| Data urodzenia |
24 lipca 1950 |
|---|---|
| Data śmierci |
28 stycznia 2014 |
| Deputowany do Rady Najwyższej Białoruskiej SRR/Rady Najwyższej Republiki Białorusi XII kadencji | |
| Okres |
od marca 1990 |
| Przynależność polityczna |
Opozycja BNF |
| Przewodniczący Białoruskiej Partii Chrześcijańsko-Demokratycznej | |
| Okres |
od 1990 lub 1996 |
| Przynależność polityczna | |
| Przewodniczący Komitetu BFL „Dzieci Czarnobyla” / Prezes zarządu Białoruskiej Fundacji Charytatywnej „Dzieciom Czarnobyla” | |
| Okres |
od maja 1989 |
| Poprzednik |
stanowisko utworzone |
Hienadź Uładzimirawicz Hruszawy (biał. Генадзь Уладзіміравіч Грушавы[a], ros. Геннадий Владимирович Грушевой, Giennadij Władimirowicz Gruszewoj; ur. 24 lipca 1950 w Mińsku, zm. 28 stycznia 2014) – białoruski filozof, działacz społeczny i polityk, w latach 1990–1996 deputowany do Rady Najwyższej Białoruskiej SRR/Rady Najwyższej Republiki Białorusi XII kadencji; członek Opozycji BNF – frakcji parlamentarnej partii Białoruski Front Ludowy (Biełaruski Narodny Front), o charakterze antykomunistycznym i niepodległościowym; od 1989 roku przewodniczący Komitetu BFL „Dzieci Czarnobyla”, a następnie prezes zarządu Białoruskiej Fundacji Charytatywnej „Dzieciom Czarnobyla”; doktor nauk filozoficznych (odpowiednik polskiego stopnia doktora habilitowanego), profesor.
Ojciec Hienadzia Hruszawego przed II wojną światową ukończył studia fizyczno-matematyczne we Frunze w Kirgiskiej SRR. W czasie wojny walczył na froncie w szeregach Armii Czerwonej, awansując od stopnia szeregowego do majora. Był dowódcą pułku, z którym szturmował Królewiec. Następnie służył jako komendant jednego z miast w Prusach Wschodnich. Tam poznał swoją przyszłą żonę i matkę Hienadzia. Pochodziła ona z Nowogrodu Wielkiego i została wywieziona w czasie niemieckiej okupacji do III Rzeszy. Po pewnym czasie major Hruszawy został przekierowany do Mińska w Białoruskiej SRR[1], gdzie 24 lipca 1950 roku na świat przyszedł jego syn, Hienadź[1][2].
Hienadź Hruszawy skończył Szkołę Nr 50 o profilu fizyczno-matematycznym. Studiował na Wydziale Filozofii Białoruskiego Uniwersytetu Państwowego (BUP). W trakcie studiów aktywnie zajmował się sportem – koszykówką, sztukami walki, lekkoatletyką. Od drugiego do piątego roku studiów pisał swoją pierwszą pracę naukową na temat Nicolasa Malebranche’a, na potrzeby której nauczył się języka francuskiego i szukał książek sprzed rewolucji październikowej. W 1972 roku rozpoczął aspiranturę[1]. W 1976 roku[2] (według innego źródła w 1975[1]) uzyskał stopień kandydata nauk filozoficznych (odpowiednik polskiego stopnia doktora; temat rozprawy: Okazjonalizm N. Malebranche’a)[2]. Następnie został docentem Katedry Historii Filozofii i Logiki BUP[3], doktorem nauk filozoficznych (odpowiednikiem polskiego stopnia doktora habilitowanego) i profesorem Instytutu Wiedzy Współczesnej w Mińsku[2].
Hienadź Hruszawy jest autorem ponad 200 prac naukowych z zakresu filozofii i politologii[2].
Pod koniec lat 80. XX wieku Hienadź Hruszawy związał się ze środowiskiem prodemokratycznym i niepodległościowym. Uczestniczył w działalności ruchu „Za Demokratyczne Zmiany”. W 1988 roku wziął udział w posiedzeniu Komitetu Organizacyjnego Białoruskiego Frontu Ludowego „Odrodzenie” (BFL) – pierwszej antykomunistycznej i niepodległościowej organizacji na Białorusi tego okresu[1]. Był pomysłodawcą i jednym z organizatorów pierwszego marszu „Czarnobylska Droga”; inspirację i wzór stanowiła dla niego praska wiosna 1969 roku. Marsz odbył się 30 września 1989 roku w Mińsku i uczestniczyło w nim ok. 40 tysięcy ludzi[4]. Wkrótce potem Hienadź Hruszawy jako jeden z jego organizatorów trafił przed sąd. 25–26 listopada 1989 roku koordynował prace pierwszego Zgromadzenia Narodów Czarnobylskich[2].
