Jerzy Pietrkiewicz

Jerzy Pietrkiewicz
Data i miejsce urodzenia	29 września 1916 ; Fabianki
Data i miejsce śmierci	26 października 2007 ; Londyn
Narodowość	polska
Dziedzina sztuki	literatura
	Ważne dzieła
	Isolation; Inner Circle;
	Odznaczenia
	Nagrody
	Nagroda Młodych im. Włodzimierza Pietrzaka
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Cytaty w Wikicytatach

Jerzy Pietrkiewicz, ps. Peterkiewicz, Eugenia Zdebska^[1] (ur. 29 września 1916 w Fabiankach, zm. 26 października 2007 w Londynie) – polski prozaik, poeta, tłumacz i historyk literatury.

Życiorys

Ukończył gimnazjum we Włocławku, studiował w Warszawie. Był związany z grupą warszawskich pisarzy pochodzących ze środowisk wiejskich – „autentystów”. Publikował w pismach „Kuźnia Młodych”, „Okolica Poetów”, „Prosto z Mostu”.

Jego teksty publicystyczne i wiersze z okresu dwudziestolecia międzywojennego należały najpierw do „nurtu chłopskiego”, a pod koniec lat trzydziestych były coraz bardziej nacjonalistyczne^[2].

Wiosną 1939 opublikował w czasopiśmie „Jutro Pracy” tekst, który stał się głośny i został przedrukowany w innych gazetach^[1]^[3]. W artykule tym zaatakował bezpośrednio poetów żydowskiego pochodzenia: Tuwima, Słonimskiego i Wittlina za ich pacyfistyczne wiersze publikowane w latach dwudziestych, sugerując konfiskatę wszystkich książek tych twórców, a nawet powieszenie autorów; charakter jego tekstu publicystycznego był ogólnie antysemicki^[4]. Tekst spotkał się z mocnymi reakcjami, zarówno popierającymi^[5]^[6], jak i krytycznymi^[7]. Wkrótce potem opublikował kolejny pamflet pod pseudonimem Eugenia Zebska w dzienniku "Polska Zbrojna"^[1]^[8]. Kontynuacją tej publikacji była broszura Marii Jehanne Wielopolskiej „Silni, zwarci, gotowi ale i... czujni. Rzecz o wczorajszych dywersantach”^[9]. Istnieją przekazy wskazujące, że Pietrkiewicz zmienił swe poglądy na Żydów po wojnie^[10].

W 1939 r. opuścił kraj i przez Rumunię oraz Francję udał się na emigrację do Wielkiej Brytanii. Tu ukończył studia na uniwersytecie w St. Andrews. Doktorat z anglistyki uzyskał w 1947 r. na londyńskim King’s College. W latach 1950–1979 był profesorem i kierownikiem Departamentu Języków i Literatur Słowiańskich na Uniwersytecie Londyńskim, gdzie wykładał literaturę polską. Za jego najważniejsze dzieło naukowe uchodzi praca Literatura polska w perspektywie europejskiej (1986).

Laureat Nagrody Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie w 1980 roku^[11].

W latach 80. XX w. zaczęły ukazywać się w Polsce tłumaczenia niektórych jego angielskojęzycznych powieści oraz wiersze. Od tego czasu publikował też swoje teksty w takich czasopismach, jak: „Pamiętnik Literacki”, „Inspiracje”, „Regiony”, „Poezja”, „Gazeta Niedzielna”, „Przekrój”, „Słowo”, „Przegląd Katolicki”, „Odra”.

Przyjaźnił się z księdzem Janem Twardowskim i Karolem Wojtyłą.

Zmarł w Londynie w 2007 r. Został pochowany w Polsce w dwóch miejscach: pierwsza urna z prochami spoczęła w grobie rodzinnym w Szpetalu Górnym, druga w miejscowości Skępe – obie w woj. kujawsko-pomorskim. Jest patronem Publicznej Szkoły Podstawowej w Fabiankach^[12] oraz Ośrodka Kultury Dobrzyńskiej w Rypinie. Jego imieniem została również nazwana biblioteka w Zespole Szkół Katolickich imienia księdza Jana Długosza we Włocławku. W 2007 r. uhonorowany został tytułem „Honorowy Członek Dobrzyńskiego Towarzystwa Naukowego w Rypinie”^[13].

