Hydroksymaślan sodu
- Uzasadnienie: Postać soli nie ma wpływu na działanie farmakologiczne GHB, więc jak i w pozostałych tego rodzaju przypadkach sól powinno się opisać razem z substancją aktywną w jednym artykule.
| |||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||
| Ogólne informacje | |||||||||||||||||||||||||
| Wzór sumaryczny |
C4H7NaO3 | ||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Masa molowa |
126,09 g/mol | ||||||||||||||||||||||||
| Wygląd |
biały, krystaliczny proszek[1] | ||||||||||||||||||||||||
| Identyfikacja | |||||||||||||||||||||||||
| Numer CAS | |||||||||||||||||||||||||
| PubChem | |||||||||||||||||||||||||
| DrugBank | |||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||
| Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą stanu standardowego (25 °C, 1000 hPa) | |||||||||||||||||||||||||
| Klasyfikacja medyczna | |||||||||||||||||||||||||
| ATC | |||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||
Hydroksymaślan sodu – organiczny związek chemiczny, sól sodowa kwasu γ-hydroksymasłowego (GHB). Działa depresyjnie na OUN, a jako lek stosowany jest w leczeniu katapleksji oraz nadmiernej senności w ciągu dnia przy narkolepsji. Substancja jest również wykorzystywana w celu podtrzymania znieczulenia[2][3]. Występuje pod nazwą handlową Xyrem.
Lek
[edytuj | edytuj kod]Farmakodynamika
[edytuj | edytuj kod]Poprawia sen w nocy, czujność następnego dnia oraz łagodzi katapleksję. Przy wyższych dawkach obserwuje się zmniejszanie senności w ciągu dnia. Substancja ta wydłuża czas przebywania w fazach N2 i N3 snu, zmniejsza przejście do faz N1/przebudzenie/REM, co skutkuje poprawą ciągłości i głębokości snu.
Jest środkiem działającym depresyjnie na ośrodkowy układ nerwowy człowieka, co może powodować znaczną depresję oddechową.
Stymuluje uwalnianie hormonu wzrostu i dlatego bywa nadużywany w postaci środku suplementowanego w kulturystyce.
Ze względu na działanie fizjologiczne i psychologiczne, hydroksymaślan sodu bywa nadużywany. Może być substancją uzależniającą. Po nagłym odstawieniu obserwuje się zwykle zespół abstynencyjny[2][3].
Wskazania
[edytuj | edytuj kod]Jest wskazany w leczeniu katapleksji oraz nadmiernej senności w ciągu dnia spowodowanej narkolepsją. W USA i Europie jest dopuszczony do stosowania od 7 roku życia, jednak w Kanadzie nie zaleca się stosowania leku przed ukończeniem 18 roku życia. Substancja jest również przydatna w leczeniu substytucyjnym w alkoholizmie, jednakże dopiero po wypróbowaniu innych dostępnych środków leczenia[2].
Działanie
[edytuj | edytuj kod]Kwas gamma-hydroksymasłowy jest odpowiedzialny za fizjologiczne efekty stosowania hydroksymaślanu sodu. W przypadku małych dawek GHB łączy się z receptorami sprzężonymi z białkiem G, co prowadzi do uwolnienia pobudzającego glutaminianu. Z kolei w większych dawkach, GHB aktywuje receptory GABAB w neuronach noradrenergicznych, dopaminergicznych i wzórzowo-korowych, które odpowiadają za regulowanie snu, czuwania i uwagi u człowieka[3].
Przeciwskazania i efekty uboczne
[edytuj | edytuj kod]Hydroksymaślan sodu może wywołać depresję oddechową oraz bezdech senny. Zaobserwowano powyższe objawy u pacjentów, którym podano na czczo pojedynczą dawkę 4,5 gramów, co stanowi dwukrotność zalecanej dawki początkowej. Ze względu na to, należy zachować szczególną ostrożność w leczeniu pacjentów z chorobami układu oddechowego oraz u osób z BMI ≥ 40 kg/m2 (przy takiej wartości zwiększa się ryzyko bezdechu sennego). U około 50% chorych na narkolepsję obserwuje się zespół bezdechu sennego.
Należy unikać jednoczesnego stosowania hydroksymaślanu sodu i[4]:
- benzodiazepin: zwiększone ryzyko depresji oddechowej
- alkoholu i substancji o działaniu hamującym w stosunku do OUN (np. opioidy, leki przeciwbólowe, itd.): nasila się wtedy działanie hamujące hydroksymaślanu sodu, występuje zwiększone ryzyko depresji oddechowej
- inhibitorów dehydrogenazy gamma-hydroksymaślanu (np. kwas walproinowy): występowanie niepożądanych reakcji farmakodynamicznych i farmakokinetycznych
- topiramatu: ryzyko śpiączki oraz podwyższenia stężenia GHB.
Niebezpieczne jest stosowanie hydroksymaślanu sodu u pacjentów z porfirią – wykazano działanie porfiriogenne u zwierząt i w warunkach in vitro.
