| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Zawód, zajęcie | |
| Narodowość |
ukraińska |
Jakob Palij, właściwie Jakiw Palij (ur. 16 sierpnia 1923 w Piadykach, zm. 9 stycznia 2019 w Ahlen) – nazistowski kolaborator ukraińskiego pochodzenia. Strażnik w obozie pracy w Trawnikach. Podejrzewany o współudział w zbrodniach wojennych i zamordowaniu kilku tysięcy ludzi, w 2016 umieszczony na 10. miejscu listy najbardziej poszukiwanych zbrodniarzy nazistowskich Centrum Szymona Wiesenthala[1]. Po wojnie osiadły w USA.
Palij urodził się w rodzinie ukraińskiej we wsi Piadyki w powiecie kołomyjskim, w województwie stanisławowskim jako obywatel Polski. W 1943 jako Hilfswillige służył w batalionie SS Karla Streibla jako strażnik w obozie pracy w Trawnikach[2]. 3 listopada 1943 oddziały SS i policji zastrzeliły niemal wszystkich więźniów obozu – ok. 6000 osób[3]. Obóz zamknięto w 1944, Palij miał wg dokumentów sądowych przebywać wtedy na linii frontu[4]. W batalionie służył do końca wojny.
W 1949 Palij wyemigrował do USA, gdzie do emerytury pracował jako kreślarz. W 1957 otrzymał obywatelstwo Stanów Zjednoczonych[5]. Zataił wojenną przeszłość, twierdząc że podczas życia w Europie pracował jedynie w gospodarstwie ojca jako świniopas i w fabryce. Mieszkał w Nowym Jorku[5], w dzielnicy Queens (Jackson Heights, 89th Street).
W 1993 anonimowy były strażnik trawnickiego obozu doniósł władzom amerykańskim o mieszkającym w USA Paliju. Po jego odnalezieniu Departament Sprawiedliwości zarzucił mu podanie przed laty nieprawdziwej informacji; Palij przyznał się do pracy w Trawnikach, odrzucił jednak oskarżenia o zbrodnie wojenne[6]. W drugim przesłuchaniu, w 2001 Palij podpisał dokument stwierdzający, że był strażnikiem w Trawnikach i członkiem batalionu Streibla. W 2003 został pozbawiony amerykańskiego obywatelstwa (denaturalizowany) za zatajenie wojennej przeszłości. W 2004 amerykański sąd nakazał wydalić go z kraju. Nie doszło do tego, bowiem ani Polska, ani Ukraina, ani Niemcy nie chciały go przyjąć[6]. Prezydent Światowego Kongresu Ukraińców Askold Łozinski nie zgadzał się z decyzją Federalnego Trybunału Imigracyjnego USA i uważał, że decyzja o deportacji jest niesprawiedliwa[7]. Obecność Palija w Nowym Jorku nie podobała się miejscowym politykom, którzy wywierali presję na rząd USA, aby ten doprowadził do wydalenia go z kraju. W lipcu 2017 skierowali do Departamentu Stanu wezwanie do deportacji. Jeszcze w 2016 Centrum Szymona Wiesenthala umieściło go na 10. miejscu listy najbardziej poszukiwanych zbrodniarzy nazistowskich[1].
Do deportacji do Niemiec, choć nigdy nie był obywatelem tego państwa, doszło 21 sierpnia 2018. Samolotem wojskowym został przewieziony do Düsseldorfu, a następnie ambulansem do ośrodka opieki geriatrycznej w Ahlen[8]. Tam też zmarł 9 stycznia 2019 w wieku 95 lat[9]. W Niemczech nie wszczęto przeciwko niemu nigdy żadnego dochodzenia. Palij był ostatnim podejrzanym o nazistowskie zbrodnie wojenne mieszkańcem USA.