Jerzy Broszkiewicz

Ten artykuł dotyczy pisarza. Zobacz też: Jerzy Broszkiewicz – podpułkownik, działacz kombatancki.
Jerzy Broszkiewicz
Ilustracja
Zdjęcie około 1948
Data i miejsce urodzenia

6 czerwca 1922
Lwów

Data i miejsce śmierci

4 października 1993
Kraków

Narodowość

polska

Język

polski

Dziedzina sztuki

powieść, dramat, fantastyka naukowa

Ważne dzieła
Odznaczenia
Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Warszawski Krzyż Powstańczy Medal 40-lecia Polski Ludowej Medal 10-lecia Polski Ludowej Order Uśmiechu
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Jerzy Broszkiewicz (ur. 6 czerwca 1922 we Lwowie, zm. 4 października 1993 w Krakowie[1]) – polski prozaik, dramatopisarz, eseista i publicysta oraz autor utworów (m.in. biografii, powieści obyczajowych i fantastyki naukowej) adresowanych zarówno dla czytelników starszych, jak i dla dzieci i młodzieży.

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Urodził się 6 czerwca 1922 we Lwowie; jego ojciec, Adam, był oficerem WP[2][3]. Od 1934 był uczniem w Gimnazjum im. J. Długosza w Lwowie[3]. W 1940, po ukończeniu szkoły średniej i szkoły muzycznej, wstąpił do Akademii Muzycznej we Lwowie[2][3]. W czasie okupacji niemieckiej Lwowa (1941–1944) brał udział w konspiracyjnej działalności kulturowej (wieczory literackie, koncerty)[3]; był też karmicielem wszy w Instytucie Badań nad Tyfusem Plamistym i Wirusami profesora Rudolfa Weigla[4][5].

W 1944 roku ożenił się z Ewą Łomnicką[5][3] i przeniósł się do Krakowa, gdzie zamieszkał w słynnym Domu Literatów przy ul. Krupniczej 22[5][2]. Przez pewien czas studiował w Wyższej Szkole Muzycznej, ale przerwał studia muzyczne w 1945 (choć Stanisław Frycie i Tadeusz Kwiatkowski opisali go jako „świetnie zapowiadającego się pianistę”[6][5])[3]. Od tego roku był członkiem ZLP (w latach 1957–1958 był wiceprezesem zarządu głównego; od 1973 był członkiem zarządu krakowskiego oddziału ZLP, a w 1975 jego wiceprezesem)[3]. W latach 1945–1947 współpracował z redakcją tygodnika „Odrodzenie” (m.in. jako korektor i krytyk teatralny) i czasopisma „Teatr”. Współpracował też z dziennikiem „Nowiny” i „Dziennikiem Polskim” (1945–1946)[2][3][7]. W latach 1947–1949 współredagował czasopismo „Ruch Muzyczny”, później w latach 1948–1951 był redaktorem miesięcznika „Muzyka”[2][3][7].

W 1948 przeprowadził się do Warszawy[3]. W latach 1950–1951 prowadził w radiu tygodniowy program kulturalny, w latach późniejszych był autorem słuchowisk radiowych[3]. W latach 1950–1963 publikował w „Nowej Kulturze” i w „Przeglądzie Kulturalnym” (tu był członkiem redakcji od 1953)[3]. W latach 1953–1954 redagował dodatek artystyczno-literacki w „Sztandarze Młodych” pt. „Przedpole”[3][6]. W 1953 wstąpił do PZPR[8], w tym samym roku został członkiem redakcji „Przeglądu Kulturalnego”, którego był współredaktorem do 1963[2]. W latach 1955–1956 był dyrektorem artystycznym Teatru Estrada[5]. W 1959 roku wrócił do Krakowa[3]; od tego roku do 1971 był kierownikiem literackim Teatru Ludowego w Nowej Hucie[2][3]. W 1960 pisał dla „Gazety Krakowskiej”[3]. Od 1962 był członkiem Ogólnopolskiego Komitetu Pokoju[9]. W 1975 został członkiem Komitetu Krakowskiego PZPR i członkiem prezydium krakowskiego klubu Kużnica[3][6].

