Juliusz Osterwa

Juliusz Osterwa
Ilustracja
Juliusz Osterwa (1930)
Imię i nazwisko

Julian Andrzej Maluszek

Data i miejsce urodzenia

23 czerwca 1885
Kraków

Data i miejsce śmierci

10 maja 1947
Warszawa

Zawód

aktor, reżyser

Współmałżonek

Wanda Osterwina
Matylda Sapieżanka

Lata aktywności

1904–1946

Odznaczenia
Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Złoty Krzyż Zasługi Złoty Krzyż Zasługi (II RP) Złoty Wawrzyn Akademicki
Multimedia w Wikimedia Commons
Tablica upamiętniająca Juliusza Osterwę w Warszawie
Tablica na kamienicy przy ul. Pijarskiej 5 w Krakowie, upamiętniająca zamieszkiwanie owej kamienicy przez Juliusza Osterwę
Grób Juliusza Osterwy na Cmentarzu Salwatorskim w Krakowie

Juliusz Osterwa, właśc. Julian Andrzej Maluszek (ur. 23 czerwca 1885 w Krakowie, zm. 10 maja 1947 w Warszawie) – polski aktor i reżyser teatralny, wolnomularz[1]. Jeden z najwybitniejszych polskich aktorów i reżyserów teatralnych w historii[2][3].

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Syn Franciszka Maluszka, woźnego w krakowskim magistracie, i Katarzyny z Wiśniowskich, akuszerki, według innych źródeł był synem księdza. Wcześnie osierocony i borykający się z biedą, nie ukończył gimnazjum św. Anny i we wrześniu 1904 pojawił się w Teatrze Ludowym (przy ul. Krowoderskiej 31) w Krakowie, gdzie debiutował 1 października 1904 rolą Jańcia (Jojne Firułkes). Za namową szkolnego kolegi Leona Schillera, którego rodzice pomagali Juliuszowi, od chwili debiutu przyjął pseudonim Juliusz Osterwa, pochodzący od nazwy szczytu Osterwa w słowackich Tatrach Wysokich[4]. W 1905 został przyjęty przez Ludwika Solskiego do Teatru Miejskiego w Krakowie. Występował w kabarecie Zielony Balonik. Następnie wyjechał do Poznania, gdzie zyskał znaczną popularność i gdzie debiutował jako reżyser wystawiając Horsztyńskiego. Dzięki rodzinie Czartoryskich został wprowadzony w środowisko zamożnych ziemian, które umożliwiło mu wyjazdy zagraniczne[5].

W latach 1907–1909 występował w teatrze w Wilnie, następnie w Poznaniu, a od 1910 na scenach warszawskich: Teatru Letniego, Teatru Nowego, Teatru Polskiego i Teatru Rozmaitości, przeważnie w rolach lirycznych młokosów, amantów i wesołych uwodzicieli. Dużą sławę przyniosła mu rola Księcia Reichstadtu w Orlątku. W 1914 grał po polsku w Pradze, miał tam również reżyserować, co jednak udaremnił wybuch I wojny światowej. Jako poddany austriacki został deportowany do Samary. W 1916, wezwany przez Arnolda Szyfmana do Moskwy, był reżyserem tamtejszego Teatru Polskiego w Moskwie, następnie objął kierownictwo Teatru Polskiego w Kijowie. W 1918 powrócił do Warszawy, działał w teatrach Małym i Polskim[5].

W 1919 wraz z Mieczysławem Limanowskim założył pierwszy w Polsce teatr-laboratorium „Reduta”, początkowo przy Teatrze Rozmaitości, a od 1921 działający samodzielnie. „Redutą” kierował w Warszawie (1919–1924 i 1931–1939) oraz w Wilnie i Grodnie (1925–1929). Siedzibą zespołu stał się Teatr na Pohulance w Wilnie, z niego docierał z występami do wielu miast w Polsce. 1 kwietnia 1931 otworzył Instytut Reduty w Warszawie w podziemiach gmachu przy ul. Kopernika 36/40[5].

