Hipolit Cegielski

Hipolit Cegielski
Ilustracja
Portret Hipolita Cegielskiego, ok. 1863
Data i miejsce urodzenia

6 stycznia 1813[1] lub 16 stycznia 1815[2]
Ławki, Księstwo Warszawskie

Data i miejsce śmierci

30 listopada 1868
Poznań, Królestwo Prus

Multimedia w Wikimedia Commons
Teksty w Wikiźródłach
Cytaty w Wikicytatach
Pomnik Hipolita Cegielskiego w Poznaniu

Gaspar Józef Hipolit Cegielski (ur. 6 stycznia 1813[3][4][1] w Ławkach, zm. 30 listopada 1868 w Poznaniu) – polski filolog, przemysłowiec, działacz społeczny, dziennikarz i polityk.

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Urodził się w Ławkach koło Trzemeszna jako syn dzierżawcy majątku ziemskiego – Michała Cegielskiego i Józefy z Palkowskich. W dzieciństwie stracił matkę, a ojciec zbankrutował, co uznaje się za główną przyczynę dużej samodzielności młodego Hipolita. W latach 1827–1830 uczył się w Gimnazjum w Trzemesznie, a od 1830 do 1835 w Gimnazjum św. Marii Magdaleny w Poznaniu. Po zdaniu matury rozpoczął studia na Uniwersytecie Berlińskim, które zakończył broniąc pracę doktorską De negatione z filozofii.

Następnie wrócił do Poznania, gdzie został nauczycielem języka polskiego i języków starożytnych (greki i łaciny) w gimnazjum, którego był absolwentem. W 1841 ożenił się z Walentyną Motty (córką Jana Mottego i siostrą Marcelego); z tego małżeństwa miał troje dzieci: Stefana, Karolinę i Zofię. W tym czasie prowadził również intensywną pracę naukową publikując liczne artykuły z zakresu lingwistyki i dydaktyki, w tym rozprawę O słowie polskim i koniugacjach jego z 1842. Napisał też podręcznik do gramatyki języka greckiego (w 1843) i Naukę poezji[5] (w 1845), która była wiele razy wznawiana.

Podczas niepokojów w 1846 odmówił władzom szkoły przeprowadzania kontroli mieszkań swoich uczniów, co zakończyło jego karierę nauczyciela. Deputowany do Pruskiego Zgromadzenia Narodowego[6]. Pozbawiony środków do życia, dzięki pomocy przyjaciół otworzył w poznańskim Bazarze sklep z narzędziami rolniczymi, który następnie przekształcił w warsztat remontujący pługi i radła. Szybko rozwijający się zakład przekształcił się w małą fabrykę narzędzi i maszyn rolniczych, która w 1855 przeniosła się na ulicę Kozią. Następnie, gdy władze miejskie sprzeciwiły się dalszej rozbudowie, stale rosnący zakład częściowo przeniósł się w 1859 na ul. Strzelecką, gdzie powstała między innymi odlewnia.

Pomimo doskonale rozwijającego się przedsiębiorstwa Hipolit Cegielski nie zaprzestał pracy naukowej, wydając w 1852 poszerzone wydanie rozprawy O słowie polskim...[7]. Był też jednym z pierwszych autorów literatury o tematyce technicznej wydając w 1858 Narzędzia i machiny rolnicze.

Działalność społeczną Hipolit Cegielski rozpoczął od współpracy z Karolem Marcinkowskim pełniąc w latach 1850–1868 funkcję wiceprezesa założonego przez niego Towarzystwa Pomocy Naukowej. Ważną rolę odegrał też w takich organizacjach jak Towarzystwo Przemysłowe Polskie w Poznaniu (współtwórca i prezes), Centralne Towarzystwo Gospodarcze (prezes w latach 1865–1868), Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk (wiceprezes). Był również zwolennikiem reformy szkolnictwa średniego. Jego zasługą było powstanie szkoły realnej w Poznaniu.

