarstwo Niemieckie

Data i miejsce śmierci

17 stycznia 1965
Poczdam, Niemcy Wschodnie

Narodowość

niemiecka

Język

niemiecki

Dziedzina sztuki

literatura piękna

Ważne dzieła
  • trylogia Kumiacy[1]
Odznaczenia
Nagroda Państwowa NRD
Nagrody
Multimedia w Wikimedia Commons

Hans Marchwitza (ur. 25 czerwca 1890 w Szarleju, zm. 17 stycznia 1965 w Poczdamie[2]) – niemiecki pisarz[3] polskiego pochodzenia[4], w swoich powieściach zajmował się tematyką robotniczą.

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Urodził się 25 czerwca 1890 roku[5] w Szarleju[6][7] w polskiej[6] rodzinie górniczej[8]. Ojciec Thomas pochodził chłopskiej rodziny z Żyglina, był górnikiem – wybrał pracę w kopalni ze względów ekonomicznych[9], zmarł w 1910 roku[10]. Matka Thekla Maxisch pochodziła z rodziny z tradycjami górniczymi[10][9], sama również była robotnicą górniczą, zmarła w 1902 roku[10]. Rodzice chodzili do polskiej szkoły, a w domu mówiono po śląsku[8], a sam Hans język niemiecki poznał dopiero w szkole[9]. Od 14 roku życia pracował w swoich rodzinnych stronach w kopalni[8] pod ziemią[10] jako ładowacz[11] oraz był zatrudniony na płuczce kopalni Nowa Helena[12] (zob. Zakłady Górniczo-Hutnicze im. Ludwika Waryńskiego) w Szarleju, w 1910 roku wyjechał w poszukiwaniu lepszej pracy do Niemiec[13], gdzie również pracował jako górnik w Zagłębiu Ruhry[8][10][14]. Za udział w strajku został zwolniony z pracy[14]. W 1915 roku poślubił Bertę Ditschkowsky (ur. 1875), z którą miał córkę[10]; w latach 1915–1918 brał udział w I wojnie światowej jako ochotnik[10], służył na froncie zachodnim[14]. Po wojnie został członkiem rady żołnierskiej[14]. W 1920 roku walczył w Armii Czerwonej Zagłębia Ruhry(inne języki) przeciwko puczystom Kappa-Lüttwitza[10].

Ze względów politycznych, po dojściu nazistów do władzy[14] (hitlerowski antykomunizm) emigrował do Szwajcarii w 1933 roku[15], skąd został wydalony w 1934 roku[14] po publikacji powieści Kumiacy[15]. Następnie udał się do Francji, stamtąd do Hiszpanii, gdzie jako oficer Brygady Międzynarodowej wziął udział w wojnie domowej[14][15] w XIII Brygadzie im. Jarosława Dąbrowskiego, w 9. batalionie Czapajewa[10][16]. Po odniesionej przegranej powrócił do Francji[15], gdzie został aresztowany jako niemiecki uchodźca polityczny[17] i skierowano go do obozu dla internowanych[15][14]; w 1941 roku uciekł z obozu w Pirenejach[17] we Francji do USA[14], gdzie m.in. pracował fizycznie[15] jako robotnik drogowy i budowlany[10]. W Nowym Jorku również został internowany[14]. W 1945 roku poślubił Hildę Schottlaender(inne języki) (1900–1961), córkę psychologa Williama Sterna[10].

Hans Marchwitza podczas spotkania z młodzieżą (1959)
Otto Nagel, Ludwig Renn, Arnold Zweig, Hans Marchwitza i Willi Bredel w Berlinie (1960)
Dom w Poczdamie, w którym mieszkał Hans Marchwitza (2013)
Tablica pamiątkowa na domu w Poczdamie, w którym mieszkał i pracował Hans Marchwitza

W 1946 roku wrócił z USA do Niemieckiej Republiki Demokratycznej[15], początkowo do Stuttgartu[14]; w tymże roku wybrano go na drugiego wiceprezesa Niemieckiego Związku Literatów(inne języki)[17]. W 1947 roku przeniósł się do Babelsbergu, położonego w radzieckiej strefie okupacyjnej[14]. W 1950 roku został członkiem założycielem Akademii Sztuk NRD, za co otrzymał w tymże roku Nagrodę Państwową[14]. Mianowano go attaché kulturalnym w Pradze, funkcję tę sprawował w latach 1950–1951[10][14].

Po II wojnie światowej pisarz czterokrotnie przyjechał do Polski: w 1948 roku na Światowy Kongres Intelektualistów w Obronie Pokoju we Wrocławiu, w 1952 roku na zaproszenie Komitetu Współpracy Kulturalnej z Zagranicą, w 1953 roku oraz w 1955 roku na Tydzień Przyjaźni Polsko-Niemieckiej[17].

W 1962 roku ożenił się po raz trzeci – poślubił Hildę Gottwick[10]. Zmarł 17 stycznia 1965 roku w Poczdamie-Babelsbergu(inne języki)[10], został pochowany na cmentarzu centralnym Friedrichsfelde w Berlinie[18].

Poglądy

[edytuj | edytuj kod]

Działał w niemieckim ruchu robotniczym[8], w 1919 roku wstąpił do Niezależnej Socjaldemokratycznej Partii Niemiec[14], wstąpił również do Komunistycznej Partii Niemiec[10] w 1920 roku[14].

