Jartypory

Jartypory

wieś
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Powiat	węgrowski
Gmina	Liw
Liczba ludności (2011)	768[2][3]
Strefa numeracyjna	25
Kod pocztowy	07-100[4]
Tablice rejestracyjne	WWE
SIMC	0677850[5]
Położenie na mapie gminy Liw Jartypory
Położenie na mapie Polski Jartypory
Położenie na mapie województwa mazowieckiego Jartypory
Położenie na mapie powiatu węgrowskiego Jartypory
52°25′41″N 22°05′29″E/52,428056 22,091389[1]

Jartypory – wieś w Polsce położona w województwie mazowieckim, w powiecie węgrowskim, w gminie Liw^[5][6].

Integralne części wsi Jartypory^[5][6]

SIMC	Nazwa	Rodzaj
0677866	Butlerów	kolonia
0677872	Mokrzec-Gajówka	osada leśna

Wieś posiadał w 1673 roku starosta warszawski i referendarz koronny Jan Dobrogost Krasiński^[7], leżała w ziemi drohickiej województwa podlaskiego w 1795 roku^[8]. W latach 1954–1959 wieś należała i była siedzibą władz gromady Jartypory, po jej zniesieniu w gromadzie Ruchna. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa siedleckiego.

Jartypory dawniej folwark wydzielony z dóbr Miedzna. Miejscowość położona wśród lasów, przy szosie z Węgrowa do Małkini i Treblinki. Na prawo od szosy w centrum wsi znajduje się zabytkowy dworek z pocz. XIX w., do 1944 r. własność rodziny Rawicz - Ostrowskich, obecnie szkoła podstawowa. Dwór zbudowany z drewna, po 1944 r. otynkowany i pokryty blachą.

Zabytki architektury i budownictwa we wsi:

• dwór (obecnie szkoła podstawowa) drewniany z połowy XIX wieku. Dwór reprezentuje typowe rozwiązanie ustalone przez klasycyzm: na planie prostokąta dwutraktowy, z sienią na osi poprzedzonej gankami. Ganki ukształtowane zostały w formie klasycystycznego czterokolumnowego portyku. Dwór wyróżnia się wysokim czterospadowym dachem z facjatą nad gankiem. Ganek od strony południowej ze względu na zły stan techniczny został rozebrany przez dyrekcję mieszczącej się we dworze szkoły. Park dworski zachował się w stanie szczątkowym. Na uwagę zasługuje fragment alei grabowej,
• zespół gorzelni z końca XIX wieku, w skład którego wchodzi murowana gorzelnia oraz murowany magazyn spirytusu. Ceglane budynki gorzelni reprezentują budownictwo przemysłowe.

Spośród licznie reprezentowanej architektury zagród w wykazie obiektów zainteresowania konserwatorskiego wymieniono cztery domy z przełomu XIX i początku XX wieku (domy nr 21,36, 88, 94).

• Dom nr 94 stanowi przykład chałupy szerokofrontowej, półtoratraktowej, w której występuje jedna izba o szerokości równej szerokości budynku oraz sień i komora. Jest to chałupa z dośrodkowym układem pomieszczeń wokół urządzenia ogniowo-grzewczego, usytuowanego w centrum budynku.
• Dom nr 36 jest przykładem chałupy, w której zastosowano geometryczne motywy zdobnicze, umieszczone na szczycie domu i nad oknami, które pojawiły się powszechnie w zabudowie drewnianej na początku XX wieku.
• Od 1980 roku prowadzone są wykopaliska.
• Cmentarzyska z epoki żelaza, położone jest na niewielkim wydmowym wyniesieniu, na południe od nieistniejącego już strumienia płynącego w kierunku Liwca. Spinki typu Almgren, grzebień, wisior opasany i paciorki szklane z ciałopalnego grobu.

W Jartyporach urodził się biskup Józef Wysocki.

Wierni kościoła rzymskokatolickiego należą do parafii św. Piotra z Alkantary i św. Antoniego z Padwy w Węgrowie^[9].

Przypisy

1. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 44662
2. Wieś Jartypory w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2020-03-30] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
3. GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r..
4. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 371 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .
5. GUS. Wyszukiwarka TERYT
6. Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
7. Anna Laszuk, Zaścianki i królewszczyzny : struktura własności ziemskiej w województwie podlaskim w drugiej połowie XVII wieku, Warszawa 1998, s. 121.
8. Karol de Perthées , Mappa Szczegulna Woiewodztwa Podlaskiego, 1795
9. Opis parafii na stronie diecezji

Linki zewnętrzne

• Jartypory, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 462 .