Wystawił m.in. następujące pozycje z polskiej i światowej klasyki: Kordian, Sułkowski, Lilla Weneda, Uciekła mi przepióreczka, Książę Niezłomny. Kierując Redutą, był dyrektorem Teatru Rozmaitości w Warszawie (1923–1925) i Teatru im. Juliusza Słowackiego w Krakowie (1932–1935), ponadto gościnnie grał i reżyserował w Teatrze Narodowym w Warszawie[5].

We wrześniu 1939 stracił siedzibę Reduty, zburzoną podczas oblężenia Warszawy, oraz własne mieszkanie, przeniósł się do Krakowa, gdzie przetrwał cały okres okupacji niemieckiej. Współpracował tam z polityczno-wojskową katolicką organizacją podziemną Unia, udzielał lekcji wymowy w krakowskich seminariach duchownych[5].

Po II wojnie światowej współpracował z Teatrem Polskim w Warszawie i z Teatrem im. Juliusza Słowackiego w Krakowie. Był rektorem Państwowej Szkoły Dramatycznej w Krakowie. Po raz ostatni wystąpił w 1946 w Fantazym. Wystąpił w filmie z 1921 Za winy brata.

Mąż aktorki Wandy Osterwiny (ślub w 1912). Ojciec aktorki Elżbiety Osterwy. Jego drugą żoną była księżniczka Matylda Maria Sapieha z Siedlisk (córka Pawła Sapiehy i bratanica arcybiskupa krakowskiego, kardynała Adama Stefana Sapiehy). Miał z nią córkę Marię.

Został pochowany na Cmentarzu Salwatorskim w Krakowie (sektor SC14-1-3)[6].

Ordery i odznaczenia

[edytuj | edytuj kod]

Upamiętnienie

[edytuj | edytuj kod]

Imię Juliusza Osterwy noszą m.in. Teatr im. Juliusza Osterwy w Lublinie i Teatr im. Juliusza Osterwy w Gorzowie Wielkopolskim.

Od 1988 r. imię Juliusza Osterwy nosi ulica w Łodzi na osiedlu Andrzejów[12].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Ludwik Hass, Ambicje rachuby, rzeczywistość. Wolnomularstwo w Europie Środkowo-Wschodniej 1905–1928. Warszawa 1984, s. 232.
  2. ↑ Juliusz Osterwa, [w:] Twórcy [online], Culture.pl [dostęp 2024-03-21].
  3. ↑ O sztukach wszelakich – Osterwa Juliusz. akademia-kultury.edu.pl. [dostęp 2019-03-23].
  4. ↑ Zofia Radwańska-Paryska, Witold Henryk Paryski: Wielka encyklopedia tatrzańska. Poronin: Wydawnictwo Górskie, 2004. ISBN 83-7104-009-1.
  5. ↑ a b c d e Stanisław Dąbrowski i inni, Słownik biograficzny teatru polskiego, 1973, s. 516–518, ISBN 978-83-01-11260-8, OCLC 1049683 [dostęp 2020-02-07].
  6. ↑ Grobonet 2.6 – wyszukiwarka osób pochowanych. Cmentarz parafialny Kraków Salwator [online], krakowsalwator.artlookgallery.com [dostęp 2020-06-03].
  7. ↑ M.P. z 1947 r. nr 78, poz. 524 „za wybitną, długoletnią działalność na polu krzewienia polskiej sztuki dramatycznej”.
  8. ↑ Order Odrodzenia Polski. Trzechlecie pierwszej kapituły 1921–1924. Warszawa: Prezydium Rady Ministrów, 1926, s. 28.
  9. ↑ M.P. z 1927 r. nr 143, poz. 369 „za ofiarne szerzenie kultury polskiej w województwach wschodnich”.
  10. ↑ M.P. z 1946 r. nr 28, poz. 48 „w uznaniu wielkich zasług, położonych przy odbudowie gmachu Teatru Polskiego w Warszawie i wskrzeszeniu jego artystycznej działalności”.
  11. ↑ M.P. z 1936 r. nr 261, poz. 460 „za szerzenie zamiłowania do polskiej literatury dramatycznej”.
  12. ↑ Danuta Bieńkowska, Elżbieta Umińska-Tytoń, Słownik nazewnictwa miejskiego Łodzi [online], Łódzki Ośrodek Geodezji [dostęp 2023-03-27].

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]

]