Jan Stanisław Sapieha
.jpg)
| |
 Lis | |
| Rodzina | |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia | |
| Data i miejsce śmierci | |
| Ojciec | |
| Matka | |
| Żona | |
Jan Stanisław Sapieha herbu Lis (ur. 25 października 1589 w Mołodecznie, zm. 10 kwietnia 1635 w Lachowiczach) – marszałek wielki litewski od 1621, marszałek nadworny litewski od 1617, marszałek Trybunału Głównego Wielkiego Księstwa Litewskiego w 1612 roku[1], starosta słonimski.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Był najstarszym synem Lwa i jego pierwszej żony Doroty Firlejówny, bratem Krzysztofa Michała i Kazimierza Leona.
W latach 1599–1603 studiował u jezuitów w Akademii Wileńskiej, następnie w latach 1603–1605 w Kolegium Jezuitów w Braniewie. Dalszą naukę kontynuował za granicą w Würzburgu, Frankfurcie nad Menem i Paryżu. Do kraju powrócił w 1608 roku.
W 1609 roku został przyjęty na dwór Zygmunta Wazy. W charakterze dworzanina brał udział w wyprawie smoleńskiej, gdzie po upadku Smoleńska otrzymał za zasługi urząd podstolego wielkiego litewskiego (grudzień 1611).
W latach 1612–1613 odbył drugą podróż zagraniczną po krajach Rzeszy i po Włoszech. Asystował przy wyborze nowego cesarza Rudolfa II.
W 1621 roku został mianowany marszałkiem wielkim litewskim. W tym też czasie zaprzyjaźnił się z królewiczem Władysławem. Wypowiadał się za zwiększeniem wysiłków w zajęciu przez Władysława tronu moskiewskiego, prewencyjnej likwidacji chanatu krymskiego oraz jak najszybszemu rozwiązaniu problemu szwedzkiego na drodze pokojowej, przez ustępstwa terytorialne w Inflantach i rezygnację Zygmunta III Wazy z tytułu króla szwedzkiego.
W latach 1611–1625 co najmniej sześciokrotnie posłował na sejm.
Brał udział w wojnie ze Szwecją od roku 1625. Nie posiadając talentów wojskowych dał się zaskoczyć armii szwedzkiej pod Walmojzą, gdzie jego korpus został całkowicie rozbity. Zebrawszy resztki wojsk zaczął współdziałać z hetmanem polnym Krzysztofem Radziwiłłem, rozpoczynając działania zaczepne. Ze względu na nadciągające większe siły szwedzkie byli jednak zmuszeni się wycofać. W czerwcu 1626 roku dowództwo nad wojskiem litewskim powierzono Aleksandrowi Gosiewskiemu, a Jan Stanisław udał się ze swoim pocztem do Prus, gdzie przebywał Zygmunt III.
._%D0%93%D1%80%D1%8B%D0%B7%D1%8D%D0%BB%D1%8C%D0%B4%D0%B0_%D0%A1%D0%B0%D0%BF%D0%B5%D0%B3%D0%B0_(%D0%92%D0%B0%D0%B4%D1%8B%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F)_(1630-45).jpg)
Począwszy od roku 1627 zaczął podupadać na zdrowiu, zapadając na nie do końca rozpoznaną chorobę psychiczną. Jednak jeszcze w latach 1627–1628 interesował się pracami na zamku w Lachowiczach oraz modernizacją bastionowych fortyfikacji miejskich i zamku w Starym Bychowie, których budowę na jego polecenie ukończono[2]. W latach 1628–1629 wyjeżdżał „do wód” do Czech i Włoch. W 1630 roku przebywał na dworze cesarskim w Wiedniu.
Po powrocie do kraju brał udział w sejmach 1631 i 1632. W czasie elekcji 1632 roku został sędzią generalnego sądu kapturowego[3]. Był elektorem Władysława IV Wazy z województwa nowogródzkiego w 1632 roku[4], podpisał jego pacta conventa[5]. Przygotowywał własne oddziały na wyprawę smoleńską Władysława IV w 1633 roku. Król tolerował go w swoim otoczeniu, mimo że oznaki choroby były coraz bardziej wyraźne. Ostatnie wystąpienie publiczne Jana Stanisława odbyło się w początkach 1635 roku.
Zmarł 10 kwietnia 1635 roku na zamku w Lachowiczach.
Kazanie na pogrzebie wygłosił jezuita Maciej Kazimierz Sarbiewski[6]. Epitafium ku jego czci znajduje się nad wejściem do zakrystii w kościele św. Michała w Wilnie.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Złota księga szlachty polskiej, r. XVIII, Poznań 1896, s. 132.
- ↑ Mikola Volkau, Volkau M. Budowa rezydencji w Lachowiczach i Starym Bychowie w 1. połowie XVII wieku // Residentiae tempore belli et pacis. Materiały do badań i ochrony założeń rezydencjonalnych i obronnych / red. P. Lasek, P. Sypczuk. Warszawa, 2019. S. 246–251. [online] [dostęp 2019-11-18] (ang.).
- ↑ Porządek Na Seymie Walnym Elekcyey, miedzy Warszawą a Wolą, Przez opisane Artykuły, do samego tylko Aktu Elekcyey należące, vchwalony y postanowiony. Roku Pańskiego, M. DC. XXXII. Dnia 27. Września, s. 6.
- ↑ Suffragia Woiewodztw y Ziem Koronnych, y W. X. Litewskiego, Zgodnie ná Naiásnieyssego Władisława Zygmunta ... roku 1632 ... Woiewodztwo Krákowskie., [b.n.s.]
- ↑ Porządek Na Seymie Walnym Elekcyey, miedzy Warszawą a Wolą, Przez opisane Artykuły, do samego tylko Aktu Elekcyey należące, vchwalony y postanowiony. Roku Pańskiego, M. DC. XXXII. Dnia 27. Września, s. 17.
- ↑ Maciej Kazimierz Sarbiewski, Laska marszałkowska albo kazania na pogrzebie Jana Stanisława Sapiehy, W. Marszałka Litewskiego, Wilno, 1635
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Jan Stanisław Sapieha h. Lis, Internetowy Polski Słownik Biograficzny [dostęp 2021-12-09]