Nieznany szerzej i niedoceniany w Polsce – zarówno w czasach PRL (jako twórca emigracyjny z antykomunistycznymi poglądami), jak i współcześnie. Określany przez znawców jako „Drugi po Conradzie mistrz słowa angielskiego i polskiego”^[14].

Postanowieniem prezydenta RP Lecha Wałęsy z 28 czerwca 1995 został odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski za wybitne zasługi dla kultury polskiej^[15].

Twórczość

Zadebiutował w wieku 19 lat tomikiem Wiersze o dzieciństwie (1935 r.). Rok później ukazał się, tematycznie związany z debiutem, poemat Prowincja. Pierwszy okres jego twórczości to wiersze i poematy, głównie o tematyce religijnej i egzystencjalnej (wybór Kula magiczna 1980).

Po 1939 r. napisał m.in. Szarżę pod Kutnem czy zbiór opowiadań Umarli nie są bezbronni.

Jest autorem ośmiu powieści w języku angielskim, publikowanych pod pseudonimem Peterkiewicz od 1953 r. Już w pierwszej – The knotted cord (Sznur z węzłami z 1953 r.) – zaprezentował typ wyobraźni chłopskiej i zarazem polskiej. Jej tematyka to dzieciństwo autora, dom rodzinny, wieś i ojczyzna. Za jedną z najważniejszych uznawana jest powieść Isolation (Odosobnienie z 1959 r.), W języku angielskim opublikował także autobiografię i szereg opracowań krytycznoliterackich.

Tłumaczył poezję polską na język angielski i angielską na polski (Antologia liryki angielskiej 1300-1950). Był jedynym tłumaczem na świecie oficjalnie upoważnionym do przekładu poezji Karola Wojtyły na język angielski.

Publikacje

Literatura piękna opublikowana po raz pierwszy w języku polskim:

Wiersze o dzieciństwie (wiersze), 1935
Prowincja (poemat), 1936
Po chłopsku (powieść), 1941
Pokarm cierpki (wiersze), Londyn: nakł. Myśli Polskiej 1943
Pogrzeb Europy, 1946
Piąty poemat, 1950
Poematy londyńskie i wiersze przedwojenne (wiersze), Paryż: Instytut Literacki 1965
Kula magiczna (wybór wierszy), 1980
Poezje wybrane, Warszawa 1986
Modlitwy intelektu (wybór wierszy), Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax” 1988
Wiersze dobrzyńskie, Warszawa: Civitas Christiana 1994
Słowa są bez poręczy (wiersze), Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax” 1998

Inne publikacje w języku polskim (w tym przełożone z angielskiego – bez powieści):

Literatura polska w perspektywie europejskiej: studia i rozprawy [przeł. Anna Olszewska-Marcinkiewicz i Ignacy Sieradzki; wyb. i oprac. Jerzy Starnawski], Państwowy Instytut Wydawniczy 1986.
Polish Prose and Verse (antologia tekstów w języku polskim przeznaczona dla celów akademickich na anglojęzycznych uniwersytetach), London: The Athlone Press 1956.
Antologia liryki angielskiej: 1300-1950 (tłumaczenie), Londyn: Katolicki Ośrodek Wydawniczy Veritas 1958, [wyd. 1 krajowe] Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax” 1987
Proroctwo mesjaniczne: rzecz do ponownego rozważenia [przeł. Alicja H. Moskalowa], London: School of Slavonic and East European Studies 1991
Małe ojczyzny na mapie czasu, Warszawa; Londyn: Prowincjonalna Oficyna Wydawnicza 2001
Dla pokrzepienia mózgów: szkice literackie z lat 1940–1948, Toruń: Wydawnictwo UMK 2002
Druga strona milczenia: poeta u krańców mowy [przeł. Jan Jackowicz], Warszawa: Agawa 2002.
Sami swoi: zdarzyło się w czasie żniw, Toruń: Archiwum Emigracji: Uniwersytet Mikołaja Kopernika 2003.