Nagrody

[edytuj | edytuj kod]

W 1960 roku przyznano mu doktorat honoris causa[10] Uniwersytetu Humboldtów w Berlinie[14].

Twórczość

[edytuj | edytuj kod]

Zaczął pisać w 1924 roku[15], rozpoczął od tekstów korespondencyjnych w prasie robotniczej oraz obrazków i szkiców nowelistycznych[15]; debiutował literacko w 1930 roku[8] powieścią Szturm na Essen, w której zajął się tematyką niemieckich walk robotniczych w Zagłębiu Ruhry[14] w latach 1920–1924[15]. W kolejnej powieści Schlacht vor Kohle również podjął tematykę walk robotników w dwudziestoleciu międzywojennym[15]. W Szwajcarii wydał powieść Kumiacy o emigrantach z etnicznie polskich terenów[15]. Pracę nad kontynuacją Kumiaków podjął we Francji[15]. Podczas II wojny światowej w Ameryce napisał zbeletryzowaną autobiografię Moja młodość[15], która w opinii Zdzisława Hierowskiego przewyższa swoimi walorami literackimi prozę Gustawa Morcinka[8]. W Ameryce powstało jeszcze jedno autobiograficzne dzieło pt. In Frankreich (pol. We Francji)[15]. Tematyka jego dzieł i światopogląd autora odwołujący się do marksizmu[17] sprawiły, że nazywano go pisarzem socjalistycznym bądź proletariackim[15].

Poza powieściami i opowiadaniami napisał m.in. tekst do kantaty Ottmara Gerstera pt. Eisenkombinat Ost, której prapremiera odbyła się w 1951 roku w Berlinie[17].

Wybrane publikacje książkowe

[edytuj | edytuj kod]
  • Sturm auf Essen (pol. Sturm na Essen), debiutancka powieść[15], 1930[15][14]
  • Schlacht vor Kohle (pol. Walka ważniejsza niż węgiel), powieść[15]
  • Walzwerk (pol. Walcownia), powieść[15], 1932[14]
  • Kumiacy (niem. Die Kumiaks), powieść[15], 1934[14]
  • Untergrund, wiersze, 1942[10]
  • Moja młodość[19] (niem. Meine Jugend – Aus dem Leben eines deutschen Arbeiters), beletryzowana autobiografia[8], 1947[14]
  • We Francji[17] (niem. In Frankreich), dzieło autobiograficzne, 1949[10]
  • Unter uns (częściowy przekład polski ukazał się pt. Pierwsze kroki i inne opowiadania[17]), opowiadania, 1950[14]
  • Powrót Kumiaków[17] (niem. Die Heimkehr der Kumiaks), powieść 1952[14]
  • Roheisen, powieść socrealistyczna[20] o budowie huty stali w NRD, 1955[21]
  • Die Kumiaks und ihre Kinder, powieść, 1959[14]
  • In Amerika, 1961[10]
  • Gedichte, 1965[14]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Marchwitza Hans, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2019-02-17].
  2. ↑ „Trybuna Robotnicza”. Nr 14 (6523), s. 2, 18.01.1965. Katowice: RSW "Prasa". 
  3. ↑ Hierowski 1961 ↓, s. 39.
  4. ↑ Hierowski 1961 ↓, s. 49.
  5. ↑ Marchwitza, Hans (1890-1965). Agence bibliographique de l’enseignement supérieur. [dostęp 2019-02-17]. (fr.).
  6. ↑ a b Wrzeciono 1959 ↓, s. 67.
  7. ↑ Krystian Węgrzynek. Maszyna do życia? Ślązak w dialektyce pana i niewolnika. „Biblioteka Postscriptum Polonistycznego”. 7, s. 177, 2018. ISSN 1898-1593. 
  8. ↑ a b c d e f g h Hierowski 1961 ↓, s. 40.
  9. ↑ a b c Hierowski 1961 ↓, s. 41.
  10. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v Walter Fähnders: Marchwitza, Hans. [w:] Deutsche Biographie [on-line]. [dostęp 2018-11-24]. (niem.).
  11. ↑ Wrzeciono 1959 ↓, s. 69.
  12. ↑ Hierowski 1961 ↓, s. 44.
  13. ↑ Hierowski 1961 ↓, s. 40, 46.
  14. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z Biographie Hans Marchwitza. Grundschule Hans Marchwitza. Schneeberg. [dostęp 2019-02-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-02-18)].
  15. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u Hierowski 1961 ↓, s. 48.
  16. ↑ Przemysław Mrówka: Towarzysz Czapajew – największy bohater Związku Radzieckiego. [w:] Menway [on-line]. 2016-04-26. [dostęp 2019-02-17].
  17. ↑ a b c d e f g h i Wrzeciono 1959 ↓, s. 68.
  18. ↑ Hans Marchwitza. [w:] Find A Grave [on-line]. [dostęp 2019-02-17]. (ang.).
  19. ↑ Wrzeciono 1959 ↓, s. 83.
  20. ↑ Bill Niven: Representations of Flight and Expulsion in East German Prose Works. Rochester, New York: Camden House, cop. 2014, s. 55. ISBN 978-1-57113-535-3.
  21. ↑ Die Legende vom Dichter Marchwitza. [w:] Zeit Online [on-line]. 1964-10-30. [dostęp 2019-02-17]. (niem.).

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]