Helgoland (1878)

Helgoland

Klasa	pancernik obrony wybrzeża
Typ	pojedynczy okręt
Historia
Stocznia	Orlogsværftet, Kopenhaga
Położenie stępki	20 maja 1876
Wodowanie	9 maja 1878
Kongelige Danske Marine
Nazwa	Helgoland
Wejście do służby	20 sierpnia 1879
Wycofanie ze służby	29 czerwca 1907
Los okrętu	złomowany
Dane taktyczno-techniczne
Wyporność	5480 t normalna
Długość	79,12 m
Szerokość	18,03 m
Zanurzenie	5,89 m
Napęd
2 maszyny parowe o łącznej mocy 4000 KM, 8 kotłów, 2 śruby
Prędkość	13,75 węzła
Uzbrojenie
1 działo 305 mm 4 działa 260 mm (4×I) 5 dział 120 mm 10 działek 37 mm 2 wt 381 mm 3 wt 356 mm
Załoga	331
Multimedia w Wikimedia Commons

Helgoland – duński pancernik obrony wybrzeża z końca XIX wieku, zbudowany w Danii jako jedyny okręt swojego typu.

Projekt i budowa

Od końca lat 60. XIX wieku Królewska Duńska Marynarka Wojenna, której zadania skupiały się już wówczas na obronie wybrzeża, budowała okręty pancerne obrony wybrzeża. Powstały w ten sposób na przełomie lat 60/70 trzy okręty o wyporności 2-3 tysięcy ton, których wspólną cechą były niskie opancerzone burty, jak w monitorach, a uzbrojenie przenosiły albo w pojedynczej wieży („Lindormen” i „Gorm”), albo w centralnej kazamacie („Odin”)^[1]. Dopiero po kilku latach rząd duński zdecydował się zbudować kolejny okręt pancerny, całkowicie odmienny i znacznie większy od poprzednich, głównie z uwagi na zagrożenie ze strony Niemiec^[2]. Z wypornością ponad 5000 ton mógł być on uważany na świecie za „pełnowymiarowy” pancernik (nie tylko pancernik obrony wybrzeża), a przy tym pozostał do końca służby największym pancernikiem krajów skandynawskich^[3].

Okręt zbudowano w królewskiej stoczni marynarki Orlogsværftet w Kopenhadze. Stępkę pod budowę położono 20 maja 1876 roku^[4]. Wodowano go 9 maja 1878 roku, w rocznicę bitwy pod Helgolandem w 1864 roku z eskadrą austriacko-pruską, i dla jej upamiętnienia nazwano „Helgoland”^[3][2].

Opis

Przekrój i plan pancernika

Kadłub był nitowany, wykonany z żelaza, z podwójnym dnem i grodziami wodoszczelnymi^[2]. Dziób tworzył taran, wystający na 2,3 m od pionu dziobowego^[2]. Okręt miał gładki pokład i pojedynczy komin na śródokręciu, poprzedzony mostkiem z masztem dziobowym^[5]. Dalej na pokładzie były składowane łodzie, na wysokim stelażu, i znajdował się tam drugi maszt^[5]. Załoga obejmowała 331 osób^[1]. Wyporność wynosiła 5332 ton angielskich^[1] lub według innych źródeł 5480 ton metrycznych^[3]. Długość całkowita wynosiła 79,12 m, szerokość 18,03 m, a zanurzenie 5,89 m^[1].

Uzbrojenie

Uzbrojenie główne składało się z jednej armaty kalibru 305 mm umieszczonej w dziobowej barbecie nakrytej lekką wieżą oraz czterech dział kalibru 260 mm umieszczonych w rogach centralnej baterii, poniżej pokładu górnego^[2][1]. Działo kalibru 305 mm miało długość L/22 (22 kalibry)^[1]. Wyprodukowane było przez niemieckie zakłady Kruppa i ważyło 35 ton^[2]. Szybkostrzelność wynosiła jeden strzał na 5 minut^[2]. Działo miało pole ostrzału w sektorze dziobowym 240°, przy czym czas przejścia między skrajnymi położeniami, siłami mięśni załogi, wynosił 6 minut 40 sekund^[2]. Drugi kaliber artylerii głównej tworzyły cztery działa kalibru 260 mm, również Kruppa, o masie 22 ton^[2]. Miały one długość również L/22^[1]. Ich szybkostrzelność wynosiła jeden strzał na 4 minuty^[2]. Działa te znajdowały się na wysokości 2,6 m nad linią wodną^[2]. Dzięki umieszczeniu w kazamatach w ściętych rogach centralnej baterii, mogły teoretycznie prowadzić ogień na wprost wzdłuż kadłuba oraz w bok – z planu (obok) wynika, że dysponowały kątem ostrzału 105° od osi kadłuba^[5]. Teoretyczna donośność działa 305 mm wynosiła 6,4 km, a dział 260 mm 5,5 km^[2].