W 1848 założył w Poznaniu pierwszy niezależny dziennik – „Gazetę Polską”[8], której był redaktorem naczelnym[9]. Po jej upadku pisał do „Gońca Polskiego”.

Zmarł 30 listopada 1868 o godzinie 9:15 w Poznaniu. Opiekę nad majątkiem i nieletnimi dziećmi przekazał bliskiemu przyjacielowi, Władysławowi Bentkowskiemu.

Członek korespondent Galicyjskiego Towarzystwa Gospodarskiego (1863–1869)[10].

Został pochowany na cmentarzu świętomarcińskim, w bezpośrednim sąsiedztwie grobowca Karola Marcinkowskiego oraz swojej żony. Na pogrzebie specjalną kantatę okolicznościową odśpiewał chór pod batutą Bolesława Dembińskiego[11]. Jego grób się nie zachował, gdyż Niemcy w czasie okupacji całkowicie zdewastowali nekropolię. W początku lat 80. XX wieku reporter Adam Kochanowski ustalił dokładne położenie mogiły Cegielskiego i podczas prac budowlanych przy ul. Towarowej, mogących zniszczyć pozostałości, wpłynął (wsparty przez prezydenta Andrzeja Wituskiego) na podjęcie decyzji o ekshumacji. W miejscu mogiły znaleziono kości, jednak ówczesne metody nie pozwalały na wiarygodną ich identyfikację. Przyjęto, że są to szczątki rodziny Cegielskiego. Obelisk wraz z ziemią z miejsca pochówku umieszczono na Cmentarzu Zasłużonych Wielkopolan, po jego rewitalizacji w 1981. W skromnej uroczystości, oprócz Wituskiego, Czesława Knolla (uczestnika Bitwy nad Bzurą) i drużyn harcerskich, nie wzięły udziału żadne znaczące osobistości. Zaproszenie na powtórny pogrzeb zignorowały także władze Zakładów Cegielskiego (delegacja HCP złożyła kwiaty kilka dni później)[12][13].

Upamiętnienie

[edytuj | edytuj kod]

Wizerunek Hipolita Cegielskiego widnieje na wyemitowanym w 1988 r. przez Pocztę Polską z okazji 142. rocznicy uruchomienia Zakładów Przemysłu Metalowego w Poznaniu znaczku pocztowym o nominale 20 złotych[14].

4 grudnia 1998 w Poznaniu utworzono Towarzystwo im. Hipolita Cegielskiego, stowarzyszenie, którego celem jest propagowanie pozytywistycznych tradycji pracy organicznej oraz upowszechnianie wiedzy o życiu i dokonaniach H. Cegielskiego.

W październiku 2012 Sejmik Województwa Wielkopolskiego nazwał rok 2013 rokiem Hipolita Cegielskiego[15]. Sejm RP w grudniu 2012 przyjął okolicznościową uchwałę, związaną z 200. rocznicą narodzin Cegielskiego[16].

W 2013 r. z okazji dwusetnej rocznicy urodzin Hipolita Cegielskiego Narodowy Bank Polski wydał trzy upamiętniające go monety: złotą monetę kolekcjonerską o nominale 200 zł, srebrną monetę kolekcjonerską o nominale 10 zł oraz okolicznościową monetę o nominale 2 złotych wykonaną ze stopu nordic gold[17].

Hipolit Cegielski w filmie

[edytuj | edytuj kod]