Życie prywatne

[edytuj | edytuj kod]

W Krakowie mieszkał w dzielnicy Krowodrza. Był mężem Ewy Łomnickiej (1920–2000), córki matematyka Antoniego Łomnickiego, która była lekarzem psychiatrą, dr hab. i pracownikiem Katedry Patomorfologii Collegium Medicum UJ[10][11], a ojcem Ireny Broszkiewicz(inne języki) (1954–2021), matematyczki[5].

Chorował na schizofrenię[3]. Zmarł 4 października 1993 w Krakowie[2][3]. Pochowany w Alei Zasłużonych cmentarza Rakowickiego (kwatera LXIX pas B-2-2)[12].

Twórczość

[edytuj | edytuj kod]

Jego twórczość literacka była różnorodna[2]. Debiutował w 1945 jako krytyk muzyczny[2][13] i równocześnie jako literat opowiadaniem Monika zamieszczonym w tygodniku „Odrodzenie” (nr 18)[3][8]. Debiutem książkowym Broszkiewicza stała się powieść o getcie Oczekiwanie[2], za którą otrzymał Nagrodę Ziemi Krakowskiej[3].

Kolejną książką była wielokrotnie wznawiana powieść o Fryderyku Chopinie Kształt miłości[2], za którą w 1951 otrzymał Nagrodę Państwową II stopnia, zaś w 1971 powieść Długo i szczęśliwie została laureatką nagrody CRZZ[3]. Kluska, Kefir i Tutejszy została wyróżniona na IV Premio Europeo w 1968[2].

Autor czternastu powieści dla młodzieży, debiutujący Opowieścią olimpijską w 1948, aczkolwiek większość jego powieści dla młodszych czytelników była pisana w latach 60. i 70.[2] Jego wcześniejsze utwory z tego gatunku były często biografiami. Z późniejszych wiele zalicza się do powieści fantastycznonaukowych[2], które Frycie uznał za najbardziej znaczące w jego dorobku[6]. Znacząca jest zwłaszcza Wielka, większa i największa z 1960, która została bardzo dobrze odebrana przez krytykę[14] i stała się lekturą szkolną (dla klasy piątej)[15][16]. Według Fryciego w swoich utworach dla młodzieży Broszkiewicz „eksponował takie wartości moralne jak zaradność, mądrość, szlachetność i odwaga, oraz łączył różne techniki narracyjne, rozmaite gatunki i konwencje literackie”[6].

Oprócz tego pisał również dobrze ocenione dramaty – był wielokrotnym laureatem konkursów dramatycznych[13]; spod jego pióra wyszło ponad 20 sztuk teatralnych, telewizyjnych i radiowych[5]. Pisał też zbiory esejów[5], scenariusze telewizyjne[17] i filmowe[5] (np. Kopernik[13]) oraz publikacje o muzyce[5]. Niektóre z jego sztuk realizowano za granicą[13] m.in. we Francji, Niemczech, Szwajcarii, Meksyku, Nowej Zelandii i USA[5]. Utwory Broszkiewicza przełożono na co najmniej dwadzieścia języków, a łączny nakład jego powieści przekroczył liczbę miliona egzemplarzy[5].

Frycie ocenił Broszkiewicza jako „pisarza niezwykle utalentowanego i wszechstronnego”[6].

Grób Jerzego Broszkiewicza na cmentarzu Rakowickim w Krakowie

Broszkiewicz również pomógł w napisaniu debiutanckich powieści Sat-Okha: Ziemia słonych skał (1958) i Biały mustang (1959), a według Dariusza Rosiaka był wręcz ich faktycznym nieujawnionym autorem, który napisał je w oparciu o opowiadania Sat-Okha[18].