Powieści opublikowane po raz pierwszy w języku angielskim:

The knotted cord (powieść), 1953 wyd. polskie Sznur z węzłami, Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax” 2005
Loot and Loyalty (powieść) 1955
Future to Let (powieść), 1958
Isolation (powieść), 1959 wyd. polskie Odosobnienie: powieść w pięciu aktach, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1990
The Quick and the dead (powieść), 1961 wyd. polskie Gdy opadają łuski ciała: powieść, Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1986
That angel burning at my left side (powieść), 1963 wyd. polskie Anioł ognisty, mój anioł lewy, Lublin: Norbertinum, Warszawa: Mart 1993
Inner Circle (powieść), 1966 wyd. polskie Wewnętrzne koło, Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1988
Green flows the Bile (powieść), 1969

Inne publikacje w języku angielskim:

Five Centuries of Polish Poetry (przekład), 1960
Polish Literature in its European Context, London: School of Slavonic and East European Studies 1962
The Other Side of the Silence (krytyka literacka), 1970
The Third Adam (praca o mariawitach), 1975
Easter vigil and other poems (przekład poezji Karola Wojtyły), New York: Random House 1979
Collected poems (przekład poezji Karola Wojtyły), 1982
In the scales of fate: an autobiography (autobiografia), London; New York: Marion Boyars 1993. Wyd. polskie: Na szali losu, Warszawa: Iskry 2016
Metropolitan idyll, London: Poets and Painters Press 1997
Poems, letters, drawings (przekład poezji Cypriana Norwida we współp. z Christine Brooke-Rose i Burns Singer), Manchester: Carcanet 2000
Roman triptych: meditations (przekład: Jan Paweł II Tryptyk rzymski: medytacje), Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2003.
Polish literature from the European perspective: studies and treaties (we współp. z Krystyną Kujawińską-Courtney i in.), Łódź: Łódzkie Towarzystwo Naukowe 2006