Postać Hipolita Cegielskiego występuje w polskim serialu historycznym Najdłuższa wojna nowoczesnej Europy (1979–1981) w reżyserii Jerzego Sztwiertni. Rolę tę grał Andrzej Seweryn.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b Istnieje spór co do urodzin Cegielskiego niektóre opracowania podają 6 stycznia 1813 jako prawidłowy, np.: Wielkopolski słownik biograficzny i encyklopedia PWN (4-tomowa, z lat 70.). Inne z kolei uznają datę 16 stycznia 1815 za właściwy, m.in.: encyklopedia PWN 12-tomowa oraz przedwojenna Encyklopedia Gutenberga, Słownik polskich pionierów techniki (z 1984), Polski Słownik Biograficzny czy Z ksiąg obywatelstwa (s. 205), Kronika Miasta Poznania 9-10/1923 [dostęp 2020-04-11]
  2. ↑ Z ksiąg obywatelstwa (s. 205) [online], Kronika Miasta Poznania 9-10/1923 [dostęp 2020-04-11] (pol.).
  3. ↑ Wojciech Jędraszewski, Hipolit Cegielski, Barbara Cywińska (red.) i inni, „Rocznik Wielkopolskiego Towarzystwa Genealogicznego "Gniazdo"”, VII, Gniezno 2013, s. 45-50 [dostęp 2022-05-05].
  4. ↑ Według metryki urodzenia Hipolit Cegielski przyszedł na świat 6 stycznia 1813.
  5. ↑ Hipolit Cegielski, Nauka poezyi zawierająca teoryą poezyi i jej rodzajów oraz znaczny zbiór najcelniejszych wzorów poezyi polskiéj do teoryi zastósowany, wyd. 1845. [online], polona.pl [dostęp 2018-08-11].
  6. ↑ Lech Trzeciakowski: Posłowie polscy w Berlinie 1848–1928. Warszawa: Wyd. Sejmowe: Kancelaria Sejmu, 2003, s. 481. ISBN 83-7059-572-3.
  7. ↑ Hipolit Cegielski, O słowie polskiem i konjugacjach jego wraz z wstępem krytycznym, wyd. 1852. [online], polona.pl [dostęp 2018-08-11].
  8. ↑ Cegielski Hipolit (1813-1868) • Odkryj Wielkopolskę • sprawdź ciekawe miejsca w Twojej okolicy [online], regionwielkopolska.pl [dostęp 2022-01-19] (pol.).
  9. ↑ Poznań Supercomputing and Networking Center-dL Team, FBC [online], FBC [dostęp 2022-01-19] (pol.).
  10. ↑ Handbuch des Lemberger Sttathalterei-Gebietes in Galizien für das Jahr 1863, s. 425; 1864, s. 434; 1865, s. 447; 1865, s. 462; Galizisches Provinzial-Hanbuch für das Jahr 1868, s. 808; 1869, s. 532;
  11. ↑ Wybór Jan Data, Listy z Poznania. Wybór felietonów z drugiej połowy XIX wieku, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań, 1988, s. 155, ISBN 83-210-0718-X.
  12. ↑ Marek Rezler: Sylwetki zasłużonych poznaniaków. Biogramy historyczne. W: Wielka Księga Miasta Poznania. Wyd. 1. Poznań: Dom Wydawniczy „Koziołki Poznańskie”, 1994, s. 731-732. ISBN 83-901625-0-4.
  13. ↑ Andrzej Wituski, Dorota Ronge-Juszczyk, Przecież to mój Poznań. Andrzej Wituski w rozmowie z Dorotą Ronge-Juszczyk, Poznań: Dom Wydawniczy Rebis, 2014, s. 202-203, ISBN 978-83-7818-643-4, OCLC 903323433.
  14. ↑ 1988.11.28. 142. rocznica uruchomienia Zakładów Przemysłu Metalowego w Poznaniu. kzp.pl. [dostęp 2024-05-26]. (pol.).
  15. ↑ Rok 2013 – Rokiem Hipolita Cegielskiego w Wielkopolsce [online], dzieje.pl [dostęp 2022-01-19] (pol.).
  16. ↑ Miały być ogólnopolski, będzie wojewódzki. Rok Hipolita Cegielskiego w Wielkopolsce [online], historia.org.pl, 2 stycznia 2013.
  17. ↑ 200-lecie urodzin Hipolita Cegielskiego. nbp.pl. [dostęp 2024-05-20]. (pol.).

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]