Do utworów Broszkiewicza należą m.in.:[3][19][20]

Powieści dla młodzieży

[edytuj | edytuj kod]
 Z tym tematem związana jest kategoria: Powieści młodzieżowe Jerzego Broszkiewicza.

Inne powieści

[edytuj | edytuj kod]

Dramaty

[edytuj | edytuj kod]

Publicystyka

[edytuj | edytuj kod]
  • Pożegnanie z katechizmem. Biblioteka Postępowego Wychowania t. III, Warszawa: Iskry 1958

Ordery i odznaczenia

[edytuj | edytuj kod]

Nagrody

[edytuj | edytuj kod]
  • 1948 – Nagroda Ziemi Krakowskiej – za powieść Oczekiwanie[13]
  • 1951 – Nagroda Państwowa II stopnia[2] w dziale Literatury i Sztuki – za powieść Kształt miłości[13]
  • 1960 – Nagroda Artystyczna Nowej Huty – za upowszechnianie kultury[3] i całość działalności dramaturgicznej[13]
  • 1961 – nagroda MRN w Krakowie[3]
  • 1961 – II Nagroda w Konkursie Dramaturgicznym miasta Krakowa – za sztukę Skandal w Hellbergu[5]
  • 1962 – II Nagroda w Konkursie Dramaturgicznym WRN w Bydgoszczy – za sztukę Niepokój przed podróżą[5]
  • 1964 – I Nagroda w Konkursie na widowisko telewizyjne o tematyce współczesnej – za sztukę Ta wieś, Mogiła[5]
  • 1965 – Złoty Ekran za rok 1964 – za sztukę Ta wieś Mogiła[5]
  • 1968 – Nagroda Città di Caorle – za książkę dla młodzieży Kluska, Kefir i Tutejszy[5]
  • 1971 – Nagroda Centralnej Rady Związków Zawodowych – za powieść Długo i szczęśliwie[5]
  • 1974 – Nagroda Prezesa Rady Ministrów – za twórczość dla dzieci i młodzieży[2][13][5]
  • 1979 – Nagroda Prezesa Rady Ministrów I stopnia[2] za twórczość dla dzieci i młodzieży[6] w dziedzinie literatury z okazji 35-lecia PRL – za całokształt twórczości[5]
  • 1982 – Nagroda Państwowa I stopnia za całokształt twórczości literackiej[5]
  • 1984 – Nagroda miasta Krakowa[3]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Marek Oramus, Jerzy Broszkiewicz, „Nowa Fantastyka”, 12 (135), grudzień 1993, s. 75, ISSN 0867-132X.
  2. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s Teresa Brzeska-Smerek, Broszkiewicz, Jerzy, [w:] Alicja Baluch, Grzegorz Leszczyński, Barbara Tylicka, Słownik literatury dziecięcej i młodzieżowej, Zakład Narodowy im. Ossolinskich, 2002, s. 50–51, ISBN 978-83-04-04606-1 [dostęp 2024-05-23] (pol.).
  3. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab Jadwiga Czachowska (red.), Współcześni polscy pisarze i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny. T. 1, A – B, Alicja Szałagan (red.), 2003, s. 289 [dostęp 2023-10-12].
  4. ↑ Alfabetyczny wykaz osób zatrudnionych w Instytucie prof. Rudolfa Weigla i zawody niektórych z nich po II wojnie światowej.
  5. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v Jerzy Broszkiewicz | Życie i twórczość | Artysta [online], Culture.pl [dostęp 2024-06-14] (pol.).
  6. ↑ a b c d e f g h Stanisław Frycie, Leksykon literatury dla dzieci i młodzieży, Naukowe Wydawnictwo Piotrkowskie, 2007, s. 85–88, ISBN 978-83-89935-24-3 [dostęp 2024-06-05] (pol.).
