Iwan Neczuj-Łewycki

Iwan Neczuj-Łewycki (ukr. Іван Семенович Нечуй-Левицький; ur. 13 listopada^?/25 listopada 1838 w Steblewie, zm. 2 kwietnia 1918 w Kijowie) – ukraiński pisarz i pedagog, autor opowiadań, powieści, utworów dramatycznych, prac historycznych i krytycznoliterackich oraz recenzji teatralnych.

Życiorys

Iwan Neczuj-Łewycki urodził się we wsi Steblewo na Kijowszczyźnie, w rodzinie popa. Od najmłodszych lat interesował się zwyczajami i życiem ludzi na wsi oraz ukraińskim folklorem. W wieku 7 lat rozpoczął naukę w szkole przy monasterze św. Mikołaja w Bohusławiu. Później kształcił się w seminarium duchownym w Kijowie (1853–1859) i Kijowskiej Akademii Duchownej (1861–1865). Akademię ukończył z tytułem magistra, zrezygnował jednak z kariery duchownego na rzecz pracy pedagoga i nauczyciela – najpierw w połtawskim Seminarium Duchownym (1865–66), później w różnych gimnazjach. W latach 1866–1872 uczył literatury rosyjskiej, historii i geografii w gimnazjach rosyjskich w Kaliszu i w Siedlcach, gdzie zetknął się z życiem i kulturą polską. Wykształcenie literackie zdobył jako samouk przez rozległą lekturę, przede wszystkim literatury rosyjskiej, ale także dzieł literatury światowej, m.in. Dantego i Cervantesa. Studiował również dzieła filozofów swojej epoki. W 1885 r. pisarz zakończył pracę nauczyciela i osiedlił się w Kijowie. Tam prowadził spokojny tryb życia, poświęcając się w pełni literaturze aż do śmierci w 1918 r.

Twórczość

Neczuj-Łewycki jest przedstawicielem nurtu etnograficzno-opisowego w realistycznej literaturze ukraińskiej II poł. XIX w. Głównym tematem jego powieści było życie wsi ukraińskiej. Kreślił w nich obrazy ucisku pańszczyźnianego, ubożenia chłopstwa, nowej pańszczyzny stosowanej w fabrykach i zakładach przemysłowych, próżniaczego życia ziemiaństwa. Światopogląd pisarza wykazywał wiele sprzeczności. Z jednej strony Neczuj-Łewycki deklarował się jako liberał, zachwycał się reformą włościańską z 1861 r., z uznaniem pisał o rozwoju kapitalizmu w Rosji, z drugiej strony dostrzegał anomalie życia kraju i szukał radykalnych środków na ich usunięcie. Szereg jego utworów zawiera satyrę na mieszczaństwo, duchowieństwo, szlachtę i magnatów.

Pierwszą powieść Dwi moskowky (Дві московки) ogłosił w r. 1866 i od razu zyskał zainteresowanie czytelników i krytyków ze względu na nowatorskie i oryginalne przedstawienie charakterów głównych bohaterek. Najwybitniejszymi utworami Neczuja-Łewyckiego są powieści: Mykoła Dżeria (Микола Джеря, 1878) i Kajdaszewa Simja (Кайдашева сім’я, 1879).

Mykołę Dżeriu krytycy określają jako jeden z najlepszych utworów literatury ukraińskiej o problematyce wiejskiej. Powieść jest historią życia ukraińskiego chłopa, Mykoły, który po reformie włościańskiej w 1861 r. popada w nowe społeczne konflikty – z wyzyskiwaczami, carskim sądem, policją. Mykoła Dżeria ma charakterystyczną dla Łewyckiego kompozycję powieści-kroniki, dzięki czemu czytelnik wraz z rozwojem wydarzeń, śledzi ewolucję psychologiczną bohatera.

Kajdaszewa Simja to powieść społeczno-obyczajowa ilustrująca stosunki na wsi ukraińskiej po reformie w 1861 r. Autor wykreował w niej galerię typowych dla swojej epoki postaci z wiejskiego życia. W humorystyczny sposób opisał wzajemne konflikty i wybuchy złości członków rodziny Kajdaszów. Powieść stanowi jednak dość smutny wizerunek rodziny, gdzie syn występuje przeciwko matce i gdzie wszyscy członkowie tracą czas i siły na niepotrzebne spory.

Po śmierci Pantełejmona Kulisza dokończył pierwszy przekład Biblii na język ukraiński – Biblię Kulisza – opublikowany w roku 1903^[1].

Ważniejsze dzieła

Powieści

Dwi Moskowky (Дві московки, 1868),
Pryczepa (Причепа, 1869),
Chmary (Хмари, 1974),
Mykoła Dżeria (Микола Джеря, 1878),
Kajdaszewa Simja (Кайдашева сім’я, 1879),
Burłaczka (Бурлачка, 1880),
Staroswitśki batiuszky ta matuszky (Старосвітські батюшки та матушки, 1984),
Nad Czornym morem (Над Чорним морем, 1890),
Pomiż worohamy (Поміж ворогами, 1893),
Kniaź Jeremija Wysznewećkyj (Князь Єремія Вишневецький, 1897),
Hetman Iwan Wyhowśkyj (Гетьман Іван Виговський, 1899)

Opowiadania

Rybałka Panas Krut’ (Рибалка Панас Круть, 1868),
Zaporożci (Запорожці, 1873),
Ne można babi Parasci wderżatyś na seli (Не можна бабі Парасці вдержатись на селі, 1874),
Błahosłowist’ babi Pałażci skoropostyżno wmerty (Благословість бабі Палажці скоропостижно вмерти, 1875),
Czortiacza spokusa (Чортяча спокуса, 1885),
Afonśkyj projdyswit (Афонський пройдисвіт, 1890),
Ne toj staw (Не той став, 1896),
Stari hultiaji (Старі гультяї, 1897),
Kyjiwśki prohaczi (Київські прохачі, 1905),
Siłśka starszyna benketuje (Сілська старшина бенкетує, 1912)

Utwory dramatyczne

Marusia Bohusławka (Маруся Богуславка, 1875),
Popałuś (Попалусь, 1891),
W dymu ta połumji (В диму та полум’ї, 1911)

Artykuły

Switohlad ukrajinśkoho narodu w prykładi do siohoczasnosti (Світогляд українського народу в прикладі до сьогочасності, 1868),
Siohoczasne literaturne priamuwannia (Сьогочасне літературне прямування, 1878-1884),
Ukrajinstwo na literaturnych pozwach z Moskowszczynoju (Українство на літературних позвах з Московщиною, 1891)

Przypisy

↑ Mirosława Kawecka. Iwan Neczuj-Łewycki jako tłumacz Biblii. „Roczniki Humanistyczne”. T.XLIV, zeszyt 7, s. 145-148, 1996.

Bibliografia

Історія української літератури ХІХ століття, pod red. М. Г. Жулинського, Київ 2006, s. 381-412.
Literatura ukraińska. Wypisy, pod red. M. Jakóbca, Warszawa 1963, s. 230.

[Kawecka-1] Mirosława Kawecka. Iwan Neczuj-Łewycki jako tłumacz Biblii. „Roczniki Humanistyczne”. T.XLIV, zeszyt 7, s. 145-148, 1996.

[1]