Szczególną uwagę należy zwrócić na pacjentów z zaburzeniami psychicznymi. Podczas terapii hydroksymaślanem sodu może wystąpić splątanie, niepokój, psychoza, paranoja, omamy, pobudzenie ruchowe, myśli o popełnieniu aktów przemocy (na innych lub autoagresja) oraz depresja. Powyższe przyczyny wykluczają stosowanie hydroksymaślanu sodu u pacjentów z głęboką depresją.
W badaniach klinicznych obserwowano przypadki chodzenia we śnie przy jednoczesnym leczeniu hydroksymaślanem sodu. Jeśli u pacjenta występuje powyższa dolegliwość należy zadbać o bezpieczeństwo: istnieje możliwość zranienia lub uszkodzenia ciała. Dolegliwość tę należy bezwzględnie poddać ocenie klinicznej.
W przypadku przyjmowania hydroksymaślanu zaleca się stosowanie diety z obniżoną zawartością sodu.
Nie zaleca się stosowania leku u osób z padaczką, ponieważ występują wówczas drgawki.
Dane o wpływie hydroksymaślanu sodu na pacjentów w podeszłym wieku są niewystarczające do określenia, czy stosowanie go jest bezpieczne w tej grupie wiekowej.
Według badania Lecendreux 2012 u 74,1% pacjentów zaobserwowano występowanie działań niepożądanych: głównie spadek wagi (25,9%), bóle głowy (17,5%), nudności (14,8%), przerwy we śnie w nocy (17,5%), nerwowość (11,1%) oraz parasomnie (chodzenie i mówienie przez sen, mimowolne moczenie) u 11,1% badanych. Do innych zaburzeń, które mogą wystąpić u osób przyjmujących hydrooksymaślan sodu należą m.in. zawroty głowy i drżenia[5][6].
Użycie rekreacyjne i przedawkowanie
[edytuj | edytuj kod]
Ze względu na działanie euforyzujące i pobudzające seksualnie GHB, hydroksymaślan sodu bywa nadużywany[3]. Hydroksymaślan sodu to substancja działająca hamująco na OUN wykazująca potwierdzony potencjał uzależniający, gdy stosowana jest w celach rekreacyjnych[6]. Nie ma jednoznacznych dowodów na występowanie uzależnienia u pacjentów przyjmujących lek w dawkach terapeutycznych[5].
Dostępne są informacje o przedawkowaniu hydroksymaślanu sodu u kilku pacjentów. Zażywali oni GHB nielegalnie stosując jednocześnie inne substancje psychoaktywne. Wykazywali różne stopnie obniżonej świadomości: od stanu splątania do pobudzenia, czy śpiączki. Zaobserwowano u nich wymioty, potliwość, bóle głowy, zaburzenia zdolności psychomotorycznych, niewyraźne widzenie. Jednakże nie zaobserwowano obniżonej reaktywności źrenic na światło, została ona zachowana.
W przypadku wyższych dawek pojawiała się śpiączka i kwasica. Pojawiały się mioklonie, napady toniczno-kloniczne, bezdech oraz oddech periodyczny. Przy utracie przytomności, mimo zachowania odruchów ścięgnistych, możliwe jest pojawienie się bradykardii, hipotermii, czy hipotonii mięśniowej. U pacjenta, który przyjął 150 gramów hydroksymaślanu sodu (około 15 razy przekroczono maksymalną zalecaną dawkę), wystąpiło również nietrzymanie moczu i kału.
Nie jest znane antidotum na hydroksymaślan sodu, a więc przy przedawkowaniu stosuje się leczenie objawowe i podtrzymujące. Zatrucie hydroksymaślanem może zakończyć się uszczerbkiem na zdrowiu lub utratą życia oraz wręcz przeciwnie, czyli bez żadnych znaczących następstw[3].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c Gamma-Hydroxybutyric Acid Sodium Salt. Safety data sheet [online], LGC Limited [dostęp 2024-04-16] (ang.).
- ↑ a b c PubChem, Sodium Oxybate [online], pubchem.ncbi.nlm.nih.gov [dostęp 2024-04-11] (ang.).
- ↑ a b c d e Sodium oxybate [online], go.drugbank.com [dostęp 2024-04-11] (ang.).
- ↑ Xyrem: Side Effects, Dosage & Uses [online], Drugs.com [dostęp 2024-04-11] (ang.).
- ↑ a b Xyrem (hydroksymaślan sodu) we wskazaniu narkolepsja z katapleksją. Opracowanie na potrzeby oceny zasadności wydawania zgody na refundację [online], Agencja Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji Wydział Oceny Technologii Medycznych, 3 listopada 2021 [dostęp 2024-04-11].
- ↑ a b XYREM® - Treatment for Narcolepsy with Cataplexy and Excessive Daytime Sleepiness [online], www.xyrem.com [dostęp 2024-04-11] (ang.).