  7. ↑ a b Broszkiewicz Jerzy Stefan, [w:] Małgorzata Chmielewska, Leksykon polskich pisarzy muzycznych XX wieku, Wołomin: Wydawnictwo Polskie, 2008, ISBN 978-83-922684-2-0.
  8. ↑ a b c Kto jest kim w Polsce 1984, wyd. 1, Warszawa: Wydawnictwo Interpress, 1984, s. 92, ISBN 83-223-2073-6.
  9. ↑ Skład Ogólnopolskiego Komitetu Pokoju, "Trybuna Ludu", nr 163, 14 czerwca 1962, s. 4.
  10. ↑ Dr hab. Ewa Broszkiewicz, [w:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI PIB) [dostęp 2011-04-07].
  11. ↑ L. Maligranda, Antoni Łomnicki (1881-1941), „Wiadomości Matematyczne”, 44 (01), 2017, DOI: 10.14708/wm.v44i01.5088, ISSN 2543-991X [dostęp 2024-09-14].
  12. ↑ Zarząd Cmentarzy Komunalnych w Krakowie. Internetowy lokalizator grobów. Jerzy Broszkiewicz. rakowice.eu. [dostęp 2018-08-16].
  13. ↑ a b c d e f g h i Stanisław Frycie, Broszkiewicz, Jerzy, [w:] Krystyna Kuliczkowska, Barbara Tylicka, Nowy słownik literatury dla dzieci i młodzieży: pisarze, książki, serie, ilustratorzy, przegląd bibliograficzny, Wiedza Powszechna, 1979, s. 52–53, ISBN 978-83-214-0018-1 [dostęp 2024-05-29] (pol.).
  14. ↑ Krystyna Kuliczkowska, „W świecie fantazji, marzeń i iluzji”, „Miesięcznik Literacki”, 1967/12.
  15. ↑ Grzegorz Leszczyński, Wielka, większa i największa, [w:] Alicja Baluch, Grzegorz Leszczyński, Barbara Tylicka, Słownik literatury dziecięcej i młodzieżowej, Zakład Narodowy im. Ossolinskich, 2002, s. 412–413, ISBN 978-83-04-04606-1 [dostęp 2024-05-23] (pol.).
  16. ↑ Karolina Jędrych, Lektury w programach dla szkoły podstawowej z lat 1949–1989, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2014, s. 217, ISBN 978-83-226-2209-4 [dostęp 2024-05-16] (pol.).
  17. ↑ Jerzy Broszkiewicz w bazie filmpolski.pl
  18. ↑ Jacek Podsiadło: Polski Indianin Sat-Okh. Nie ma drugiej takiej ściemy. wyborcza.pl, 27 sierpnia 2024.
  19. ↑ Włodzimierz Maciąg, Literatura Polski Ludowej: 1944-1964, Państwowy Instytut Wydawniczy, 1973, s. 502 [dostęp 2024-10-01] (pol.).
  20. ↑ Lesław M. Bartelski, Polscy pisarze współcześni: informator 1944-1974, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1977, s. 42 [dostęp 2024-10-01] (pol.).
  21. ↑ M.P. z 1955 r. nr 91, poz. 1144 „w 10 rocznicę Polski Ludowej za zasługi w dziedzinie kultury i sztuki”.
  22. ↑ Nekrolog, Zarząd Główny Związku Powstańców Warszawskich. nekrologi.wyborcza.pl.
  23. ↑ Uznanie dla twórców kultury/w/Trybuna Robotnicza, nr 170, 19 lipca 1984, s. 1–2.
  24. ↑ M.P. z 1955 r. nr 101, poz. 1400 – Uchwała Rady Państwa z dnia 19 stycznia 1955 r. nr 101, poz. 1400 – na wniosek Ministra Kultury i Sztuki.
  25. ↑ Broszkiewicz Jerzy [online], www.orderusmiechu.pl [dostęp 2021-10-10] (pol.).

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]