Przypisy

↑ ^a ^b ^c IsabelleI. Vonlanthen IsabelleI., Dichten für das Vaterland: national engagierte Lyrik und Publizistik in Polen 1926-1939, Theologischer Verlag Zürich, 2012, 191, przypis 351 .
↑ IsabelI. Vonlanthen IsabelI., "Mój wiersz to nie strumyk - huczy, szarpie i błyska". Międzywojenna twórczość Jerzego Pietrkiewicza, „Wschodni Rocznik Humanistyczny”, IV, 2007 .
↑ EwaE. Wielgosz EwaE., "Raptus Europae. Dziennik" Józefa Wittlina, „Pamiętnik Literacki”, 2017 (Zeszyt 1), 2017, 152, przypis 15 [dostęp 2019-05-04], Cytat: Za apogeum przedwojennego antysemickiego ataku trzeba uznać tekst J. Pietrkiewicza "Poezja żydowska w języku polskim. Dywersja polityczna i kulturalna", drukowany pod pseudonimem Eugenia Zdebska w "Jutrze Pracy" (1939 nr 14/15), którego autor wzywał do eksterminacji trójki uznanych w Polsce twórców oraz do konfiskaty wszystkich ich książek. .
↑ Legion "pacyfistów" żydowskich, „Goniec Warszawski”, V (104), 16 kwietnia 1939, Cytat: Młody poeta ludowy, p. Jerzy Pietrkiewicz, rozprawia się na łamach "Jutra Pracy" z żydowskimi poetami, piszącymi po polsku i ich rozkładową "poezją". Oto Jego wywody: Uświadomić sobie nietrudno, czym Jest dla Polski militaryzm. Szczególnie dzisiaj. Żołnierz to symbol polskości. W roku 1920. który był sprawdzianem dla wielu, czy rozumieją do głębi misję swego narodu. Żydzi odegrali najohydniejszą rolę - właśnie w sztuce. Potem ohyda pacyfistyczna na wiele lat stała się przywilejem żydowskim. [...] Nie ma złudzeń. Wiadomo z kim mamy do czynienia. Za takie wiersze odbiera się obywatelstwo polskie. Do Berezy wsadzano młodzież narodową. Nie wsadzono natomiast najohydniejszych dywersantów, łotrów, zasługujących na szubienicę (wyraźnie: szubienicę): Tuwima, Słonimskiego, Wittlina i cały legion pacyflstów od Sterna i Watta aż do Alberti. [...] My młodzi, gotowi walczyć za Polskę i o Polskę Wielką rzeczywiście do ostatniej krwi - domagamy się oczyszczenia naszego życia narodowego z takich wyziewów, jakie fabrykują ludzie spod znaku Wiadomości Literackich. .
↑ Znamienna decyzja prezydenta Kwapińskiego, „Orędownik”, 69 (102), Łódź, 3 maja 1939, s. 7, Cytat: Klub Narodowy zgłosił, jak już donosiliśmy, na Radzie Miejskiej wniosek, domagający się nie dopuszczenia Żydów do komisji poborowej. Wniosek ten z ramienia Klubu Narodowego uzasadniali, co już donosiliśmy, prezes zarządu okręgowego Stronnictwa Narodowego adw. Franciszek Szwajdler i kpt Leon Grzegorzak. Adw. Franciszek Szwajdler wskazał w dłuższym wywodzie między innymi na destrukcyjną i rozbrajającą ducha narodu twórczość żydowskich poetów, piszących po polsku, jak na przykład Tuwima, Witlina, Słonimskiego. .
↑ Ryszard JerzyR.J. Jastrzębiec Ryszard JerzyR.J., W obronie żydowskich pacyfistów, „ABC”, 6 maja 1939 .
↑ Szperacz, Autoreklama czy dywersja?, „Czarno na Białem”, 3 (17), 23 kwietnia 1939, s. 8, Cytat: Nie mamy zamiaru insynuować nikomu, że jest agentem hitlerowskim. Nie uważamy obecnej polityki narodowościowej, a szczególnie polityki oficjalnej wobec Żydów, za zdrową. Ale zgodna kampania pewnego odłamu prasy, pisanie o Żydach-szpiegach podczas wojen bodaj czy nie napoleońskich, szczucie przeciwko wybitnym poetom polskim, odwracanie uwagi społeczeństwa od istotnych niebezpieczeństw - są to objawy pewnej akcji, za którą, bez wiedzy statystów, kryje się ręka prowokatora i dywersanta. .
↑ EwaE. Wielgosz EwaE., "Raptus Europeae. Dziennik" Józefa Wittlina, „Pamiętnik Literacki”, 2017 (Zeszyt 1), 2017, 152, przypis 15, Cytat: Wkrótce ukazał się kolejny pamflet J.Pietrkiewicza, "Pacyfistyczna mafia", ogłoszony pod pseudonimem Eugenia Zdebska w "Polsce Zbrojnej" (1939, nr. 30) i przedrukowany w "Prosto z Mostu" .
↑ Maria JehanneM.J. Wielopolska Maria JehanneM.J., Silni, zwarci, gotowi ale i... czujni. Rzecz o wczorajszych dywersantach., Nakładem tygodnika "W natarciu", maj 1939, s. 4, Cytat: Pod łaskawym, pobłażliwym, a nawet głaszczącym okiem polskiej krytyki namnożyło się u nas t. zw. pacyfistów, antymilitarystów, antypaństwowców bez miary. W żadnym innym państwie, posiadającym państwowość młodą, armię młodą, tworzoną wśród nieprawdopodobnie ciężkich okoliczności, kosztem olbrzymich wysiłków i troski, mającym w dodatku wzory ostrzegawcze z własnych dziejów, czym staje się państwo bez armii — w żadnym innym państwie nie byliby tolerowani tego rodzaju pisarze, jak: Słonimscy, Witliny, Broniewscy, Tuwimy, Hollendry, Kruczkowscy, Wasilewskie itp. .
↑ MaciejM. Urbanowski MaciejM., Paradoksy żydożerców II RP, „Rzeczpospolita”, 30 czerwca 2016, Plus Minus [dostęp 2019-05-02], Cytat: Już po zakończeniu II wojny krytycznie do swoich antyżydowskich wystąpień odniósł się Łaszowski. Antoni Słonimski wspominał w przypisie do jednej z „Kronik tygodniowych", iż któregoś dnia odwiedził go z przeprosinami Pietrkiewicz. .
↑ Lista laureatów – 1951-2011
↑ Publiczna Szkoła Podstawowa im. Jerzego Pietrkiewicza w Fabiankach. [dostęp 2009-11-29].
↑ Honorowi członkowie DTN www.krajewskimiroslaw.pl.
↑ Kamila Szymańczyk, Jerzy Pietrkiewicz – poeta nieznany. [dostęp 2010-09-26].
↑ M.P. z 1995 r. nr 47, poz. 537.