Artylerię średnią stanowiło pięć dział kalibru 120 mm umieszczonych na odkrytych stanowiskach na pokładzie górnym, z tego trzy na rufie a dwa na burtach nad rufowymi kazamatami dział^[6]. Uzupełniało je 10 wielolufowych działek 1-funtowych (37 mm)^[1]. Później lekkie uzbrojenie tworzyły dwa działa 6-funtowe (57 mm), cztery wielolufowe 1-funtowe i trzy 1-funtowe szybkostrzelne^[1]. Okręt miał pięć wyrzutni torped dwóch kalibrów: dwie kalibru 15 cali (ok. 381 mm) i trzy kalibru 14 cali (ok. 356 mm)^[1].

Opancerzenie

Schemat opancerzenia

Opancerzenie burt stanowił żelazny pas pancerny w rejonie linii wodnej grubości w górnej części 305 mm (12 cali), a w dolnej 203 mm (8 cali)^[2]. Górny pas miał wysokość 1,3 m, a dolny 0,7 m, przy tym przy wyporności normalnej nad wodę wystawało 0,7 m górnego pasa^[2]. Pancerz zamocowany był na podkładzie drewna tekowego grubości 305-406 mm (12-16 cali)^[2].

Centralna bateria przechodząca w dziobową barbetę była chroniona pancerzem grubości 254 mm (10 cali)^[1] (według innych źródeł, 229 mm (9 cali) na podkładzie 203 mm drewna)^[2]. Pancerny pokład mieszkalny miał grubość 40 mm^[2]. Stanowisko dowodzenia nie było chronione^[2].

Napęd

Napęd stanowiły dwie poziome dwucylindrowe sprzężone maszyny parowe^[2]. Maszyny wyprodukowała duńska firma Burmeister & Wain^[4]. Rozwijały one moc indykowaną 4000 KM, zapewniając osiąganie prędkości maksymalnej 13,75 węzła^[1]. Napędzały dwie śruby o średnicy 440 cm^[2]. Były zasilane w parę przez osiem kotłów cylindrycznych z trzema paleniskami^[2]. Kotły umieszczone były w dwóch przedziałach wodoszczelnych, a za kotłowniami były dwie maszynownie przedzielone grodzią wzdłużną^[2]. Zapas paliwa wynosił 224 tony węgla^[1]. Zasięg wynosił 1400 mil morskich przy prędkości 9 w^[4].

Służba

„Helgoland” wszedł do służby 20 sierpnia 1879 roku^[4]. Po wejściu do służby, oprócz uczestnictwa w manewrach floty, służył z uwago na swoją wielkość jako jednostka reprezentacyjna w rejsach zagranicznych^[2].

Ostatni rej odbył w 1904 roku^[2]. Został wycofany 29 czerwca 1907 roku^[3]. Został następnie w tym roku sprzedany na złom do Holandii^[2].

Przypisy

1. Conway’s All the world’s fighting ships 1860–1905 ↓, s. 365
2. Mitiuckow 2014 ↓, s. 11.
3. Conway’s All the world’s fighting ships 1906–1921 ↓, s. 351.
4. Johnny E.J.E. Balsved Johnny E.J.E., HELGOLAND (1879-1907) [online], Danish Naval History  (ang.).
5. Mitiuckow 2014 ↓, s. 12 (rysunek).
6. Mitiuckow 2014 ↓, s. 11-12.

Bibliografia

• Nikołaj Mitiuckow. Duńskie pancerniki. Część I. „Okręty Wojenne”. Nr 5/2014. XXI (127), wrzesień – październik 2014. Tarnowskie Góry. ISSN 1231-014X. 
• Conway’s All the world’s fighting ships 1860–1905. Robert Gardiner, Roger Chesneau, Eugene Kolesnik (red.). Londyn: Conway Maritime Press, 1979. ISBN 0-85177-133-5. (ang.).
• Conway’s All the world’s fighting ships 1906–1921. Robert Gardiner, Randal Gray (red.). Londyn: Conway Maritime Press, 1985. ISBN 0-85177-245-5. (ang.).