W marcu 1990 roku został wybrany na deputowanego ludowego do Rady Najwyższej Białoruskiej SRR XII kadencji[4] z Matusewickiego Okręgu Wyborczego Nr 41 w mieście Mińsku[5]. W maju 1990 roku był pomysłodawcą utworzenia w parlamencie Klubu Demokratycznego, który jednoczyłby deputowanych niezgodnych z komunistyczną nomenklaturą, i wejścia frakcji BFL w jego skład[6]. Wchodził w skład Komisji Rady Najwyższej ds. Katastrofy Czarnobylskiej[5] i od 20 lipca 1990 roku[3] w skład Komisji Konstytucyjnej. Brał udział w opracowaniu i przyjęciu Deklaracji o Państwowej Suwerenności Białorusi, przygotowaniu projektów ustaw na nadzwyczajnej sesji Rady Najwyższej 24–25 sierpnia 1991 roku, w czasie której ogłoszono niepodległość Białorusi[5]. Był członkiem frakcji BFL[2].
Pod koniec 1995 roku kandydował w wyborach do Rady Najwyższej XIII kadencji. Został wybrany, jednak Centralna Komisja ds. Wyborów i Referendów odmówiła jego rejestracji jako deputowanego. Hruszawy zorganizował wówczas zbiórkę podpisów przeciwko tej decyzji[7], w ciągu kilku tygodni[8] gromadząc ich ok. 118 tysięcy, głównie w strefach dotkniętych katastrofą czarnobylską[7] (według innego źródła zebrano ich ok. 116 tysięcy[8]). Decyzja nie została jednak zmieniona i Hruszawy nie wszedł do Rady Najwyższej[b].
Od 1996 roku Hienadź Hruszawy pełnił funkcję przewodniczącego Białoruskiej Partii Chrześcijańsko-Demokratycznej[2] (według innego źródła pełnił tę funkcję od 1990 roku, jednak partia istniała jedynie krótki czas[4]). Od 1997 roku był koordynatorem Zgromadzenia Demokratycznych Pozarządowych Organizacji Białorusi[2]. Od 1997 roku zorganizował Młodzieżowy Związek Chrześcijańsko-Społeczny, 71 grup samopomocy i sieć centrów społecznych „Pracownia Przyszłości” w różnych regionach Białorusi[9]. Z powodu prześladowań ze strony Rady Bezpieczeństwa Białorusi i z obawy przed aresztowaniem, w okresie od kwietnia[2] (według innego źródła od marca[10]) 1997 do marca 1998 roku przebywał na emigracji w Niemczech[2]. Od 2000 roku był współprzewodniczącym komitetu obywatelskiego „Wybór-2001”. Wchodził w skład rady koordynacyjnej Międzynarodowego Biura Pokoju w Genewie[9].
W 1999 roku za pracę na rzecz obrony praw człowieka otrzymał nagrodę Norweskiej Fundacji Rafto[9].
Na początku wiosny 1989 roku Hienadź Hruszawy poznał okoliczności katastrofy elektrowni jądrowej w Czarnobylu i wkrótce podjął się działalności na rzecz pomocy jej ofiarom. W maju tego samego roku oficjalnie został przewodniczącym Komitetu BFL „Dzieci Czarnobyla”. Komitet później przekształcił się w Białoruską Fundację Charytatywną „Dzieciom Czarnobyla”[c][1], a Hienadź Hruszawy został jego prezesem zarządu. Kierowana przez niego fundacja w czasie swojego istnienia okazała pomoc ponad 2 milionom mieszkańców Białorusi[2]. Od 1989 do 1996 roku, kiedy zostało to zabronione, dzięki fundacji na leczenie za granicą było skierowanych ponad 900 dzieci z ciężkimi chorobami onkologicznymi. Ponad 200 pracowników medycznych – od dyrektorów szpitali do pielęgniarek – było wysłanych do Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii, Kanady, Japonii, Belgii i Niemiec. Do 2000 roku, kiedy Departament ds. Pomocy Humanitarnej wprowadził licencjonowanie, poprzez fundację na Białoruś trafiła pomoc o wartości ok. 500 milionów dolarów, głównie w formie leków[11].
Hienadź Hruszawy zmarł 28 stycznia 2014 roku po długiej chorobie[12].
Hienadź Hruszawy był mężem Iryny Hruszawej – działaczki społecznej, kandydata nauk filologicznych[2]. Miał dwoje dzieci[9]. Od lat 70. interesował się malarstwem i kolekcjonował obrazy, głównie białoruskich malarzy[13].
Zdaniem Hienadzia Hruszawego organizacje społeczne posiadają znacznie większy potencjał od partii politycznych w zakresie przeprowadzania zmian w kraju. Dotyczy to przede wszystkim okresu przejściowego od totalitaryzmu do demokracji oraz specyfiki Białorusi. Do wniosku tego doszedł po marszu „Czarnobylska Droga” w 1989 roku, w którym ideowi zwolennicy BFL stanowili, jego zdaniem, mniej niż jeden procent[1]. Opracował także własną definicję społeczeństwa obywatelskiego, które według niego powstaje tam, gdzie:
W 2010 roku Zianon Pazniak opisał w swoich wspomnieniach Hienadzia Hruszawego z początku lat 90. następująco:
mówił niewiele, szczególnie publicznie. W Radzie Najwyższej był powściągliwy i ostrożny, częściej milczący, wyróżniał się elastyczną i praktyczną organizacją rozumu (wiedziałem to i ceniłem)[14].