Bibliografia

Maria Jakitowicz, Młodzieńcze sny o potędze. (O międzywojennej poezji Jerzego Pietrkiewicza), [w:] Acta Universitatis Nicolai Copernici. Filologia polska XXII, Toruń 1982, s. 65-77;
Mirosław Krajewski, Koryfeusz dobrej ziemi, Rypin 2008, ISBN 978-83-88702-36-8;
Monika Karolczuk-Kędzierska (red.), Wielka Encyklopedia Polski, Kraków 2004; Tom II, s. 945;
B. Czarnecka, J. Kryszak (red.), Jerzy Pietrkiewicz. Inna wersja emigracji. Materiały Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej 11–12 maja 2000 roku w Toruniu, Toruń 2000;
Pietrkiewicz Jerzy, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2018-08-02] .

[:0-1] IsabelleI. Vonlanthen IsabelleI., Dichten für das Vaterland: national engagierte Lyrik und Publizistik in Polen 1926-1939, Theologischer Verlag Zürich, 2012, 191, przypis 351 .

[2] IsabelI. Vonlanthen IsabelI., "Mój wiersz to nie strumyk - huczy, szarpie i błyska". Międzywojenna twórczość Jerzego Pietrkiewicza, „Wschodni Rocznik Humanistyczny”, IV, 2007 .

[3] EwaE. Wielgosz EwaE., "Raptus Europae. Dziennik" Józefa Wittlina, „Pamiętnik Literacki”, 2017 (Zeszyt 1), 2017, 152, przypis 15 [dostęp 2019-05-04], Cytat: Za apogeum przedwojennego antysemickiego ataku trzeba uznać tekst J. Pietrkiewicza "Poezja żydowska w języku polskim. Dywersja polityczna i kulturalna", drukowany pod pseudonimem Eugenia Zdebska w "Jutrze Pracy" (1939 nr 14/15), którego autor wzywał do eksterminacji trójki uznanych w Polsce twórców oraz do konfiskaty wszystkich ich książek. .

[4] Legion "pacyfistów" żydowskich, „Goniec Warszawski”, V (104), 16 kwietnia 1939, Cytat: Młody poeta ludowy, p. Jerzy Pietrkiewicz, rozprawia się na łamach "Jutra Pracy" z żydowskimi poetami, piszącymi po polsku i ich rozkładową "poezją". Oto Jego wywody: Uświadomić sobie nietrudno, czym Jest dla Polski militaryzm. Szczególnie dzisiaj. Żołnierz to symbol polskości. W roku 1920. który był sprawdzianem dla wielu, czy rozumieją do głębi misję swego narodu. Żydzi odegrali najohydniejszą rolę - właśnie w sztuce. Potem ohyda pacyfistyczna na wiele lat stała się przywilejem żydowskim. [...] Nie ma złudzeń. Wiadomo z kim mamy do czynienia. Za takie wiersze odbiera się obywatelstwo polskie. Do Berezy wsadzano młodzież narodową. Nie wsadzono natomiast najohydniejszych dywersantów, łotrów, zasługujących na szubienicę (wyraźnie: szubienicę): Tuwima, Słonimskiego, Wittlina i cały legion pacyflstów od Sterna i Watta aż do Alberti. [...] My młodzi, gotowi walczyć za Polskę i o Polskę Wielką rzeczywiście do ostatniej krwi - domagamy się oczyszczenia naszego życia narodowego z takich wyziewów, jakie fabrykują ludzie spod znaku Wiadomości Literackich. .

[5] Znamienna decyzja prezydenta Kwapińskiego, „Orędownik”, 69 (102), Łódź, 3 maja 1939, s. 7, Cytat: Klub Narodowy zgłosił, jak już donosiliśmy, na Radzie Miejskiej wniosek, domagający się nie dopuszczenia Żydów do komisji poborowej. Wniosek ten z ramienia Klubu Narodowego uzasadniali, co już donosiliśmy, prezes zarządu okręgowego Stronnictwa Narodowego adw. Franciszek Szwajdler i kpt Leon Grzegorzak. Adw. Franciszek Szwajdler wskazał w dłuższym wywodzie między innymi na destrukcyjną i rozbrajającą ducha narodu twórczość żydowskich poetów, piszących po polsku, jak na przykład Tuwima, Witlina, Słonimskiego. .

[6] Ryszard JerzyR.J. Jastrzębiec Ryszard JerzyR.J., W obronie żydowskich pacyfistów, „ABC”, 6 maja 1939 .

[7] Szperacz, Autoreklama czy dywersja?, „Czarno na Białem”, 3 (17), 23 kwietnia 1939, s. 8, Cytat: Nie mamy zamiaru insynuować nikomu, że jest agentem hitlerowskim. Nie uważamy obecnej polityki narodowościowej, a szczególnie polityki oficjalnej wobec Żydów, za zdrową. Ale zgodna kampania pewnego odłamu prasy, pisanie o Żydach-szpiegach podczas wojen bodaj czy nie napoleońskich, szczucie przeciwko wybitnym poetom polskim, odwracanie uwagi społeczeństwa od istotnych niebezpieczeństw - są to objawy pewnej akcji, za którą, bez wiedzy statystów, kryje się ręka prowokatora i dywersanta. .

[8] EwaE. Wielgosz EwaE., "Raptus Europeae. Dziennik" Józefa Wittlina, „Pamiętnik Literacki”, 2017 (Zeszyt 1), 2017, 152, przypis 15, Cytat: Wkrótce ukazał się kolejny pamflet J.Pietrkiewicza, "Pacyfistyczna mafia", ogłoszony pod pseudonimem Eugenia Zdebska w "Polsce Zbrojnej" (1939, nr. 30) i przedrukowany w "Prosto z Mostu" .

[9] Maria JehanneM.J. Wielopolska Maria JehanneM.J., Silni, zwarci, gotowi ale i... czujni. Rzecz o wczorajszych dywersantach., Nakładem tygodnika "W natarciu", maj 1939, s. 4, Cytat: Pod łaskawym, pobłażliwym, a nawet głaszczącym okiem polskiej krytyki namnożyło się u nas t. zw. pacyfistów, antymilitarystów, antypaństwowców bez miary. W żadnym innym państwie, posiadającym państwowość młodą, armię młodą, tworzoną wśród nieprawdopodobnie ciężkich okoliczności, kosztem olbrzymich wysiłków i troski, mającym w dodatku wzory ostrzegawcze z własnych dziejów, czym staje się państwo bez armii — w żadnym innym państwie nie byliby tolerowani tego rodzaju pisarze, jak: Słonimscy, Witliny, Broniewscy, Tuwimy, Hollendry, Kruczkowscy, Wasilewskie itp. .

[10] MaciejM. Urbanowski MaciejM., Paradoksy żydożerców II RP, „Rzeczpospolita”, 30 czerwca 2016, Plus Minus [dostęp 2019-05-02], Cytat: Już po zakończeniu II wojny krytycznie do swoich antyżydowskich wystąpień odniósł się Łaszowski. Antoni Słonimski wspominał w przypisie do jednej z „Kronik tygodniowych", iż któregoś dnia odwiedził go z przeprosinami Pietrkiewicz. .

[11] Lista laureatów – 1951-2011

[12] Publiczna Szkoła Podstawowa im. Jerzego Pietrkiewicza w Fabiankach. [dostęp 2009-11-29].

[13] Honorowi członkowie DTN www.krajewskimiroslaw.pl.

[14] Kamila Szymańczyk, Jerzy Pietrkiewicz – poeta nieznany. [dostęp 2010-09-26].

[15] M.P. z 1995 r. nr 47, poz. 537.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]